Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?
Yüklə 404,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
164 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Recenzje tują życie społeczne i polityczne. To dzięki spojrzeniu niejednego biografisty odkryto, że cechy charakteru i personalne ambicje w niektórych okolicz- nościach mogą być postrzegane jako równe politycznym czynnikom kształ- tujących losy poszczególnych państw. Innymi słowy, każda publikacja tego typu, jak słusznie zauważa przywoływana na wstępie Jill Lepore, stawia sobie za zadanie opowiedzenie dziejów czyjegoś życia oraz określenie znaczenia tej postaci dla historii. W przeciwieństwie do mikrohistorii, losy jednostki nie stanowią tu alegorii, jednak poza dziejami konkretnej osoby każda do- brze napisana biografia stara się pokazać „coś jeszcze”, a więc np. szerszy kontekst społeczny lub polityczny bądź/i ich wpływ na jednostkę. Podąża- jąc tym tropem, Marie-Pierre Rey w swej rekonstrukcji losów Aleksandra I zwraca uwagę m.in. na symboliczny wymiar wojny pomiędzy carem a Na- poleonem, odzwierciedlający się np. w korespondencji potomka Katarzy- ny II, w której ujawnia on swoje odczucia względem cesarza Francuzów 8 . Mimo że relacje pomiędzy Aleksandrem I i Napoleonem są interesującym wątkiem publikacji, pozostawiają jednak intelektualny niedosyt, zwłasz- cza w kontekście angielskiego podtytułu publikacji, który sugeruje o wiele więcej, aniżeli czytelnik w książce znajduje. Dodatkowo autorka po części opiera się na źródłach już opracowanych i w niewielkim stopniu odwołuje się do współczesnej historiografii rosyjskiej. Biografia Aleksandra I zyskuje w tych fragmentach, gdzie Marie-Pierre Rey dokonuje subtelnych, mikrohistorycznych rekonstrukcji sieci wyda- rzeń, które rzucają nowe światło na indywidualne losy cara, historię jego osobowości i charakteru. Dotyczy to m.in. jego wychowania i edukacji za- planowanej przez Katarzynę II oraz pobytu w stolicy Francji. W rozdziałach poświęconych wymienionej wyżej problematyce autorka również obficie korzysta z korespondencji, wplatając w tekst obszerne cytaty. W drugim przypadku – eksploruje francuskie źródła, w tym np. pamiętniki François- -René de Chateaubrianda, pisma Benjamina Constanta czy też Madame de Staël. Dobrana w ten sposób baza źródłowa pozwoliła Rey na nakre- ślenie zakulisowego obrazu wydarzeń, jak również nastrojów, jakie pano- wały wówczas w Paryżu. Takie podejście znajduje odzwierciedlenie także w Bibliografii, która zawiera dużą liczbę źródeł narracyjnych: pamiętników i korespondencji. Biografię Aleksandra I autorstwa Marie-Pierre Rey można czytać na różne sposoby. Obok porteru cara Rosji, którego podziwiała cała ówczes- na Europa 9 , czytelnik znajdzie w niej historię jego rządów, ukazaną zza 8 Por.: Н. A. Троицкий, Александр I против Наполеона, Москва 1994. 9 Zainteresowanie osobą Aleksandra I znajdowało odzwierciedlenie w zachodnim piśmiennictwie, zwłasz- cza w liczbie jego biografii; Marie-Pierre Rey w Bibliografii wymienia ich 35 (nie jest to ich pełna liczba, zob.: M.