Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?
Yüklə 404,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
150 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Recenzje zancjum w tworzącym się na dobre dopiero od X-XII wieku – równolegle z kręgiem łacińskim – kręgu bizantyńsko-słowiańskim (grecko-słowiań- skim). Krąg ten co najmniej od XIV wieku będzie miał także istotne zna- czenie dla kultury polskiej. Odnośnie do Polski zamiast mówić o „trudnych początkach”, wolałbym określić zachodzące procesy jako „powolną chrystianizację i okcydentali- zację”, z podkreśleniem miejsca humanizmu chrześcijańskiego, tak szcze- gólnie oczywistego też na szerokim forum w XV i XVI wieku. Zasadnicze zastrzeżenia budzi sformułowanie dotyczącego XVII-XVI- II stulecia jako Długa agonia Rzeczypospolitej. Rozstanie z Europą 6 . Jest to pogląd znany od końca XIX wieku w naszej historiografii i szerszej opinii, ale zarazem od dłuższego czasu bardzo poważnie krytykowany i odrzu- cany przez licznych badaczy i wiele szkół historycznych, tak polskich, jak i zagranicznych. Głębokie kryzysy miały miejsce w dziejach europejskich różnych epok, także oczywiście w Rzeczypospolitej między połową XVII i połową XVIII wieku. Ale federacyjne państwo litewsko-polskie z wyjątko- wo różnorodną ludnością nie zostało wewnętrznie rozbite, umocniło jeszcze przed ostatnim rozbiorem swoją jedność i federacyjny charakter. Siła i za- sięg reform podejmowanych w drugiej połowie XVIII wieku zasługują na szczególną uwagę. Jak to ujął znakomity znawca europejskiego Oświecenia Emanuel Rostworowski 7 : „W kraju o bardzo zacofanej, wręcz archaicznej strukturze społeczno-gospodarczej i o bardzo liberalnym ustroju politycz- nym dzieło modernizacji i naprawy Rzeczypospolitej było przeprowadzone w drodze reform parlamentarnych. Stanowiło to jeden z najbardziej inte- resujących eksperymentów politycznych XVIII wieku, o którego sukcesie, szansach i perspektywach trudno konkludować z powodu przemożnej in- gerencji czynników obcych [...]. W każdym razie Stanisławowska Polska zajęła nie pośrednie miejsce na mapie europejskiego Oświecenia”. Fragmenty omawianej książki poświęcone współczesności skupiają się na drogach wspólnoty – Unii Europejskiej po 1945 roku w warunkach zimnej wojny i stosunkach po 1989 roku. Przy złożoności i różnorodności proble- matyki międzynarodowej oraz polskiej potrzebne są tu dłuższe opracowa- nia zdolne zainteresować możliwie szerokie grona czytelników, podobnie 6 Wśród nowych ujęć np. A. Sulima Kamiński, Historia Rzeczypospolitej Wielu Narodów 1505-1795: obywatele, ich państwa, społeczeństwo, kultura, Lublin 2000; Rzeczpospolita wielu narodów i jej tradycje, red. A. K. Link- -Lenczowski, M. Markiewicz, Kraków 1999; J. A. Gierowski, The Polish-Lithuanian Commonwealth in the XVIII th Century. From Anarchy to Well-Organized State, tłum. H. Leeming, Kraków 1996; Rozkwit i upadek Rzeczypo- spolitej, red. R. Butterwick, tłum. M. Kuczyńska-Szymala, Warszawa 2010; Rzeczpospolita wielokulturowa: dobrodziejstwo czy obciążenie?, red. J. Kłoczowski, Warszawa 2009. 7 Emaneul Rostworowski, L’Europe – République Chrétienne et les idées républicaines au siècle des lumières, [w:] The common Christian Roots of the European Nations: An International Colloquium in the Vatican, Le Munier, Florence 1982 , s. 290-297. 