Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?
Yüklə 404,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
162 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Recenzje życie jednej, szczególnej osoby, to ich celem jest zbadanie określonego prob- lemu w określonym czasie, starają się opowiedzieć na konkretne historio- graficzne pytania. Biografie w większości przypadków są przede wszystkim odpowiedziami na pytanie o osobliwości i znaczenie życia jednostki oraz jej wkład w historię 4 . Mikrohistorię, która za punkt wyjścia również obiera losy danej osoby, cechuje odmienna perspektywa: studia jej życia służą jako alegoria dla szerszego zagadnienia. Stwierdzenie to prowadzi Jill Lepore do uznania fundamentalnej różnicy pomiędzy biografią a mikrohistorią. Tra- dycyjnym celem biografistów jest poznanie życia jednostki i streszczenie/ opowiedzenie jej dziejów, podczas gdy dla mikrohistoryków ich poznanie jest tylko „środkiem do celu” – wyjaśnienia innego problemu 5 . Granicę wytyczoną przez amerykańską badaczkę łatwo jednak prze- kroczyć. Biografie władców nierzadko tyleż samo traktują o ich indywidu- alnych losach, co rozjaśniają czasy, w których żyli. Na tej samej zasadzie wymieniane przez Lepore mikrohistorie można odczytywać tout court jako biografie. Co więcej, nie sposób napisać dobrej biografii bez analizy mikro- historycznej. Interesującym przykładem takiego podejścia jest publikacja omawiająca dzieje Aleksandra I, cara, który pokonał Napoleona, autor- stwa Marie-Pierre Rey, francuskiej historyczki zajmującej się dziejami Ro- sji i ZSRR 6 . Biografia ta, napisana z intelektualnym rozmachem, oparta na szerokiej bazie źródłowej, stanowi ciekawy i jednocześnie reprezentatyw- ny przykład biografistyki, która czerpiąc z dokonań mikrohistorii, historii życia codziennego oraz psychohistorii, stworzyła nową jakość rekonstruk- cji losów jednostki. Można w niej odnaleźć klasyczne pytania biografii wy- mieniane przez Jill Lepore, np. wpływ Aleksandra I na losy Europy (które w jego kontekście jest wręcz oczywiste), oficjalną i prywatną sferę jego ży- cia, historię osobowości cara, ale i analizę określonego problemu, którym 4 Na temat biografii w amerykańskim ujęciu zob. np.: The Troubled Face of Biography, red. E. Homber- ger, J. Charmley, London 1988. Z francuskich publikacji warto sięgnąć po S. Loriga, Le petit x. De la bio- graphie à l’histoire, Paris 2010. 5 J. Lepore, Historians Who Love Too Much, s. 133. W ujęciu Lepore problemem tym jest zawsze wyjaśnie- nie kultury. Taki punkt widzenia jest właściwy dla amerykańskiego uprawiania mikrohistorii, charaktery- styczny również dla R. Darntona i jego The Great Cat Massacre, jak również dla A. Taylora, William Cooper’s Town: Power and Persuasion on the Frontier of the Early American Republic, New York 1995; P. Cline Cohen, The Murder of Helen Jewett: The Life and Death of a Prostitute in Nineteenth-Century New York, New York 1998; J. Demos, The Unredeemed Captive: A Family Story from Early America, New York 1994. 6 Marie-Pierre Rey znana jest przede wszystkim jako sowietolog. Zob. np. La Tentation du rapprochement: France et URSS à l’heure de la détente, 1964-1974, Paris 1991; De la Russie à l’Union soviétique: la construction de l’empire, 1462-1953, Paris 1994; Le Dilemme russe. La Russie et l’Europe occidentale d’Ivan le Terrible à Boris Eltsine, Paris 2002 (zob. rec.: Y. Roubinski, M.