Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Duzluluq qradiyentind ə n istifad ə
| D
ə niz suyunun müxt ə lif d ə rinlikl ə rind ə temperatur f ə rqind ə n istifad ə olunmas ı . Dünya okean ı n ı n 400 m d ə rinliyi il ə s ə thi aras ı nda orta temperatur f ə rqi 12 0 C t əş kil edir. Su qatlar ı aras ı ndak ı temperatur f ə rql ə rind ə n ba ş qa, h ə m d ə hava qatlar ı n ı n s ə thind ə , h ə mçinin dib süxurlar ı v ə dib sular ı aras ı nda temperatur f ə rql ə ri mövcüddür. Temperatur f ə rql ə ri il ə as ı l ı enerjinin ə ld ə olunmas ı nda a ş a ğ ı dak ı sisteml ə rd ə n istifad ə edilir: - aç ı q prinsip v ə birkonturlu sxem burada i ş çi cismi kimi d ə niz suyundan istifad ə olunur. - qapal ı prinsip v ə ikikonturlu sxem, burada aral ı q i ş çi cisiml ə rind ə n (freon, ammonyak, propan v ə s.) istifad ə olunur. Göst ə ril ə n qur ğ ular ı n ə sas çat ı ş mayan c ə h ə ti üst isti v ə d ə rinlik soyuq sular ı n ı n qar ı ş mas ı n ə tic ə sind ə istilik tarazl ı ğ ı n ı n pozulmas ı il ə ə laq ə dar mütl ə q temperaturun d ə yi ş m ə si olub, istisev ə r faunaya öldürücü t ə sir göst ə r ə bil ə r. Bundan ba ş qa, okean ı n d ə rin sular ı nda üst qata nisb ə t ə n karbon iki oksidin miqdar ı n ı n çox olmas ı , karbon qaz ı n ı n atmosfer ə ayr ı lmas ı v ə h ə min regionda iqlimin v ə ziyy ə tin ə t ə sir göst ə rir. Duzluluq qradiyentind ə n istifad ə . Haz ı rda apar ı lan n ə z ə ri t ə dqiqatlar v ə t ə crübi-konstruktiv i ş l ə r d ə niz suyunun duzluluq f ə rql ə rin ə ə saslanan energetikan ı n mümkünlüyünü t ə sdiq edir. Lakin bu sistemd ə n praktiki istifad ə olunmas ı m ə s ə l ə si ax ı ra q ə d ə r öyr ə nilm ə mi ş dir. e) Hidrogen energetikas ı na keçid Hidrogen energetikas ı – termokimy ə vi v ə elektrolitik metodlar ı n, h ə mçinin bioloji prosesl ə rin köm ə yil ə enerji da ş ı yan kimi hidrogenin al ı nmas ı na ə saslan ı r. Perspektiv enerji da ş ı y ı c ı s ı kimi hidrogenin istilik tör ə m ə qabiliyy ə ti karbohidrogen yanaca ğ ı ndan 3 d ə f ə yüks ə kdir. Hidrogen ekoloji t ə miz yanacaq olub ə n ə n ə vi t ə bii yanacaq növl ə rind ə n f ə rql ə n ə r ə k t ə rkibind ə kükürd, toz v ə a ğ ı r metallar olmur. Yand ı r ı ld ı qda hidrogen su buxar ı na çevrilir. Bu şə raitd ə yegan ə z ə r ə rli birl əş m ə azot oksidl ə ri ola bil ə r, o, xüsusi yüks ə k yanma zaman ı atmosfer azotunun oksidl əş m ə sind ə n ə m ə l ə g ə lir. Bu neqativ hadis ə ni b ə zi katalizatorlarla nisb ə t ə n asan m ə hdudla ş d ı rmaq olur. Hidrogen yaln ı z yanacaq kimi istifad ə olunmaq üçün deyil, h ə m d ə universal enerji akkumulyatorudur v ə onu n ə ql ed ə r ə k energetikan ı n müxt ə lif sah ə l ə rin ə t ə tbiq etm ə k olar. Hidrogen almaq üçün suyun müxt ə lif parçalanma üsulundan istifad ə olunur: elektrokimy ə vi, termokimy ə vi, fotoelektrokimy ə vi. Katalizatorlardan istifad ə ed ə r ə k, kimy ə vi reaksiyalar v ə ə m ə l ə g ə l ə n m ə hsullar ı n sonrak ı parçalanmas ı ndan, qism ə n d ə niz suyunun t ə rkibind ə olan hidrogen sulfidd ə n hidrogenin al ı nmas ı daha perspek- tiv say ı l ı r. Bu bax ı mdan, Qara d ə niz hidrogen sulfidin miqdar ı na gör ə (suyun h ə cminin 90%-i q ə d ə r) rekordçu hesab olunur v ə o, getdikc ə art ı r. Qaz ı nt ı yanacaq növl ə rind ə n hidrogen energetikas ı na keçidin bu ş lanmas ı n ı müxt ə lif enerji m ə nb ə l ə rind ə n istifad ə art ı m ı n ı müqayis ə etm ə kl ə ayd ı nla ş d ı rmaq olar (c ə dv ə l 15.7). C ə dv ə ld ə n göründüyü kimi, 1990-c ı ill ə rd ə kül ə k energetikas ı fenomal inki ş af tempin ə malik olub ild ə 25%, 1990-c ı ild ə 1930 meqavatdan 2000-ci ild ə 2000 meqavata q ə d ə r artm ı ş d ı r. Bu dövrd ə gün əş