-P. Rey, Alexandre I er , Paris 2009, s. 574-576 oraz inne pozycje w dalszych częściach biografii), pierw- sza z nich powstała już w 1826 roku; A. Egron, Vie d’Alexandre I er , empereur de Russie, suive de notices sur le 165 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Recenzje kulis i w mikroperspektywie. Ku takiej optyce zbliża publikację również sposób, w jaki została napisana: styl, przekazywanie głosu bohaterom oraz kompozycja tekstu. Jak w większości biografii, autorka po części powta- rza znane już fakty. Rey nie dokonuje również sensacyjnych odkryć, czy- telnik nie znajdzie w tej książce np. rozwiązania tajemnicy śmierci cara, co równie dobrze można określić intelektualną rozwagą. Z drugiej strony, pojawiające się nowe ustalenia są zasługą mikrohistorycznej rekonstrukcji dokonywanych przez francuską badaczkę. Nie ma niczego nowego w wybo- rze oglądania świata przez mikroskop, a nie przez teleskop. Tak długo, jak przyjmujemy, że badamy ten sam kosmos, wybór między mikro- i makrokos- mosem jest kwestią wyboru odpowiedniej techniki 10 , pisze Eric Hobsbawm w jednym ze swych artykułów, będącym polemiką ze słynną wypowiedzią Lawrence’a Stone’a na łamach „Past & Present” 11 . Jego słowa w przypadku biografii zyskują kolejne znaczenie: dzieje Aleksandra I autorstwa Marie- -Pierre Rey, jak każda inna dobra publikacja tego typu, skutecznie łączą ze sobą dwie techniki obserwacji historycznej – makro i mikro – oraz dwie jej skale. Można jednak zauważyć, że w tym konkretnym przypadku mi- krooptyka daje ciekawsze efekty, np. w postaci dziejów osobowości impe- ratora Rosji. Tym bardziej, że idzie w parze z określoną retoryką tekstu, na znaczenie której z kolei zwracał uwagę Stone, odwołując się do twórczości mikrohistoryków. Biografia Aleksandra I autorstwa Marie-Pierre Rey może rozczarować tych, których oczekiwania dotyczą odkrywania nieznanych, sensacyjnych faktów. Z drugiej strony nakreślony przez autorkę obraz cara z Wojny i po- koju przybliża jego skomplikowaną sylwetkę i pozwala go zrozumieć. Po- wracając do artykułu Lepore, francuska badaczka dziejów Rosji podchodzi do Aleksandra z sympatią, ale i z rozwagą. Dodatkowo, prawie pięćset stron grands-ducs Constantin, Nicolas et Michel et de fragmentes historiques, politiques, littéraires et géographi- ques propres à faire connaître l’Empire russe depuis le commencement du XIXe siècle jusqu’à ce jour, F. Denn, Paris 1826. Do wzrostu zainteresowania Aleksandrem I przyczyniła się również Wojna i pokój Tołstoja, do której odwołuje się tytuł jednej z bardziej poczytnych na Zachodnie biografii cara: A. Palmer, Ale- xander I: Tsar of War and Peace, New York 1974. Warto wyróżnić także : F. H. Gribble, Emperor and My- sitic: The Life of Alexander I of Russia, London 1931; C. De Grunwald, Alexandre I er : le tsar mystique, Paris 1955; J. M. Hartley, Alexander I, London–New York 1994; M. K. Dziewanowski: Aleksander I. Car Rosji, król Polski, Wrocław 2000; H. Troyat, Aleksander I. Pogromca Napoleona, Warszawa 2007. Istnieje również ol- brzymia ilość literatury rosyjskiej dotyczącej Aleksandra I i jego czasów, z której warto wymienić m.in. książkę: А. Н. Сахаров, Александр I, Москва 1998, zawierającą przegląd rosyjskiej literatury dotyczącej Aleksandra I, oraz А. H. Архангельский, Александр I, Москва 2000, docenioną przez recenzentów m.in. za omówienie publikacji powstałych poza Rosją. 10 E. J. Hobsbawm, The Revival of Narrative: Some Comments, „Past & Present”, 1980, no. 86, s. 7. 11 Chodzi tutaj o artykuł The Revival of Narrative: Reflections on a New Old History, „Past & Present”, 1979, no. 85, s. 3-24, w którym Lawrence Stone postawił diagnozę zachodzących wówczas przemian w historio- grafii, zaznaczonych przez niego w tytule tekstu, jako sprzeciw wobec historii odpowiadającej na wielkie pytania „dlaczego?”. Ogłosił w nim również koniec wiary w to, że możliwe jest koherentne, naukowe wy- jaśnienie procesów z przeszłości. Yüklə 404,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|