Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?
Yüklə 404,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
94 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Iwona Hofman Osadczuk, Leopold Unger „Brukselczyk” oraz pisarze i eseiści nieangażu- jący się politycznie, a wspierający literacką stronę przedsięwzięcia, tzn. Je- rzy Stempowski, Konstanty Jeleński, Witold Gombrowicz, Czesław Miłosz, Stefan Kisielewski 1 . Problematyka mniejszości narodowych występowała na łamach „Kultury” w dwóch aspektach: politycznym i kulturowo-historycznym, co wiązało się z programem pisma. Do czynników ugruntowujących tę tematykę zaliczam: realizację programu adresowanego do emigracji z państw Europy Środko- wej i Wschodniej oraz tzw. programu krajowego, który najogólniej określić można jako edukację narodową poprzez m.in. wyjaśnianie trudnej historii Polski i jej sąsiadów oraz aspiracji wolnościowych na obszarze ULB (Ukrai- na, Litwa, Białoruś), kluczowe dla myśli Giedroycia przekonanie o znaczeniu słowa, tj. oddziaływania na opinię publiczną za pomocą publicystyki i przy wykorzystaniu najlepszych piór dziennikarskich, wypracowanie do dziś ak- tualnej koncepcji politycznej partnerstwa polsko-ukraińskiego 2 . W tej próbie systematyzacji nie znajdują się kroniki emigracyjne jako znacznie poszerza- jące tematykę (o czym poniżej) ani wydawnictwa książkowe Instytutu (co wymaga oddzielnego opisu). Badając frekwencyjność wątków tematyki mniejszości narodowych na łamach „Kultury” i „Zeszytów Historycznych” (kwartalnika wydawanego od 1962 roku), mogę stwierdzić, iż w zasadzie dominuje publicystyka poświęco- na mniejszościom ukraińskiej, litewskiej, białoruskiej w Polsce i mniejszości polskiej w republikach, a później państwach Ukrainy, Litwy, Białorusi. Pra- widłowość ta jest charakterystyczna również w odniesieniu do pisma „Bunt Młodych” (od 1937 roku ukazywało się pod tytułem „Polityka”), którym Gie- droyc kierował przed wybuchem II wojny światowej, łącząc pracę redak- torską i radcy w Ministerstwie Rolnictwa, a następnie Przemysłu i Handlu. Obserwacje zawodowe i doświadczenie osobiste (Giedroyc, pochodzący z książęcego rodu sięgającego genealogicznie XV wieku, urodził się w Miń- sku Litewskim) owocowały współpracą z m.in.: Stanisławem Stempowskim, 1 W wyliczeniu tym podaję jedynie najbardziej rozpoznawalnych autorów „Kultury” (dalej: K.), z którymi Giedroyc prowadził ożywioną korespondencję m.in. na tematy programowe i wydawnicze. G. Herling- -Grudziński spełniał niejako podwójną rolę: był recenzentem literackim, ale dostarczał także własne teksty, np. dziennikowe. Nazwisko S. Kisielewskiego wymieniam ze względu na felietonistykę i artykuły pole- miczne drukowane na łamach „Kultury”. Pod pseudonimem Tomasz Staliński Kisielewski wydawał w In- stytucie powieści z kluczem, odsłaniające realia PRL, np. Cienie w pieczarze (1971), Śledztwo (1974), Ludzie w akwarium (1976). 2 Koncepcja wschodnia, zwana także koncepcją ULB, dojrzała w artykułach J. Mieroszewskiego, inspiro- wanego m.in. listownie przez Redaktora. Jej zręby powstały w początkach lat 50. XX wieku, a wiązały się z symbolicznym zrzeszeniem Wilna i Lwowa na rzecz przyszłej niepodległej Litwy i Ukrainy (słynny list ks. Józefa Majewskiego, K. 1951, nr 11/61). Ta deklaracja, naruszająca niepodległościowe imponderabilia emigracji londyńskiej, stanowiła pierwszy argument przemawiający za koniecznością opracowania stra- tegii politycznej uwzględniającej dobrosąsiedzkie stosunki suwerennej Polski, Ukrainy, Litwy i Białorusi jako niepodległych podmiotów politycznych. Koncepcję tę omawiam w książce Ukraina, Litwa, Białoruś w publicystyce paryskiej „Kultury”, Poznań 2003. 