Politeia’da adalet tartişmasi ve thrasymakhos’un meydan okumasi
Yüklə 208,99 Kb. Pdf görüntüsü
|
Özgüç ORHAN
Sayfa 55
Kephalos ve Polemarkhos’un savunduğu görüşler tamamen masadan kalkmamıştır; zira kurgulanan rejimde kendilerine yer bulacaklardır. 9
tekabül eden “sofist” Thrasymakhos devreye girer. 10
Thrasymakhos “vahşi
bir hayvan”
gibi üzerlerine atılmıştır. Thrasymakhos’un bu ve konuşması boyunca sergilediği saldırgan hal ve tavırları sofistliğinin dışavurumu olarak görülebilir. Adaletin “daha güçlünün menfaatine” olduğunu savunan Thrasymakhos Sokrates’in sorgulaması karşısında diğerlerine kıyasla daha fazla dirense de sonunda o da susmak zorunda kalacaktır. Thrasymakhos’un görüşlerini bir sonraki bölümde daha detaylı ele alacağız. Birinci Kitap Sokrates’in adaleti tarif etme çabalarının sonuçsuz kaldığı tespitiyle “aporetik” sona erer (354b-c). İkinci Kitabın başında Glaukon ve Adeimantos Thrasymakhos’un meydan okumasını canlandırır. Şeytanın avukatlığını yapan kardeşler adaletin iyiliği veya değeri konusunda Sokrates’ten daha ikna edici bir savunma yapmasını talep ederler. Her ikisi de Sokrates’e inanmak istemektedirler; ancak etraflarından duydukları ve gördükleri buna engeldir. Açıktan dillendirilmese de halk arasında yaygın kabul, adil “olmaktan” ziyade adil “görünmenin” makbul olduğudur. Sokrates adaletin doğurduğu mükafat ve cezalar yüzünden değil kendi başına iyi veya değerli olduğu için tercih edilmesi gerektiğini ispatlamalıdır. Glaukon’un “adalet ne tür bir iyidir?” sorusu karşısında Sokrates adaleti hem kendi başına değerli hem de faydalı sonuçları olan “iyi” şeyler kategorisine koyduğunu belirtir ve bu yönde bir savunma yapacağı sözünü verir (358a). Diğer yandan Glaukon adaletin iyiliğine dair çekincelerini bir dizi argümanla ortaya koyar: Adil olmanın kendi başına bir değeri yoktur; haksızlık yapmaktan imtina edenlerin ve dolayısıyla “adil” gözükenlerin “adilliği” aslında yakalanmadan haksızlık yapmaya güçleri yetmediği çekincesinden ileri gelir; zira yakalandıkları takdirde ya mağdur ettiklerinin misillemesinden ya da yasaların yaptırımından korktukları için haksızlık yapmaktan kaçınırlar. 11 Adalet ve hukuka dair bu “zaruret” hissi modern çağda Hobbes tarafından çarpıcı bir şekilde dile getirilmiştir. Nitekim
9 A.g.e., s. 68, 73. 10 “Thrasymakhos” isminin lafzî anlamı “savaşta cüretkȃr olan”dır; bkz. Aristoteles, Retorik II.23, 1400b20-21. 11 Burada kısaca özetlediğimiz Glaukon’un konuşması üç ayrı bölümden oluşur: (1) Adaletin doğası ve tarihsel kökeni (358e-359c); (2) Gyges’in yüzüğü hikayesi (359d– 360b); (3) Adalet ve adaletsizliğin en uç örneklerinin (adil olup adil görülmeyen kişiye karşı adil olmayıp adil görülen kişi) karşılaştırması (360e-362c); bkz. Pappas,
Politeia’da Adalet Tartışması ve Thrasymakhos’un Meydan Okuması Sayfa
56
Glaukon’un adaletsizliğe düzdüğü övgünün ilk ayağı da zayıf çoğunluğun bir nevi Hobbesçu doğa durumundan çıkmak için kendi aralarında yaptıkları sözleşmeyi andırır (358e-359b):
Adalet, insanlar için en iyi seçenek (“ceza yemeden haksızlık yapmak”)
ile en kötü seçeneğin (“öcünü alamadan haksızlığa uğramak”) arasında olandır (meson) (359a). 12
Adeimantos kardeşi Glaukon’un söylediklerine bazı eklemelerde bulunur. Adeimantos’un tartışmaya yaptığı katkı adaletin araçsal faydasına dair yerleşik kanı ve kabullere dairdir (362d-367e). 13 Adeimantos, şair, ebeveyn ve din adamlarına referansla insanların gerçek anlamda adil olmak gibi bir kaygılarının olmadığını; adalete dair tutumlarının araçsal olduğunu belirtir: İnsanların asıl amaçları adil görünerek itibar kazanmak ve itibarın kendilerine sunacağı maddi ve sosyal imkanlardan faydalanmaktır (363a- 365a). Adeimantos’un farazi bir “hesapçı” (logizomenos) kişi ile hiç yakalanmadan kötülük yapmanın mümkün olamayacağı itirazını yapan bir başka farazi kişi arasında kurguladığı mini bir diyalog (365c-366b) Thrasymakhos’un bakış açısını yansıtır. 14
yaklaşımını geliştirip daha çetin bir hale getirir. Sokrates’ten istekleri adaletin sadece sonuçları için değil kendiliğinden bir değer taşıdığını ikna edici bir şekilde savunmasıdır. Adalete karşı bu meydan okuma karşısında Sokrates şehir-ve-ruh benzetmesini (368e-369a) ortaya atarak farazi bir şehir kurmayı önerir. Şehir (polis) ve insan ruhu arasında benzerlik olduğu varsayımına dayanan bu benzetmeye göre insan ruhu üç parçadan oluşur: akıl (logos), asabiyet (thumos) ve arzu (epithumia) (439c-e). 15 Şehirde ruhun her bir unsuruna tekabül eden şu üç sınıf bulunur: filozof yöneticiler (asıl muhafızlar), askerler (yardımcı muhafızlar) ve üreticiler (para kazananlar).
12 Kallikles de Gorgias’da (483b-c) hukuk düzeninin güçlülere karşı kendi kendilerini korumaktan aciz zayıf çoğunluğun icadı olduğunu söyler. Diğer yandan Glaukon’un “orta” yol göndermesi Aristoteles’in adalet tarifinin habercisidir: Aristoteles de Nikomakhos’a Etik’te adaleti “haksızlık yapmak” ile “haksızlığa uğramak” arasında bulunan “orta” (meson) veya “vasat”ı (mesotes) seçme erdemi olarak niteler (1133b30-33). 13 Pappas, The Routledge Guidebook, s. 77-78. 14 Glaukon, Adeimantos ve Thrasymakhos’un savunduğu görüşler birebir aynı olmasa da büyük ölçüde örtüşür. Nitekim Adeimantos konuşmasının sonunda söylediklerinin Thrasymakhos’un söyleyebileceği şeyler olduğunu belirtir (367a). 15 Türkçe çevirilerde thumos için “öfke”, “kızgınlık” ve “taşkınlık” gibi karşılıklar kullanılmıştır. Asabiyet “asabîlik, sinirlilik, öfke, hiddet” anlamına geldiği gibi Ibn Haldun’la özdeşleşen “akraba, soy sop, kavim, vatan, millet ve din gayreti gütme” anlamına da gelir. Platon’un bir taraftan insan ruhuna diğer taraftan muhafızlara atfettiği thumos her iki anlamı da içinde barındırır. Yüklə 208,99 Kb. Dostları ilə paylaş:
|