Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?
Yüklə 404,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
157 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Recenzje W Polsce pewne nadzieje wiązały się od 1976 roku z uwolnieniem więźniów „Solidarności”. Ogólna sytuacja w ciągu kilku lat była jednak bardzo niejas- na. Szczególnie widoczna była różnorodność postaw i oczekiwań w Polsce i Europie, jak również przemian – tak w państwach wschodnich, ze Związ- kiem Radzieckim włącznie, jak i zachodnich. Można bez przesady powiedzieć, że ugoda w Polsce uwarunkowała nieja- ko dalsze losy „zimnej wojny”, a więc Europy i świata. W grę wchodziła jakaś forma kompromisu między opozycją a stroną rządową-partyjną. Nieufność wobec władzy szerokiej opozycji ludzi związanych z „Solidarnością” była ogromna, ale kto wiedział, o jaką stawkę toczyła się gra? Czy, jak sądzą nie- którzy, udział strony komunistycznej był z góry zaplanowany i mieliśmy do czynienia z moskiewską manipulacją? W rzeczywistości trzeba także mieć świadomość złożonej gry międzynarodowej europejsko-amerykańskiej, co do której ludzie ówcześni nie mieli dobrej orientacji. Kościół w Polsce bar- dzo zdecydowanie popierał szukanie kompromisowych rozwiązań między rządem a „Solidarnością”. Zdanie Jana Pawła II, z pewnością dobrze zorien- towanego w sytuacji, miało dla polskiej „strony kościelnej” szczególne zna- czenie. Może w przyszłości uzyskamy źródłowe uzasadnienie takiej opinii i pełny obraz sytuacji. Z polskiej strony partyjno-rządowej kompromis umożliwiła postawa Jaruzelskiego i jego współpracowników, którzy przełamali skutecznie silny opór kręgów partyjnych. Wiemy dziś, że spośród wszystkich przywódców komunistycznych w satelickich państwach komunistycznych jedynie Jaru- zelski miał dobre stosunki z Gorbaczowem 6 . Kompromis Okrągłego Stołu jako wynik spotkania obu stron w Polsce miał oczywiście ogromne znaczenie dla całokształtu przemian 1989 roku. Warto tu przytoczyć za Mazowieckim opinię Jana Pawła II, autorytetu bardzo szeroko widzącego całą sprawę: „kiedy pojechaliśmy do papieża po »Okrągłym Stole«, był nie tylko dumny, że Polska potrafiła w drodze dialogu pójść naprzód w rozwiązywaniu swych spraw, ale zarazem pełen optymizmu i jakby intuicji co do dalszego rozwoju rozpoczętej tym wyda- rzeniem historii 7 . 6 Myślę, że Mazowiecki słusznie ujmuje postać Jaruzelskiego; Wojciech Jaruzelski to nie tylko autor stanu wojennego, lecz człowiek, który odegrał decydującą rolę w doprowadzeniu po stronie rządowej do roz- mów i wejścia na drogę przemian 1989 roku (T. Mazowiecki, Rok 1989 i lata następne, s. 13). 7 T. Mazowiecki, Rok 1989 i lata następne, s. 8. Bardzo dobre relacje osobiste Mazowieckiego z papieżem za- sługują na podkreślenie. Pierwszą wizytę jako premier złożył w Watykanie z całą świadomością wagi tego aktu. Do spotkań osobistych z papieżem, o których Mazowiecki pisze w swym liście (por. indeks książ- ki), pragnę dodać serdeczne pozdrowienia, jakie ustnie za moim pośrednictwem przekazał Jan Paweł II Mazowieckiemu w czasie naszej rozmowy w Watykanie późną jesienią 1990 roku, już w trakcie wyborów prezydenckich z kandydaturami Mazowieckiego i Wałęsy. Po przyjeździe do Polski przekazałem te po- zdrowienia osobiście Mazowieckiemu. Bardzo go wtedy ucieszyły. 