Prakseologiczne
Yüklə 218,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- W SPRAWIE DUCHOWEJ KONDYCJI WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA
BARTOSZ MITKIEWICZ 164
[4] stopniu dowartościować w nim rolę Chrystusa. To otwiera drogę nie tylko do właściwego zrozumienia postulowanego przez Wyszyńskiego „zatrzymania w myśleniu” (o tym traktuje trzeci punkt), lecz również stanowi fundament jego patrzenia na wielorakie problemy epoki, w któ- rej żył. Na zakończenie, w czwartym punkcie przedstawiam implikacje pedagogiczne płynące z przeprowadzonych analiz.
Człowiek od zawsze poszukuje odpowiedzi na pytanie o to, kim jest, co powinien robić i po co żyje. Z jednej strony wie, że jest stworzeniem wyjątkowym, które różni się od innych tym, że nie może istnieć bez myślenia. Jednak wprowadzony przez Kartezjusza podział na res co-
i myślenia, lecz również nie sprzyja samemu życiu; człowiek bowiem znalazł się w niebezpieczeństwie utraty celu swojego życia, zagubienia motywacji do rozwoju oraz poszukiwania mądrości 6 . W odniesieniu do religii oznacza to pojawienie się tak zwanej kultury laickiej, która reli- gijność traktuje jako zniewolenie i stara się „uwolnić” człowieka spod jej wpływu przez dezawuowanie światopoglądu religijnego. Czytając teksty Wyszyńskiego, natrafiamy na fragmenty stanowiące niejako punkt wyjścia w jego myśleniu na temat duchowej (ale nie tylko) kondycji współczesnego człowieka. Prymas wielokrotnie zwraca uwa- gę, że ludzie unikają wysiłku refleksji, przez co dobrowolnie rezygnują z poważnego elementu swojego życia. Stan taki można nazwać atrofią myślenia. Trzeba ją wyraźnie odróżnić od „zatrzymania w myśleniu”. To ostatnie bowiem oznacza jakby przystanięcie na chwilę po to, żeby spokojnie coś przemyśleć. Potwierdzenie sytuacji nazwanej przeze mnie atrofią myślenia odnajduję w przemówieniu Kardynała do lekarzy z dnia 23 marca 1969 roku. Powiedział wtedy między innymi: „Dyspensujemy się od myślenia o sobie. Nie do ciebie należy myśleć. Kto inny pomyśli 6 Por. A. Kożyczkowska, Stefana Wyszyńskiego antropologia, dz. cyt., s. 136. MYŚLENIE PRAKSEOLOGICZNE. .. 165 [5] za ciebie […] Po cóż tracisz czas? Ty bądź robotem! Człowiek – to za wiele! Wystarczy spec, dobry specjalista, dobry producent” 7 . Jeszcze dobitniej to samo wyraził Prymas Tysiąclecia w słowach: „Wyczuwa się niemal lęk przed rozumem i wolą człowieka: bodajby człowiek nie myślał i nie pragnął; lepiej, aby raczej był zwierzęciem, głazem, rzeczą niż osobą. Stąd nieufność do człowieka, do jego myśli, uczuć, pragnie- ń” 8
razem: „Ludzie szukają łatwych i szybkich rozwiązań, aby ułatwić so- bie życie. Tymczasem nie wolno przeskakiwać tej hierarchii, bo zawsze będzie to kosztem człowieka” 9 . Rezygnacja z myślenia równa się, jego zdaniem, rezygnacji z człowieczeństwa. Mimo że zaproponowany przeze mnie zwrot „atrofia myślenia” jest pewnym przerysowaniem i upraszcza problem, to jednak – według mnie – trafnie oddaje zagrożenie, jakie dostrzegał Wyszyński już w okresie międzywojennym. Również dziś nietrudno zauważyć, że myśli przebie- gające błyskawicznie przez głowę nie mają porządku same z siebie, lecz muszą zostać uporządkowane przez myślący podmiot. Jeśli tak się nie stanie, to jak szybko powstały, tak szybko przeminą. Do nazwania stanu będącego z jednej strony przeciwieństwem atrofii myślenia, z drugiej jednak jego konsekwencją, chciałbym użyć wyra- żenia „entropia działania”, czyli nadmierny aktywizm. W tym miejscu odwołam się do słów wypowiedzianych przez Kardynała w kazaniu za- 7 S. Wyszyński, Ratujmy nasze człowieczeństwo i życie dzieci narodu, [w:] tenże, Idzie nowych ludzi plemię, Pallottinum, Poznań 2001, s. 31. 