Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 450 mld barrel neft, 90 mld. ton da ş kömür v ə 11 trln m 3 qaz
| T
ə bii qaz . T ə bii qaz ı n yand ı r ı lmas ı zaman ı atmosferin ə sas çirkl ə ndirici azot oksidl ə ri hesab olunur. Lakin İ ES- d ə t ə bii qaz ı n yand ı r ı lmas ı ndan azot oksidi tullant ı lar ı da ş kömürün yand ı r ı lmas ı ndan orta hesabla 20% azd ı r. Dem ə li, t ə bii qazdan istifad ə olunmas ı ekoloji bax ı mdan ə lveri ş lidir. Bel ə likl ə , İ ES-d ə yanacaq da ş kömür, neft v ə neft m ə hsullar ı , t ə bii qaz, b ə z ə n oduncaq v ə torfdan istifad ə olunur. yanan materiallar ı n ə sas komponentl ə ri karbon, hidrogen v ə oksigen say ı l ı r, az miqdarda kükürd v ə azo- ta rast g ə linir, metal v ə onlar ı n birl əş m ə l ə rinin izl ə ri d ə i ş tirak edir ( ə n çox oksid v ə sulfidl ə r). Qaz şə killi tullant ı larla yana ş ı , İ ES-l ə r böyük kütl ə d ə b ə rk tullant ı lar istehsal edir, onlara kömür z ə nginl əş diricil ə rinin qal ı qlar ı , kül v ə ş laklar daxildir. Da ş kömür z ə nginl əş dirici fabrikl ə rin tullant ı lar ı 55-60% SiO 2 , 22-26% Al 2 O 3 , 5-12% Fe 2 O 3 , 0,5-1% CaO, 4-4,5% K 2 O v ə Na 2 O v ə 5%- ə q ə d ə r C-dan ibar ə tdir. Onlar tullant ı laylara at ı l ı r – tozlan ı r, tüstül ə yir v ə ə traf ə razil ə rin atmosferinin v ə ziyy ə tini pisl əş dirir. Haz ı rda texnogen sivilizasiya güclü reduksiya qazlar ı n ı n ax ı n ı n ı yaratm ı ş d ı r, bu, ilk növb ə d ə enerji almaq üçün qaz ı nt ı yanacaqlar ı n ı n yand ı r ı lmas ı n ə tic ə sind ə ba ş vermi ş dir. 1970-ci ild ə n 1990-c ı il daxil olmaqla 20 il dünyada 450 mld barrel neft, 90 mld. ton da ş kömür v ə 11 trln m 3 qaz yand ı r ı lm ı ş d ı r (c ə dv ə l 15.1). C ə dv ə l 15.1 Gücü ild ə 1000 MVt olan elektrik stansiyalar ı n ı n atmosfer ə buraxd ı ğ ı tullant ı lar (tonla) Yanacaq Tullant ı lar karbohid- rogenl ə r CO NO 2 SO 2 Hiss ə cikl ə r Da ş kömür 400 2000 27000 110000 3000 Neft 470 700 25000 37000 1200 T ə bii qaz 34 - 20000 20,4 500 Tullant ı lar ı n ə sas hiss ə si karbon qaz ı olub 1 mln ton, karbona çevirdikd ə is ə 1 Mt t əş kil edir. İ ES-l ə r t ə r ə find ə n çirkab sular ı il ə ild ə 66 ton üzvi madd ə l ə r, 82 ton sulfat tur ş usu, 26 ton xloridl ə r, 41 ton fosfatlar v ə t ə xmin ə n 500 ton as ı l ı madd ə l ə r k ə nar edilir. İ ES-l ə rin külünün t ə rkibind ə çox vaxt yüks ə k konsentrasiyal ı a ğ ı r 202 metallar v ə radioaktiv madd ə l ə r olur. Da ş kömürl ə i ş l ə y ə n İ ES-l ə r üçün il ə rzind ə 3,6 mln ton kömür, 150 m 3 su v ə t ə xmin ə n 30 milyard m 3 hava t ə l ə b olunur. İ ES-l ə rin bir neç ə il aktiv i ş l ə m ə si n ə z ə r ə al ı narsa, onlar ı n t ə sirini vulkan ı n t ə siril ə müqayis ə etm ə k olar. Lakin ə g ə r vulkan ad ə t ə n m ə hsullar ı n böyük miqdarda bird ə f ə y ə at ı rsa, İ ES-l ə r bu i ş i daim yerin ə yetirir. On min ill ə r ə rzind ə vulkan f ə aliyy ə ti insan ı n t ə s ə rrüfat f ə aliyy ə ti n ə tic ə sind ə ə sas ə n qaz ı nt ı yanaca ğ ı n ı n yand ı r ı lmas ı v ə parnik qazlar ı n ı n at ı lmas ı il ə ə laq ə dar 100-200 ild ə atmosferi bu q ə d ə r n ə z ə r ə çarpacaq d ə r ə c ə d ə d ə yi şə bilm ə mi ş dir. Energetik qur ğ ular ı n faydal ı i ş ə msal ı h ə l ə lik böyük olmay ı b 30-40% t əş kil edir, yanaca ğ ı