Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
| b) Kül
ə k energetkias ı Yer üz
rind ə kül ə k enerjisi ehtiyat ı son d ə r ə c ə böyükdür, b ə zi m ə lumatlara gör ə bu r ə q ə m 500 m hava qat ı nda 80 trilyon kVt saatdan art ı qd ı r. Kül ə k qur ğ ular ı b əşə riyy ə t üçün yeni deyildir. Kül ə kd ə n yüz ill ə r ə rzind ə d ə yirmanlarda, mi ş arlama d ə zgahlar ı nda, suyu t ə l ə b olunan yerl ə r ə çatd ı r ı lmas ı sisteml ə rind ə istifad ə 209 edilmi ş dir. İ lk sad ə kül ə k müh ə rrikl ə ri q ə dim Misir v ə Çin dövrün ə t ə sadüf edir. İ lk q ə dim yol d ə yirmanlar ı İ randa eram ı z ı n VII ə srind ə qura ş d ı r ı lm ı ş d ı r. XIII ə srd ə n etibar ə n kül ə k enerjisi (KE) g ə mil ə rin h ə r ə k ə tind ə , quyulardan suyun vurulmas ı nda geni ş istifad ə olunmu ş dur (Hüseynov, Yusifov, 2002). Müasir kül ə k energetikas ı fikri 1980-ci ilin ə vv ə lind ə 1973-79-cu ill ə rd ə neftin qiym ə ti k ə skin artd ı ğ ı vaxt ilk d ə f ə Kaliforniyada oyand ı v ə qubernator Cerri-Braunun r ə hb ə rliyi alt ı nda ş tat ı n ə razisind ə San-Fransisko şə h ə r t ə s ə rrüfat ı n ı elektrikl ə t ə chiz etm ə k üçün kül ə k turbini qura ş d ı r ı ld ı . Lakin sonralar AB Ş -da kül ə k enerjisin ə maraq azald ı v ə on ill ə r kül ə k enerjisi praktiki olaraq inki ş af etm ə di. Bu dövrd ə Avropada kül ə k energetikas ı u ğ urlar qazand ı . 1995-2000-ci il ə rzind ə dünyada kül ə k enerjisind ə n istifad ə iki d ə f ə artd ı ( şə kil 15.8). Haz ı rda Danimarka istifad ə etdiyi enerjisinin ümumi h ə cminin 15%-ni kül ə kd ə n ə ld ə edir. Almaniyada bu r ə q ə m 19%- ə çat ı r, b ə zi rayonlar ı nda is ə KE elektrik ə olan t ə l ə bat ı n 75%-ni t əş kil edir. İ spaniyan ı n s ə naye m ə rk ə zl ə rind ə n say ı lan Navarra ə yal ə tinin istifad ə etdiyi bütün enerjinin 22%-i KE-nin pay ı na dü ş ür. Şə kil 15.8. 1980-2000-ci ill ə rd ə dünya kül ə k energetikas ı n ı n generasiya gücü Avropan ı n 20-d ə n art ı q ölk ə sind ə v ə Türkiy ə d ə ümumi gücü 18 MW olan minl ə rl ə kül ə k enerjisi qur ğ ular ı (KEQ) f ə aliyy ə t göst ə rir. Fransan ı n şə rq sahill ə rind ə h ə r biri 1,3 MW olan 16 KEQ illik 64 milyon kVt/saat enerji il ə 25600 n ə f ə ri elektrik enerjisi il ə t ə min etm ə kl ə , h ə r ild ə 32000 ton CO 2 -nin atmosfer ə at ı lmas ı n ı n qar ş ı s ı n ı al ı r. KE il ə bol olan Avstraliya haz ı rda 100 MW –l ı q kül ə k qur ğ ular ı n ı n ümumi gücünü 2010-cu ild ə 5000 MW– a çatd ı rma ğ ı planla ş d ı r ı r. AB Ş - ı n Texas ş tat ı nda «Kinq Mauntin» ə razisind ə 214 kül ə k turbinl ə rinin ümumi ç ı x ı ş gücü 277 MW –dir. Generasiya gücünün mütl ə q h ə cm göst ə ricil ə rin ə gör ə Almaniya dünya lideri say ı l ı r, sonrak ı yeri AB Ş tutur. Be ş liderin t ə rkibin ə İ spaniya, Danimarka v ə Hindistan da daxil olur (c ə dv ə l 15.5). C ə dv ə l 15.5 Ölk ə l ə r Güc h ə cmi, meqavatla Almaniya 6,113 AB Ş 2,554 İ spaniya 2,250 Danimarka 2,40 Hindistan 1,167 Kül ə k turbinl ə rinin tikintisinin texnologiyas ı n ı n inki ş af ı , aerokosmik s ə nayenin nailiyy ə tl ə rind ə n istifad ə , kül ə k enerjisinin qiym ə tini a ş a ğ ı salaraq, 1980-ci ild ə ki 1 kVt/saat 32 sentd ə n, 2001-ci ild ə 4 sentd ə n d ə a ş a ğ ı dü ş mü ş dür. 210 B ə zi regionlarda kül ə kd ə n ə ld ə olunan enerji haz ı rda neft v ə qaz ı n yand ı r ı lmas ı ndan al ı nan enerjiy ə nisb ə t ə n ucuz ba ş a g ə lir ( şə kil 15.9). Şə kil 15.9. 