8 Tamże. 9 S. Wyszyński, Podstawowy warunek sprawiedliwości na świecie: Nie zabijaj!, [w:] tenże, Idzie nowych, dz. cyt., s. 78. W wielu miejscach, mówiąc o lękach współ- czesnego człowieka, Ksiądz Prymas przywoływał doświadczenia II wojny światowej, jej skutków i dramatycznych odkryć dotyczących złej strony ludzkiej natury. W jednym z kazań mówił: „Chodzi o to, by człowiek nie był bestią, a człowiekiem, by wyzbył się tego, co w nim złe, by w każdym odbijało się światło Bożego oblicza – to jest uczłowie- czanie człowieka. Rzućmy okiem na to powojenne Ezechielowe pole, na którym piętrzą się kości samobójców i bankrutów moralnych, co sami udusili się w swoich nieprawo- ściach. Patrzmy na stosy trupów zagazowanych, pobitych, umęczonych w lagrach i wię- zieniach” (S. Wyszyński, Środki Bożego awansu człowieczeństwa i chrześcijańskiego
BARTOSZ MITKIEWICZ 166
[6] tytułowanym Bogom produkcji. Mówił tam: „Współcześnie, pod wpły- wem żądzy zysku i przesadnej wiary w skuteczność pracy, zwyciężyła w świecie zasada «produkcji dla produkcji». Wszystko zagłusza naczel- ne hasło: Wytwarzać! Jak najwięcej wytwarzać!” 10 . Na tym tle coraz wyraźniej dostrzec można potrzebę zatrzymania. Jego brak zaznacza się obecnie w wielu dziedzinach życia: od edukacji, przez życie rodzinne, aż po sferę pracy. Niekiedy nawet wydaje się, że człowiek współczesny boi się zatrzymać i pomyśleć, żeby nie odkryć prawdy o sobie. Druga para wyrażeń, za pomocą których rekonstruuję obraz współcze- snego człowieka u Wyszyńskiego, to apateizm i indyferencja. Pierwszy z nich jest neologizmem powstałym z połączenia słów „ateizm” i „apa- tia”. Oznacza brak zainteresowania sprawami religijnymi, który wynika z przekonania, że Bóg i religia są dla ludzkiego życia bez znaczenia. Pomysłodawcą pojęcia apateizmu jest amerykański filozof Jonathan Rauch, który użył go po raz pierwszy w 2003 roku w artykule zatytu- łowanym Let It Be, czyli Niech się dzieje, co chce 11 . Autor wyjaśnia, że apateizm nie ma nic wspólnego z ateizmem, ponieważ nie odnosi się do tego, w co wierzymy, ale jak tę wiarę realizujemy. Paradoksalnie apa- teistami są ludzie deklarujący wiarę w Boga, jednak de facto ta sprawa obchodzi ich mało lub wcale. Zobojętnienie osiągnęło w nich taki po- ziom, że nie uważają za żadną niekonsekwencję publicznego przyzna- wania się do wiary przy jednoczesnym braku jakiejkolwiek formy życia religijnego (kultu). Chciałbym tę denotację opisanego powyżej pojęcia apateizmu roz- szerzyć na inne obszary życia. Wydaje się bowiem, że wyrażająca się w nim postawa nazwałbym ją, korzystając z amerykańskiego określenia no problem nie ogranicza się tylko do religii, lecz jest wyrazem kry- zysu dotykającego egzystencji współczesnego człowieka w całości. Zasadność takiego rozszerzenia potwierdza analiza drugiego terminu stopionego w pojęciu apateizmu, a mianowicie apatia. 10 S. Wyszyński, Bogom produkcji, [w:] tenże, Miłość i sprawiedliwość, dz. cyt., s. 311. 11 Por. J. Rauch, Let It Be, „The Atlantic Monthy” 5 (2003), s. 4-34. Yüklə 218,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|