n çox hiss ə si bo ş bo ş una (s ə m ə r ə siz) yand ı r ı l ı r. Ə ld ə edil ə n enerji bu v ə ya dig ə r üsulla istifad ə edilir v ə n ə hay ə t istilik enerjisin ə çevrilir, y ə ni biosfer ə kimy ə vi çirkl ə nm ə il ə yana ş ı , h ə m d ə istilik çirkl ə nm ə si daxil olur. Enerji obyektl ə rinin qaz, maye v ə sülb hal ı nda çirkl ə ndiricil ə ri v ə tullant ı lar ı iki ax ı nda yay ı l ı r: onlar ı n bir hiss ə si qlobal, dig ə ri is ə regional v ə lokal d ə yi ş k ə nliy ə s ə b ə b olur. Bu hal t ə s ə rrüfatlar ı n dig ə r sah ə l ə rind ə d ə ba ş verir, bununla bel ə , energetika v ə qaz ı nt ı yanaca ğ ı n ı n yand ı r ı lmas ı ə sas qlobal çirkl ə ndirici m ə nb ə hesab olunur. Onlar atmosfer ə daxil olur v ə onlar ı n toplanmas ı hesab ı na atmosferin qaz t ə rkibinin, o cüml ə d ə n parnik (istilik) qazlar ı n ı n konsentrasiyas ı d ə yi ş ir. Atmosferd ə ə vv ə ll ə r praktiki olaraq rast g ə linm ə y ə n qazlar – xlorflüor karbohidrogenl ə ri (freonlar) peyda olur. Bunlar qlobal çirkl ə ndiricil ə r kimi yüks ə k istilik effektin ə malik olur, h ə mçinin strotosferin ozon p ə rd ə sinin da ğ ı lmas ı nda i ş tirak edir. Bel ə likl ə , qeyd etm ə k laz ı md ı r ki, müasir m ə rh ə l ə d ə İ ES-l ə r bütün z ə r ə rli s ə naye tullant ı lar ı n ı n miqdar ı n ı n 20%-ni atmosfer ə at ı r. Onlar yerl əş diyi rayonun ə traf mühitin ə v ə bütövlükl ə biosfer ə ə h ə miyy ə tli d ə r ə c ə d ə t ə sir göst ə rir. T ə rkibind ə vanadium, nikkel, flüor, fenollar v ə neft m ə hsullar ı olan İ ES-l ə rin çirkab sular ı v ə ə razid ə n axan leysan ya ğ ı ş lar ı sular ı su hövz ə l ə rin ə ax ı d ı ld ı qda orada suyun keyfiyy ə tin ə v ə su orqanizml ə rin ə neqativ t ə sir göst ə rir. Su hövz ə l ə rind ə temperaturun artmas ı v ə onlar ı n t ə bii hidrotermik rejiminin pozulmas ı n ə tic ə sind ə suyun «çiç ə kl ə m ə si» prosesl ə ri intensivl əş ir, qazlar ı n suda h ə ll olmas ı qabiliyy ə ti azal ı r, suyun fiziki xass ə l ə ri d ə yi ş ir, suda ged ə n bütün kimy ə vi v ə bioloji prosesl ə r sür ə tl ə nir v ə s. Su hövz ə sinin isin ə n zonas ı nda suyun şə ffafl ı ğ ı azal ı r, pH yüks ə lir, asan oksidl əşə n madd ə l ə rin parçalanma sür ə ti art ı r. Bel ə su hövz ə sind ə fotosintezin sür ə ti n ə z ə r ə çarpacaq d ə r ə c ə d ə a ş a ğ ı dü ş ür. b) Atom elektrik stansiyalar ı (AES) Nüv ə energetikas ı haz ı rda daha perspektivli hesab edilir. Nüv ə yanaca ğ ı n ı n ehtiyat ı n ı n nisb ə t ə n yüks ə k olmas ı , h ə m d ə ə traf mühit ə «m ə rh ə m ə tli» t ə siril ə ə laq ə l ə ndirilir. AES-in tikintisinin dig ə r üstünlüyü onun nüv ə yata ğ ı na ba ğ lamamaq imkan ı n ı n olmas ı d ı r. Bel ə ki, onun h ə cmi az oldu ğ undan da ş ı nmas ı üçün böyük x ə rc t ə l ə b etmir. Onu qeyd etm ə k kifay ə tdir ki, 0,5 kq nüv ə yanaca ğ ı ndan ə ld ə olunan enerjinin miqdar ı 1000 ton da ş kömürd ə n al ı nan yanaca ğ a b ə rab ə rdir. Bütün ölk ə l ə rd ə çoxillik t ə crüb ə l ə r göst ə rir ki, AES-l ə rin istismar ı göz ə çarpan d ə r ə c ə d ə ə traf mühit ə t ə sir göst ə rmir. 15.2 sayl ı c ə dv ə ld ə il ə rzind ə yanacaq s ə rfi v ə ə traf mühitin çirkl ə nm ə si üzr ə gücü 1000 MVt olan AES v ə İ ES-l ə rin müqayis ə li m ə lumatlar ı verilir. Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|