95 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Problem mniejszości narodowych w „Notatkach Redaktora” i archiwum Jerzego Giedroycia Stanisławem Vincenzem, Stanisławem Swianiewiczem, Sewerynem Wysło- uchem, Piotrem Duninem-Borkowskim, Adolfem Bocheńskim, Ksawerym i Mieczysławem Pruszyńskimi, Władysławem Bączkowskim, bp. Hryhorym Chomyszynem, Iwanem Kedrynem-Rudnyćkim, Dmytrem Doncowem. Na podstawie analizy publicystyki zamieszczonej na łamach obu pism oraz w świetle książki A. Bocheńskiego Między Niemcami a Rosją (1937) można wyodrębnić następujące cechy programu wschodniego paralelne do problematyki mniejszości: porzucenie przymusowej polonizacji Ukraiń- ców, wprowadzenie oddzielnych szkół, a nawet ustanowienie uniwersytetu ukraińskiego oraz odrębnych kurii narodowościowych, po 50% mandatów w wyborach parlamentarnych i samorządowych na terenach zamieszkałych przez ludność mieszaną, równouprawnienie języka ukraińskiego. Szczegóło- we wytyczne zaprezentowane przez „Politykę” miały źródło w przekonaniu o dużej wartości kultury ukraińskiej i jej wkładzie w dziedzictwo Rzeczypo- spolitej oraz w chęci pozyskania w Ukraińcach lojalnych sprzymierzeńców w walce z ZSRR. Podobne postulaty, chociaż w mniejszym zakresie uwa- runkowanym stanem prawnym, wysuwano wobec Litwinów. Uwrażliwie- nie Giedroycia w tych sprawach znalazło odbicie i kontynuację na łamach „Kultury”, chociaż oczywiście trudno mówić o prostym przełożeniu kon- cepcji lansowanych do 1939 roku. Jednakże wydaje się słuszne twierdzenie Janusza Korka, iż pomiędzy programami pism zachodzą ostrożne analogie wynikające z niezmiennych poglądów Giedroycia, takich jak: siłą Polski jest wspólny potencjał narodów zagrożonych imperializmem rosyjskim i nie- mieckim, antyracjonalizm, szacunek dla tradycji i aspiracji narodowych sąsiadów 3 . Polityczna działalność Giedroycia, m.in. jako sekretarza Rogera Raczyńskiego, utwierdzała go w przekonaniu, iż błędne były założenia po- lityki wschodniej II RP, oparte na nietolerancji i asymilacji pozbawiającej prawa do wyrażenia własnej tożsamości. Giedroyc i jego współpracownicy przewidywali dramatyczne skutki tej polityki, np. osamotnienie w obliczu wybuchu konfliktu zbrojnego. Zmiany geopolityczne w Europie po 1945 roku sprawiły, że problematyka mniejszości narodowych stała się kluczowa w pro- gramie wschodnim „Kultury”. Warto dodać, że z dyskusjami na łamach mie- sięcznika współgrała aktywność ośrodka w Maisons-Laffitte, którą Andrzej Koraszewski nazwał „interwencjonizmem osobistym” Giedroycia. Należą tu – przykładowo – apele o wydawanie podręczników w językach mniejszości, rozwój szkolnictwa, ruchu wydawniczego, wsparcie działań rewindykujących budowle sakralne i użytku publicznego, które Redaktor formułował nie tylko 3 Por. J. Korek, Paradoksy paryskiej Kultury. Styl i tradycja myślenia politycznego, Lublin 2000, s. 444. W kon- tekście genezy problemu ważne są ustalenia Marka Króla zawarte w książce Style politycznego myślenia. Wokół „Buntu Młodych” i „Polityki”, Paryż 1979. Yüklə 404,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|