elementl ə rinin miqdar ı h ə r il 20% artm ı ş d ı r, geotermal energetikan ı n art ı m ı is ə ild ə 4% t əş kil etmi ş dir. B ə rpa olunan m ə nb ə l ə rl ə i ş l ə y ə n hidroenergetikan ı n illik art ı m tempi 2% olmu ş dur. C ə dv ə l 15.7 Enerjinin növ v ə m ə nb ə l ə ri İ lb ə il art ı m tempi, %-l ə 1 2 217 1 2 Kül ə k enerjisi 25 Gün əş elementl ə ri 20 Geotermal enerji 4 Hidroenerji 2 T ə bii qaz 2 Neft 1 Nüv ə enerjisi 0,8 Da ş kömür -1 Qaz ı nt ı yanaca ğ ı növl ə rind ə n t ə bii qaz ı n inki ş af ı tempi daha sür ə tli olub ild ə 2% olmu ş , sonrak ı yeri neft tutmu ş dur (1%). Da ş kömürd ə n istifad ə ild ə 1% azalm ı ş , azalma faktiki olaraq 1996-c ı ild ə n sonra ba ş lanm ı ş d ı r. Nüv ə v ə energetikan ı n art ı m ı davam etmi ş , lakin bu art ı m ild ə heç 1%- ə çatmam ı ş d ı r. 2000-ci ild ə müxt ə lif enerji m ə nb ə l ə rind ə n istifad ə art ı m ı tempind ə ki f ə rq qabaqk ı onillikl ə r ə nisb ə t ə n daha ayd ı n görünür. H ə min ild ə kül ə k turbinl ə rinin gücü 32%, gün əş elementl ə rinin sat ı ş ı n ı n h ə cmi 43% artm ı ş d ı r. Da ş kömürd ə n istifad ə 4% a ş a ğ ı dü ş mü ş , t ə bii qazdan istifad ə 2%, neftd ə n istifad ə is ə 1% artm ı ş d ı r. Nüv ə enerjisinin art ı m ı tempi 1% olmu ş dur. Bu r ə q ə ml ə r kül ə k enerjisinin v ə gün əşə ə saslanan energetikan ı n böyük t ə r ə qqisini, da ş kömürd ə n istifad ə nin is ə k ə skin a ş a ğ ı dü ş m ə sini göst ə rir. Haz ı rda bir çox ölk ə l ə r, o cüml ə d ə n Bolqar ı stan, Almaniya, Qazax ı stan, Niderland, Rusiya, Slovakiya, İ sveç v ə AB Ş öz AES-l ə rini ba ğ lay ı r v ə ya yax ı n ill ə rd ə ba ğ lama ğ ı planla ş d ı r ı r. Nüv ə enerjisi öz ş öhr ə tini h ə tta Fransa, Çin v ə Yaponiyada da itirm ə y ə ba ş lam ı ş d ı r. Yax ı n g ə l ə c ə kd ə h ə r yerd ə hidrogenl ə i ş l ə y ə n istilik elementl ə rind ə n istifad ə olunacaqd ı r, yüks ə k effektli kombinasiya edilmi ş (birl əş dirilmi ş ) qaz turbinl ə ri h ə m t ə bii qazla, h ə m d ə hidrogenl ə i ş l ə y ə c ə kdir. İ stilik elementl ə rind ə n ofis binalar ı , zavod, ya ş ay ı ş evl ə ri v ə avtomobil müh ə rrikl ə ri üçün elektrik enerjisi ə ld ə etm ə kd ə istifad ə olunacaqd ı r. Ekoloji iqtisadiyyatda hidrogen nefti s ı x ı ş d ı raraq dominantl ı ğ a malik olacaqd ı r. Hidrogend ə n ə sas yanacaq kimi istifad ə olunmas ı , i ş l ə dilm ə si g ə l ə c ə k texniki sivilizasiyan ı kökünd ə n d ə yi şə bil ə r. Bununla da müasir dövrün mühüm problemi say ı lan ə traf mühitin çirkl ə nm ə d ə n mühafiz ə si praktiki olaraq h ə ll oluna bil ə r. Hidrogenin müh ə rrik yanaca ğ ı kimi xarakteristikas ı olduqca nadir say ı l ı r, bel ə ki, onun yax ş ı alovlanmas ı , i ş l ə nmi ş qazlar ı n z ə r ə rli olmamas ı , yüks ə k yanma intensivliyi v ə sür ə ti («benzin-hava» qar ı ş ı ğ ı ndan 4 d ə f ə art ı q) onun üstün c ə h ə tl ə ridir. Dünyada ild ə 50 milyon tona q ə d ə r hidrogen istehsal olunur. Müt ə x ə ssisl ə r XXI ə srin ilk 25 ilind ə ekoloji t ə miz yanacaq kimi hidrogenin istehsal ı v ə ondan istifad ə sini bugünkü gün ə nisb ə t ə n 12 … 17 d ə f ə artmas ı n ı proqnozla ş d ı r ı r. Hidrogenin qaz hal ı nda, h ə tta s ı x ı lm ı ş qaz hal ı nda saxlanmas ı s ə rf ə li deyil, çünki bel ə saxlanmas ı üçün iri h ə cmli balonlar laz ı md ı r. Ə n real variant hidrogeni maye hal ı nda saxlamaqd ı r. Lakin bu halda xüsusi termoizolyasiyal ı bahal ı kriogen ç ə nl ə rd ə n (baklardan) istifad ə etm ə k laz ı md ı r. Hidrogeni metal soyuducu hidridl ə rin t ə rkibind ə b ə rk halda da saxlamaq olar, bu, benzini ç ə nl ə rd ə (sister- nalarda) saxlamaqdan t ə hlük ə siz say ı l ı r. Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|