Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- - Neft ixrac ed ə n az sayda qrup ölk ə l ə r
- 15.2. Energetikan ı n ekoloji probleml ə ri
| Şə
kil 15.1. Dünyada ə halinin adamba ş ı na dü şə n ticar ə t enerjisinin istifad ə si XX ə srin bütün birinci yar ı s ı nda kommersiya enerji m ə nb ə l ə ri aras ı nda da ş kömür ə ks ə r hallarda birinci yeri tuturdu (1950-ci il ə q ə d ə r 60%-d ə n art ı q), lakin sonralar neft istehsal ı k ə skin artma ğ a ba ş lad ı , bu nisb ə t ə n ə lveri ş li neft yataqlar ı n ı n a ş kar olunmas ı il ə ə laq ə dar idi ( şə kil 15.2). Şə kil 15.2. Dünyada ticar ə t enerjisind ə n istifad ə strukturu 1950-ci ild ə dünyada neft ehtiyat ı 10,5 milyard tona q ə d ə r, 1973-cü ild ə is ə 91 milyard tondan art ı q t əş kil etmi ş dir, art ı m ə sas ə n Yax ı n Şə rq ölk ə l ə rinin hesab ı na idi. Sonralar neft ehtiyat ı , Alyaska, Q ə rbi Sibir, Ş imal d ə nizi v ə Meksikan ı n hesab ı na artd ı . 1950-ci ild ə n 1975-ci il daxil olmaqla neftd ə n istifad ə böyük sür ə tl ə artd ı (ild ə 7,5%- ə q ə d ə r). 1973-cü 199 ild ə n sonra neftd ə n istifad ə 33,5-4,0 Qtu.ton/il s ə viyy ə sind ə sabitl əş di. T ə bii qazdan istifad ə yekn ə s ə k qaydada ild ə 5%- ə q ə d ə r artaraq, 1994-cü ild ə 2,67 Qtu.ton-a çatd ı , 2002-ci ild ə is ə 3,5 Qtu.tonu keçdi. Şə kil 15.3. Ticar ə t (kommersiya) enerji resurslar ı ndan istifad ə strukturu 1950-ci ild ə n 1975-ci il daxil olmaqla ilkin kommersiya enerji m ə nb ə l ə ri strukturunda da ş kömürün tutdu ğ u pay 58%_d ə n 28%- ə kimi a ş a ğ ı dü ş dü. 1973-cü ilin sonunda dünyada enerji krizisi zaman ı da ş kömürd ə n istifad ə y ə maraq art ı r (30%- ə q ə d ə r), XX ə srin sonunda is ə da ş kömürün istifad ə si kommersiya enerjisinin müa- sir dünya istifad ə sinin 28-30% s ə viyy ə sind ə sabitl əşə r ə k 3,36 Qtu.ton t əş kil etmi ş dir. Enerjid ə n istifad ə s ə viyy ə sin ə gör ə dünyan ı n bütün ölk ə l ə ri bir neç ə qrupa bölün ə bil ə r: - İ nki ş af etmi ş s ə naye ölk ə l ə ri enerjid ə n optimal s ə viyy ə d ə istifad ə edilm ə si (2-14 t.y.t/n ə f ə r·il) v ə illik ə hali art ı m ı n ı n a ş a ğ ı olmas ı il ə s ə ciyy ə l ə nir. Bu qrupun t ə rkibin ə AB Ş , Kanada, Yaponiya, Avropan ı n ə ks ə r ölk ə l ə ri (h ə tta Estoniya, Çexiya, Slovakiya, Sloveniya), h ə mçinin Yeni Zenlandiya, Avstraliya v ə b. aiddir. F ə rql ə ndirici xüsusiyy ə ti ə halinin adamba ş ı na istifad ə etdiyi enerjinin stabill əş m ə si hesab olunur ( şə kil 15.4). Şə kil 15.4. S ə naye c ə h ə td ə n inki ş af etmi ş ölk ə l ə rd ə enerjid ə n istifad ə , e - Keçid qrup – burada demoqrafik stabill əş m ə y ə praktiki olaraq nail olunsa da, enerji il ə tam t ə min olunma ğ a h ə l ə ba ş lanmay ı b. Bu qrupun t ə rkibin ə Rusiya, Bolqar ı stan, Pol ş a, Portuqaliya, h ə mçinin Uruqvay, Argentina, Litva, Xorvatiya v ə b. daxildir ( şə kil 15.5). 