151 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Recenzje zresztą jak i krótkie ujęcia popularyzujące jasno i uczciwie stan rzeczy i wagę spraw dla naszego dziś i jutro. W tym miejscu ograniczę się do kilku postulatów. Dla pierwszych lat ruchu unijnego brak mi podkreślenia bardzo dużej roli Stanów Zjedno- czonych, których decyzja zatrzymania daleko idącej ekspansji sowieckiej w Europie w 1947 roku zmieniła tak ostatecznie sytuację wszystkich krajów europejskich jeszcze niezależnych od Moskwy 8 . Trudności i kolejne kryzysy w relacjach między wolnymi krajami stanowiły od początku unijnych wysił- ków charakterystyczną cechę. Tak np. opór de Gaulle’a w sojuszu tym razem z francuskimi komunistami wobec zamiaru utworzenia armii europejskiej w oczach wielu oznaczał pogrzebanie całej unijnej sprawy. Ostatecznie za przełom wypada przyjąć dopiero Traktat Rzymski z 1957 roku tworzący Europejską Wspólnotę Gospodarczą jako szerszą podstawę przyszłej Unii (Francja, Niemcy, Włochy, trzy państwa Beneluksu). Trzeba podkreślić, że podstawową siłą tworzącą wspólnotę były partie chrześcijańskiej demokra- cji. Wspierali sprawy demokratyczni socjaliści, osłabieni jednak przez wie- lu innych socjalistów, którzy szli na współpracę z komunistami usuniętymi w 1947 roku z rządów zachodnich. Słusznie przywódcy wielkich partii chadeckich, jak Konrad Adenauer, Alcide De Gasperi czy Robert Schuman, uważani są za „Ojców Europy”, obok Francuza Jeana Monneta i belgijskiego socjalisty Henriego Spaaka. Wolno wyrazić nadzieję, że kiedyś w oficjalnym gronie „Ojców”, zgodnie z propozycją Bronisława Geremka, znajdą się dwaj bohaterowie, którzy do- prowadzili do rozszerzenia Unii w 2004 roku, Wałęsa i Havel. Oczywiście lista zasłużonych dla akcji jednania jest bardzo długa, nie można w niej za- pomnieć np. o papieżu Piusie XII i jego kolejnych następcach, tak zdecy- dowanie popierających unijną jedność europejską 9 . 8 Pogłębiony, poszerzony obraz zimnej wojny: G.-H. Soutou, La Guerre froide 1943-1990. Postface inédite, Paris 2011; por. też: J. Kłoczowski, Georges-Henri Soutou i jego historia zimnej wojny – wojny pięćdziesięcioletniej 1943-1990, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej”, 10 (2012), z. 3: Polska w realiach zimnej woj- ny 1943-1989/91, s. 11 i n.; G.-H. Soutou, L’Europe de 1815 à nos jours, Paris 2007, s. 466 i n. Mój krótki zarys dziejów Unii w: J. Kłoczowski, Nasza tysiącletnia Europa, s. 205-219; zob. także: J. Łukaszewski, Cel Europa. Dziesięć esejów o budowniczych jedności europejskiej, Warszawa 2002. Wspólnota przez kilkanaście lat nie przyjmowała nowych państw do swego grona, ale niezwykle intensywny rozwój gospodarczy zachod- nich krajów europejskich bardzo ją umocnił, przygotowując późniejsze rozszerzenie – aż do największe- go z nich w 2004 roku. 9 Trzeba pamiętać o sile polskich ruchów „unijno-federacyjnych” po 1939 i po 1945 roku, widocznych zwłasz- cza poza krajem, w wolnym świecie (m.in. w Londynie, USA, Paryżu). „Wolna Europa” od czasu dyrekcji Jana Nowaka-Jeziorańskiego docierała szeroko do kraju. Zob. szereg opracowań Sławomira Łukasiewi- cza dotyczących polskiej myśli federacyjnej poza krajem po 1939 roku, np. Trzecia Europa. Polska myśl fe- deracyjna w Stanach Zjednoczonych 1940-1971, Warszawa–Lublin 2010; O nowy kształt Europy. XX-wieczne koncepcje federalistyczne w Europie Środkowo-Wschodniej i ich implikacje dla dyskusji o przyszłości Europy, red. J. Kłoczowski, S. Łukasiewicz, Lublin 2003; Aktualność przesłania paryskiej „Kultury” w dzisiejszej Euro- pie, red. Ł. Jasina, J. Kłoczowski, A. Gil, Lublin 2007. Zob. „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej”, 9 (2011), z. 1: Europa i Unia Europejska. Historia – kultura; „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej”, 10 (2012), z. 4: Tradycje polskiego federalizmu a proces jednoczenia Europy. Yüklə 404,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|