158 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Recenzje Przemianom w satelickich krajach Europy Środkowej i Wschodniej w 1989 roku, aż po czasy rewolucji „jesieni narodów”, cały czas towarzy- szyła ostra walka Gorbaczowa z siłami konserwatywnych partyjnych ko- munistów w Moskwie. Jednocześnie Gorbaczow skutecznie rozwijał wobec krajów zachodnioeuropejskich koncepcję „wspólnego europejskiego domu” z socjalizmem o „ludzkim obliczu”, co gorąco popierały partie socjalistycz- ne zwłaszcza w Niemczech czy Francji 8 . Konsekwentnie realizowane przemiany w Polsce, pomimo debat i trud- ności, torowały i wskazywały drogę innym państwom satelickim, bar- dzo zróżnicowanym przy ogólnej słabości opozycji. Wybory z 4 czerwca 1989 roku – które w gruncie rzeczy były plebiscytem – stały się katastrofą komunizmu. W ich rezultacie doszło do powstania pierwszego w obozie państw komunistycznych niezależnego rządu z Tadeuszem Mazowieckim na czele. Liczenie się z sytuacją Gorbaczowa doprowadziło wcześniej do wyboru Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta, na co naciskał między in- nymi zaangażowany wyjątkowo w tym roku w sprawy europejskie prezy- dent Bush 9 . Sytuacja NRD w oczach Moskwy była wyjątkowa. Liczyła się między innymi obecność 27 dywizji sowieckich (ok. 400 tysięcy ludzi), gwarantu- jących Związkowi Radzieckiemu bardzo wyraźną przewagę i kontrolę tak nad krajami zachodnimi, jak i nad wschodnimi. W przypadku wojny prze- widywano uderzenie armii na Paryż i Danię 10 . W 1989 roku i w latach na- stępnych siły sowieckie mogły z łatwością wprowadzić zgodny z Moskwą sowiecki porządek w państwach satelickich. 9 listopada 1989 roku, gdy tłumy rozsadzały mur berliński, na spotkaniu w Moskwie dowództwa wojskowe- go i Politbiura wojsko zażądało przejścia do natychmiastowej interwencji i wprowadzenia siłą dawnego porządku, od NRD poczynając. Gorbaczow i bliscy mu współpracownicy zdecydowanie zaprotestowali i ostatecznie nie wyrazili zgody. Utrudniło to wyraźnie pozycję zachowanych sił partii i rządu w całym obozie, umacniając Gorbaczowa i jego armię 11 . Warto zwrócić uwagę, że 24 listopada tegoż 1989 roku, a więc w dwa ty- godnie po 9 listopada, premier Mazowiecki w czasie pobytu w Moskwie od- był dłuższą rozmowę z Gorbaczowem. „Gorbaczow zrobił na mnie – pisze Mazowiecki w swojej książce – wrażenie człowieka bardzo inteligentnego i otwartego na argumenty. [...] Przyjął do wiadomości, że reforma gospo- 8 Jak podkreśla Soutou (La Guerre, s. 975 i n.), od jesieni 1988 roku sowiecka polityka „wspólnego europej- skiego domu” stała się coraz bardziej aktywna i rozbudowywana. 9 Jak słusznie ujmuje to A. Hall (Osobista historia, s. 62), „Historia nad Wisłą tak bardzo przyśpieszyła, a na Zachodzie obawiano się, że proces przemian wejdzie w niekontrolowaną fazę, co może zakończyć się ra- dykalnym zahamowaniem przemian liberalizacji na Wschodzie i upadkiem Gorbaczowa”. 10 G.-H. Soutou, La Guerre, s. 995. W grę wchodziła także pozycja ekonomiczna NRD, m.in. 20% handlu za- granicznego ZSSR. 11 G.-H. Soutou, La Guerre, s. 959. Yüklə 404,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|