200 Şə kil 15.5. Keçid tipli iqtisadiyyatl ı ölk ə l ə rd ə ə halinin adamba ş ı na enerjid ə n istifad ə si, e - Yeni inki ş af etmi ş ölk ə l ə r (orta g ə lirli ölk ə l ə r) enerjid ə n optimal s ə viyy ə d ə n az istifad ə etm ə l ə ri, ə halinin t ə bii art ı m ı orta qiym ə t miqdar ı nda olub ild ə 1,0% s ə viyy ə sind ə n çox olmur. Bu t ə rkib ə Az ə rbaycan, Moldava, Monqolustan, Kuba, Malaziya, Kareya, Livan, Meksika, Suriya, Özb ə kistan, Çili, Ekvador, Koreya, Qazax ı stan v ə b. aiddir ( şə kil 15.6). - Neft ixrac ed ə n az sayda qrup ölk ə l ə r – enerjini optimal miqdardan art ı q istifad ə etm ə si, ə hali art ı m ı optimal s ə viyy ə d ə n yüks ə k olmas ı il ə f ə rql ə nir; bu ölk ə l ə ri xüsusi keçid kateqoriyas ı na aid etm ə k olar, enerji il ə yüks ə k t ə min olunmas ı bu ölk ə l ə rd ə demoqrafik stabill əş m ə d ə n ə vv ə l ba ş vermi ş dir. T ə rkib ə B ə hreyn, Küveyt, Qatar, OAE, Bruney, Venesuela, Liviya, Oman, S ə udiyy ə Ə r ə bistan ı , Trinidad daxildir. Şə kil 15.6. Yeni s ə naye ölk ə l ə rind ə ə halinin adamba ş ı na dü şə n enerjid ə n istifad ə si (2010-cu ilin proqnozu il ə ) - İ nki ş af etm ə kd ə olan ölk ə l ə r (Ümumdünya Bank ı n ı n terminin ə ə sas ə n a ş a ğ ı g ə lirli ölk ə l ə r) enerjini optimal s ə viyy ə d ə n xeyli az istifad ə etm ə l ə ri v ə ə hali art ı m ı n ı n bir qayda olaraq Dünya s ə viyy ə sind ə n art ı q olmalar ı il ə f ə rql ə nir. Bura Dünyan ı n yerd ə qalan ölk ə l ə ri aiddir. 15.2. Energetikan ı n ekoloji probleml ə ri Energetika bütün s ə naye sah ə l ə rinin, n ə qliyyat ı n, m ə i şə t v ə k ə nd t ə s ə rrüfat ı n ı n inki ş af ı n ı n ə sas istiqam ə tl ə ndirici (h ə r ə k ə tverici) faktoru, ə m ə k m ə hsuldarl ı ğ ı n ı v ə ə halinin rifah ı n ı yüks ə ltm ə yin ə sas ı say ı l ı r. Energetika mü ə ssis ə l ə rinin ə traf mühitin çirkl ə nm ə sind ə pay ı olduqca böyükdür. Enerji qur ğ ular ı n ı n tipind ə n as ı l ı olaraq onlar ı n t ə siri müxt ə lif olur. 201 15.2.1.B ə rpa olunmayan enerji m ə nb ə l ə rind ə n istifad ə nin ekoloji probleml ə ri Qeyd edildiyi kimi, b ə rpa olunmayan energetikada faydal ı qaz ı nt ı lar tük ə nm ə kl ə