-P. Rey, Le dilemme russe. La Russie et l’Europe occidentale d’Ivan le Terrible à Boris Eltsine, „Politique étrangère”, vol. 68, 2003, no. 2, s. 449-450). Problematyką historii Rosji XIX wieku w kontekście wojen napoleońskich badaczka zajęła się stosunkowo niedawno, zob.: L’effroyable tragédie: Une nouvelle histoire de la campagne de Russie, Paris 2012, publikacja w trakcie przekładu na język rosyjski. 163 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Recenzje będzie wpływ oświeceniowych ideałów/wychowania na jednostkę: krzyżo- wanie się elementów Wschodu i Zachodu. Marie-Pierre Rey na kartach omawianej publikacji usiłuje przedstawić losy Aleksandra I w sposób całościowy. Rey odchodzi od klasycznego dla biografistów cara rozpatrywania jego losów i sposobu sprawowania władzy w kontekście jego ojca Pawła I, przenosząc punkt ciężkości na postać Kata- rzyny II, konkretnie – na jej podejście do wnuka i sposób wychowywania go. Zdaniem badaczki, to okres dzieciństwa i młodości miał najsilniejszy wpływ na osobowość i charakter przyszłego imperatora oraz na sposób, w jaki sprawował władzę. Formacja Aleksandra według oświeceniowych wzorów Locke’a i Rousseau, starannie nadzorowana przez carycę, miała dać Rosji nowego władcę i jeszcze bardziej otworzyć imperium na Europę. Taki punkt widzenia odzwierciedla się w kompozycji tekstu. Po Wprowadzeniu i Prologu omawiającym pamiętną noc z 11 na 12 marca 1801 roku następuje opis wychowania carewicza. Samego Aleksandra czytelnik spotyka dopie- ro kilkadziesiąt stron później, niemalże jako „efekt” edukacji skrojonej dla niego przez babkę Katarzynę. Literacki kunszt autorki przejawia się nie tylko w kompozycji tekstu, pod- porządkowanej problematyce biografii – wątek otrzymanego wykształce- nia powraca w różnym stopniu nasilenia, niczym motyw w symfonii – lecz również w języku, w którym autorka dokonuje rekonstrukcji losów Alek- sandra I. Blisko mu do powieści, czy też – szukając historiograficznych po- równań – do mikrohistorii. Marie-Pierre Rey, posługując się obrazowym stylem, oferuje czytelnikowi wyprawę do odległego kraju carskiego dworu początków XIX wieku oraz wprowadza go za kulisy wojen napoleońskich i rządów cara z Wojny i pokoju. Zarówno główny bohater, jak i inni z jego oto- czenia, podobnie jak Domenico Scandella, często wypowiadają się własnym głosem – autorka obficie cytuje korespondencję Aleksandra I, Katarzyny II czy też Elżbiety Aleksiejewnej. Stylistyczne zabiegi francuskiej historycz- ki można próbować wytłumaczyć także chęcią zaadresowania publikacji do szerokiej publiczności, a więc również do czytelników niezwiązanych przez swoją profesję z historią. Tym samym można wyjaśnić umieszczenie cytatów na końcu książki oraz rozszerzone tytuły ubiegłorocznego ame- rykańskiego tłumaczenia: Alexander I: The Tsar Who Defeated Napoleon 7 i drugiego wydania we Francji. Biografia, dzięki swej naturze, jak żaden inny gatunek pisarstwa histo- rycznego pozwala dostrzec, jak błahe – z pozoru makro – czynniki kształ- 7 Alexander I: The Tsar Who Defeated Napoleon, Northern Illinois University Press 2012. Niemalże pod takim samym tytułem wydano przed laty inną biografię Aleksandra I, autorstwa Leonida I. Strakyhovsky'ego, Alexander I of Russia: The Man Who Defeated Napoleon, New York 1947 (wyd. II: Greenwood 1970). Publikacja zbierała raczej negatywne recenzje, zob. np.: M. T. Florinsky, Alexander I of Russia: The Man Who Defeated Napoleon by Leonid I. Strakhovsky: Book Review, „Political Science Quarterly”, vol. 62, 1947, no. 3, s. 461-462. Yüklə 404,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|