Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?

159
Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3
Recenzje
darcza w Polsce zasadniczo zmieni charakter ustrojowy naszego kraju i że 
PZPR jest tylko jedną z istniejących partii”
12
.
W rozmowach na Malcie (Bush–Gorbaczow; 1-2 grudnia 1989) ustalono 
zasady nowego porządku europejskiego, który miał być budowany w nad-
chodzącym roku. Gorbaczow zgodził się między innymi na tak kluczowe 
i sporne dotąd sprawy, jak zjednoczenie Niemiec i obecność wojsk amery-
kańskich w Europie. Uzyskał obietnicę ogromnej pomocy ekonomicznej, 
tak potrzebnej Związkowi Radzieckiemu. Idea „wspólnego europejskiego 
domu” dotąd zakładała wyjście USA z Europy, teraz w koncepcji maltań-
skiej rysował się sojusz amerykańsko-radziecki jako siła dominująca nie 
tylko w Europie. Po spotkaniu na Malcie amerykański sekretarz stanu mó-
wił o rodzącym się ważnym systemie bezpieczeństwa od Władywostoku 
do Vancouver, w którym NATO zajmuje ważne miejsce.
Sprawy niemieckie, szczególnie trudne i ważne dla Gorbaczowa, Bush 
omawiał wcześniej z kanclerzem RFN Helmutem Kohlem, przygotowując 
nie tylko swoje rozmowy maltańskie, ale także przyszłe bezpośrednie roko-
wania niemiecko-radzieckie, na które Gorbaczow wyraził zgodę na Malcie. 
Od tej pory bliska współpraca amerykańsko-radziecka zaczęła wiele znaczyć.
Dla sytuacji Polski od 1990 roku i polityki rządu Tadeusza Mazowie-
ckiego zmiany w układzie sił europejskich miały oczywiście ogromne zna-
czenie
13
. W relacjach z ZSRR Gorbaczowa istotne było z jednej strony jego 
rosnące znaczenie wobec europejsko-amerykańskiego Zachodu, z drugiej 
– narastający kryzys Związku Radzieckiego, który w niedalekiej przyszło-
ści miał doprowadzić do rozpadu państwa. Wydaje się, że Gorbaczow jak 
gdyby nie widział narodowościowych aspektów i aspiracji w obrębie ZSRR, 
skupiając całą uwagę i wysiłki na swym programie reform i jego międzyna-
rodowych aspektach
14
.
W ciągu roku 1989 i pierwszych miesięcy 1990 Gorbaczow doprowadził 
do bardzo wyraźnego umocnienia pozycji ZSRR w Europie, jakiej państwo 
to nie miało nigdy dotąd. Zachował przy tym dobre stosunki z USA. Jed-
nocześnie bardzo pogłębiał się wewnętrzny kryzys, co doprowadziło do 
rozpadu państwa w ostatnich miesiącach 1991 roku.
12
  T. Mazowiecki, Rok 1989 i lata następne, s. 88. Por. omówienie całej wizyty w Moskwie uczestniczącego 
w niej A. Halla (Osobista historia, s. 102-108). Jak pisze Hall, „Mazowiecki wracał wyraźnie zadowolony z tej 
wizyty. Miał poczucie, że udało mu się nawiązać głębszy, ludzki kontakt z Gorbaczowem. Oceniał, że ra-
dziecki przywódca patrzy na przemiany dokonujące się w Polsce z zainteresowaniem i nie jest skłonny 
angażować polityki radzieckiej w ich hamowanie” (s. 107).
13
  Por. J. Łukaszewski, Krzysztof Skubiszewski, 1926-2010. Człowiek – myśl – działanie – spuścizna, „Rocznik In-
stytutu Europy Środkowo-Wschodniej”, 8 (2010), z. 1, s. 55-80; także: T. Mazowiecki, Przemówienie na po-
grzebie Krzysztofa Skubiszewskiego wygłoszone 18 lutego 2010 roku w archikatedrze św. Jana w Warszawie, 
„Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej”, 8 (2010), z. 1, s. 47-54.
14
  Doskonały obraz stosunków narodowościowych w Rosji i Związku Radzieckim do jego końca daje: H. Carrère 
d’Encausse, L’Empire d’Eurasie. Une histoire de l’Empire russe de 1552 à nos jours, Paris 2008.

---

160
Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3
Recenzje
U podstaw rozpadu Związku Radzieckiego i upadku rządów Gorbaczo-
wa leżały problemy wzajemnych relacji różnorodnych narodów i wspólnot 
etnicznych w wielkim euroazjatyckim mocarstwie, jakie stanowił ZSRR.

---

Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3
Agata Stolarz
Aleksander I – czyli pochwała retoryki
Recenzja książki: Marie-Pierre Rey, Alexandre I
er
,  
„Grand Biographies”, Flammarion, Paris 2009,  
wyd. II: Alexandre I
er
. Le tsar qui vainquit Napoléon,  
„Grand Biographies”, Flammarion, Paris 2013
Przekład angielski: Alexander I: The Tsar Who Defeated  
Napoleon, Northern Illinois University Press 2012
Jill Lepore, amerykańska badaczka historii Stanów Zjednoczonych, zainspi-
rowana artykułem Brendy Maddox Biography: A Love Affair or a Job opub-
likowanym na łamach „New York Times Book Review
”1
, podjęła refleksję 
nad zaangażowaniem badawczym mikrohistoryków i biografistów, co jed-
nocześnie skłoniło ją do zbudowania finezyjnej sieci ich powiązań i różnic 
pomiędzy nimi, które zostały przedstawione w tekście o znaczącym tytule: 
Historians Who Love Too Much: Reflections on Microhistory and Biograp-
hy
2
. Skupiając się na mikrohistoriach, które za punkt wyjścia obrały histo-
rie określonych osób, jak np. Menocchio, Martin Guerre czy też John Hu
3
 
(w przeciwieństwie do „wydarzeniowych”, jak np. Great Cat Massacre), Le-
pore zastanawia się, dlaczego publikacje te nie są rozpatrywane jako bio-
grafie, tym bardziej wobec z jednej strony wyrafinowania tego gatunku, jaki 
nastąpił w ciągu ostatnich lat, z drugiej – jego zwrotu ku życiu codziennemu? 
Zdaniem historyczki z Boston University, różnica opiera się na celu prowa-
dzonego badania: mikrohistorycy nawet wówczas, kiedy poddają studiom 
1
 
B. Maddox, Biography: A Love Affair or a Job?, „New York Times Book Review”, 9.05.1999, s. 47.
2
  J. Lepore, Historians Who Love Too Much: Reflections on Microhistory and Biography, „The Journal of Ame-
rican History”, vol. 88, 2001, no. 1, s. 129-144.
3
  Mowa tu o książce The Question of Hu, New York 1989 (rec.: W. J. F. Jenner, The Question of Hu by Jo-
nathan D. Spence: Review, „The English Historical Review”, vol. 108, 1993, no. 427, s. 474), zob. także interesu-
jący artykuł poruszający problematykę fikcji i historii w kontekście mikrohistorii: B. Mazlish, The Question 
of the Question of Hu, „History and Theory”, vol. 31, 1992, no. 2, s. 143-152.

---