1982, 1990 v ə 2001-ci ill ə rd ə AB Ş -da kül ə k turbinl ə rinin 1 kVt/saat enerji istehsal ı n ı n orta qiym ə ti Kül ə k-Yer kür ə sinin h ə r yerind ə olan böyük enerji m ə nb ə yi say ı l ı r. AB Ş - ı n Böyük düz ə nlikl ə ri – S ə udiyy ə Ə r ə bistan ı , Ş imali Dakota, Kaunas v ə Texas z ə ngin kül ə k enerjisin ə malik olub bütün ölk ə nin enerji t ə l ə bat ı n ı öd ə y ə bil ə r. Oreqon v ə Va ş inqton ş tatlar ı n ı n s ə rh ə dind ə gücü 300 mqVt olan (haz ı rda dünyada ə n böyük) kül ə k elektrik stansiyas ı 105 min ya ş ay ı ş evini v ə m ə nzilini elektrikl ə t ə chiz ed ə bil ə r. Lakin kül ə k enerji m ə nb ə l ə ri olduqca geni ş ə razi t ə l ə b ed ə r ə k ə traf mühit ə spesifik t ə sir göst ə rir. M ə lum oldu ğ u kimi, i ş l ə y ə n zaman kül ə k müh ə rrikin ə h ə r bir t ə r ə find ə n yax ı nla ş maq arzu olunmur, bel ə ki, kül ə yin istiqam ə ti d ə yi ş ildikd ə rotorun oxunun istiqam ə ti d ə d ə yi ş ir. Kül ə k aqreqatlar ı n ı bir-birin ə yax ı n yerl əş dirm ə k olmaz, bel ə ki, onlar i ş zaman ı qar ş ı l ı ql ı mane ə yarada bil ə r. Kül ə k müh ə rrikl ə rinin bir-birind ə n aras ı onlar ı n üç qat hündürlüyünd ə n az olmamal ı d ı r. Kül ə k müh ə rrikl ə ri güclü s ə s yarad ı r. Kül ə k müh ə rrikl ə ri qu ş v ə heyvanlar ı hürküdür, t ə bii h ə yat t ə rzini pozur. T ə bi ə ti mühafiz ə c ə miyy ə tl ə rinin m ə lumat ı na gör ə köç ə ri qu ş lar ı n çoxu kül ə k qur ğ ular ı ndan uzaqla ş araq öz mar ş rutlar ı n ı d ə yi ş ir. Bir s ı ra ölk ə l ə rd ə , o cüml ə d ə n İ rlandiya, İ ngilt ə r ə v ə b. sakinl ə r KEQ-nin ya ş ay ı ş m ə nt ə q ə l ə ri v ə k ə nd t ə s ə rrüfat ı sah ə l ə rinin yax ı nl ı ğ ı nda yerl əş dirilm ə sin ə qar ş ı q ə ti etiraz ı n ı bildirirl ə r. Kül ə k müh ə rrikl ə ri sisteminin aç ı q d ə nizd ə yerl əş dirilm ə si haqq ı nda t ə klif ir ə li sürülür. Bel ə ki, İ sveçd ə Baltik d ə nizind ə sahil ə yax ı n ə razid ə 300 kül ə k müh ə rriyinin yerl əş dirilm ə si haqda layih ə haz ı rlanm ı ş d ı r. Onlar ı n 90 metrlik qüll ə sind ə iki qanadl ı p ə rl ə r f ı rlanacaq. Lakin kül ə k müh ə rrikl ə rinin d ə nizd ə yerl əş dirilm ə si baha ba ş a g ə lir. Haz ı rda İ sveçd ə sahild ə n 250 m-lik m ə saf ə d ə d ə nizd ə gücü 200 kVt olan kül ə k elektrik stansiyas ı tikilir, enerji quruya (sahil ə ) sualt ı kabell ə r vasit ə sil ə ötürül ə c ə kdir. Az ə rbaycan özünün co ğ rafi mövqeyin ə v ə şə raitin ə gör ə 800 mVt illik kül ə k enerji ehtiyat ı na malikdir. Bu ehtiyat ild ə 1 mlrd. kVt/saat elektrik enerjisi dem ə kdir, yaxud ild ə 1 mln ton şə rti yanaca ğ a q ə na ə t etm ə kl ə 3700 ton karbon qaz ı n ı n atmosfer ə at ı lmas ı n ı n qar ş ı s ı al ı n ı r. Ab ş eron yar ı madas ı , onun sahil zonas ı v ə ə trafdak ı adalar kül ə k enerjisind ə n istifad ə üçün ə lveri ş li say ı l ı r. Bu ə razil ə rd ə kül ə yin ortaillik sür ə ti 5,5-7,0 m/san oldu ğ undan KEQ sisteml ə ri üçün yararl ı v ə yüks ə k rentabelli hesab olunur. KEQ sisteml ə ri üçün Şə rur, Culfa, G ə nc ə -Qazax zonas ı da ə lveri ş lidir. Bu ə razil ə rd ə kül ə yin ortaillik sür ə ti 3-5 m/san oldu ğ undan, orta güclü KEQ sisteml ə rinin qurulmas ı üçün istifad ə edil ə bil ə r. Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|