yana ş ı , h ə m d ə m ə nfi n ə tic ə l ə r ba ş verir: atmosfer istilik çirkl ə nm ə y ə m ə ruz qal ı r, n ə qliyyat v ə enerji qur ğ ular ı vasit ə sil ə atmosferin oksigeni intensiv s ə rf olunur, ə traf mühit z ə r ə rli tullant ı larla çirkl ə ndirilir, nüv ə enerjisind ə n istifad ə edildikd ə is ə texnogen f ə lak ə tin ba ş verm ə t ə hlük ə si yaran ı r. a) İ stilik elektrik stansiyalar ı ( İ ES) İ ES-nin ə traf mühit ə t ə siri ə sas ə n yand ı r ı lan yanaca ğ ı n növünd ə n as ı l ı d ı r. B ə rk yanacaq . B ə rk yanacaq yand ı r ı ld ı qda atmosfer ə yanmayan yanaca ğ ı n hiss ə cikl ə ri olan uçucu kül, sul- fid v ə kükürd anhidridi, azot oksidl ə ri, bir q ə d ə r flüor birl əş m ə l ə rinin, h ə mçinin tam yanmayan yanaca ğ ı n qaz şə killi m ə hsullar ı daxil olur. Uçucu külün t ə rkibind ə b ə zi halda toksik olmayan qar ı ş ı qla b ə rab ə r, h ə m d ə z ə r ə rli qar ı ş ı q da olur. Bel ə ki, Donessk antrasitinin külünd ə az miqdarda arsen olur. Da ş kömür . Planetimizd ə ə n geni ş yay ı lm ı ş qaz ı nt ı yanaca ğ ı d ı r. Müt ə x ə ssisl ə r bel ə hesab edirl ə r ki, onun ehtiyat ı 500 il ə çatar. H ə m d ə da ş kömür bütün dünya üzr ə daha b ə rab ə r paylan ı b v ə neftd ə n d ə q ə na ə tlidir. Da ş kömürd ə n sintetik maye yanacaq almaq olar. Lakin bel ə m ə hsulun maya d ə y ə ri yüks ə k ba ş a g ə lir. Proses yüks ə k t ə zyiq alt ı nda keçir. Bu m ə hsulun ə n üstün c ə h ə ti onun oktan ə d ə dinin yüks ə k olmas ı d ı r. Bu onu göst ə rir ki, o, ekoloji bax ı mdan daha t ə mizdir. Torf. Energetikada istifad ə edildikd ə ə traf mühitd ə bir s ı ra m ə nfi n ə tic ə l ə r ba ş verir: su sisteminin rejimi pozulur, torf ç ı xar ı lan yerd ə land ş aft v ə torpaq örtüyü d ə yi ş ir, yerli t ə miz su m ə nb ə l ə rinin keyfiyy ə ti pisl əş ir, hava hövz ə si çirkl ə nir, heyvanat al ə minin ya ş ay ı ş şə raiti pisl əş ir. Torfun da ş ı nmas ı v ə saxlanmas ı il ə ə laq ə dar xeyli ekoloji ç ə tinlik yaran ı r. Maye yanacaq . Maye yanacaq (mazut) yand ı r ı ld ı qda tüstü qazlar ı il ə atmosfer havas ı na sulfid v ə kükürd anhidridi, azot oksidl ə ri, vanadium birl əş m ə l ə ri, natrium duzlar ı , h ə mçinin qaz ı n t ə mizl ə n ə n vaxt ı ayr ı lan madd ə l ə r daxil olur. Bununla bel ə , maye yanacaq i ş l ə dildikd ə geni ş ə razil ə ri tutan v ə daim atmosferi çirkl ə ndir ə n kül laylar ı (qalaqlar ı ) problemi yaranm ı r. Maye yanacaq növl ə rinin m ə hsullar ı nda uçucu kül olmur. Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|