76
Ekoloji s
ı
ğ
ı
nacaq
növün t
ə
b
ə
itd
ə
,
ə
ks
ə
riyy
ə
t halda biosenozda yerini, eyni zamanda h
ə
m
ə
razid
ə
v
ə
ziyy
ə
tini,
h
ə
m d
ə
qrupla
ş
mada f
ə
aliyy
ə
t rolunu, abiotik
şə
rait
ə
münasib
ə
tini göst
ə
rir (Xrustalyev, Mati
ş
ov, 1996). «Ekoloji
s
ı
ğ
ı
nacaq» anlay
ı
ş
ı
n
ı
m
ə
skunla
ş
ma (ya
ş
ama) yerind
ə
n) ay
ı
rmaq laz
ı
md
ı
r. M
ə
skunla
ş
ma yeri dedikd
ə
növün
yay
ı
ld
ı
ğ
ı
v
ə
onun mövcudlu
ğ
u üçün vacib olan abiotik
şə
rait
ə
malik oldu
ğ
u yer n
ə
z
ə
rd
ə
tutulur. Növün ekoloji
s
ı
ğ
ı
naca
ğ
ı
yaln
ı
z mühitin abiotik
şə
riatind
ə
n deyil, h
ə
m d
ə
onun biosenotik
ə
traf
şə
raitind
ə
n as
ı
l
ı
d
ı
r. Ekoloji
s
ı
ğ
ı
naca
ğ
ı
n xarakteri h
ə
m növün ekoloji
imkanlar
ı
, h
ə
m d
ə
h
ə
min imkanlar
ı
n konkret biosenozlarda n
ə
q
ə
d
ə
r
h
ə
yata keçm
ə
si il
ə
mü
ə
yy
ə
n edilir.
Növün qidalanmaya,
ə
razid
ə
n istifad
ə
y
ə
, aktivlik dövrün
ə
v
ə
dig
ə
r
şə
rait
ə
gör
ə
ixtisasla
ş
mas
ı
, h
ə
m ekoloji
s
ı
ğ
ı
naca
ğ
ı
n daralmas
ı
, h
ə
m d
ə
ə
ks prosesl
ə
r – onun geni
ş
l
ə
nm
ə
si il
ə
xarakteriz
ə
olunur. Qrupla
ş
mada ekoloji
s
ı
ğ
ı
naca
ğ
ı
n daralmas
ı
v
ə
ya geni
ş
l
ə
nm
ə
sin
ə
r
ə
qibl
ə
r
böyük t
ə
sir göst
ə
rir. Ekoloji c
ə
h
ə
td
ə
n yax
ı
n olan növl
ə
r
üçün Q.F.Qauzenin formala
ş
d
ı
rd
ı
ğ
ı
r
ə
qibliyin istisnas
ı
qaydas
ı
bel
ə
ifad
ə
oluna bil
ə
r: iki növ bir ekoloji
s
ı
ğ
ı
nacaqda keçinmir. R
ə
qab
ə
td
ə
n ç
ı
xmaq mühitin t
ə
l
ə
bl
ə
rinin ayr
ı
lmas
ı
, ya
ş
ay
ı
ş
t
ə
rzinin d
ə
yi
ş
m
ə
si, ba
ş
qa
sözl
ə
növün ekoloji s
ı
ğ
ı
naca
ğ
ı
n
ı
n m
ə
hdudla
ş
d
ı
r
ı
las
ı
il
ə
h
ə
yata keçiril
ə
bil
ə
r. Bu halda onlar (növl
ə
r) bir biose-
nozda ya
ş
amaq qabiliyy
ə
ti
ə
ld
ə
edir. Bir yerd
ə
ya
ş
ayan yax
ı
n qohum növl
ə
rd
ə
ad
ə
t
ə
n ekoloji s
ı
ğ
ı
naca
ğ
ı
n çox
inc
ə
m
ə
hdudla
ş
mas
ı
mü
ş
ahid
ə
olunur. Bel
ə
ki, Afrika savannalar
ı
nda otlayan d
ı
rnaql
ı
lar otlaq yemind
ə
n
müxt
ə
lif cür istifad
ə
edir: zebrl
ə
r
ə
sas
ə
n otlar
ı
n üst hiss
ə
sini yeyir, qnu antilopu müyy
ə
n ot növl
ə
rini seç
ə
r
ə
k
zebrd
ə
n sonra qalan yeml
ə
qidalan
ı
r, ceyranlar
ə
n alçaq boylu otlar
ı
didi
ş
dirir, antilop topi is
ə
dig
ə
r otyey
ə
n
heyvanlardan sonra qalan hündür boylu quru gövd
ə
l
ə
r il
ə
kifay
ə
tl
ə
nir.
T
ə
bii
şə
raitd
ə
qar
ı
ş
qalar
ı
n
çoxnövlü assosiasiyalar
ı
mövcuddur, onlar
ı
n üzvl
ə
ri h
ə
yat t
ə
rzin
ə
gör
ə
f
ə
rql
ə
nirl
ə
r. Moskva
ə
traf
ı
me
şə
l
ə
rind
ə
tez-tez a
ş
a
ğ
ı
dak
ı
növl
ə
r a
ş
kar edilir: Dominant növ (Formica rufa,
F.aquillonia v
ə
ya Lasius fuliginosus) bir neç
ə
yarusu tutur, torpaqda L.Flavus, me
şə
dö
şə
n
ə
yind
ə
– Myrmica
rubra, torpaqüstü yarusu L.Niger v
ə
F.Fusca m
ə
nims
ə
yir, a
ğ
aclarda is
ə
Camponotus herculeanus m
ə
skunla
ş
ı
r.
Qar
ı
ş
qalar
ə
razid
ə
ayr
ı
lmas
ı
il
ə
(paylanmas
ı
il
ə
), h
ə
m d
ə
qida
ə
ld
ə
etm
ə
k v
ə
sutkal
ı
q vaxt aktivliyin
ə
gör
ə
d
ə
f
ə
rql
ə
nirl
ə
r (Çernova, B
ı
lova, 1988).
S
ə
hralarda
ə
n çox torpaq s
ə
thind
ə
n qida toplayan qar
ı
ş
qalar kompleksi inki
ş
af etmi
ş
dir (herpetobiontlar).
Onlar
ı
n aras
ı
nda üç tropik qrupun nümay
ə
nd
ə
l
ə
ri ayr
ı
l
ı
r: 1) gündüz zoonekrofaqlar –
ə
n isti vaxtlarda aktiv
olurlar, h
əşə
ratlar
ı
n c
ə
s
ə
dl
ə
ri v
ə
gündüz aktiv olan x
ı
rda h
əşə
ratlarla qidalan
ı
rlar; 2) gec
ə
zoofaqlar
ı
–
torpaq
s
ə
thin
ə
yaln
ı
z gec
ə
ç
ı
xan yum
ş
aq örtüklü yava
ş
h
ə
r
ə
k
ə
ted
ə
n h
əşə
ratlar
ı
v
ə
tükl
ə
rini d
ə
yi
şə
n bu
ğ
umayaql
ı
lar
ı
ovlay
ı
r; 3) karpofaqlar (gündüz v
ə
gec
ə
) – bitki toxumlar
ı
n
ı
yeyirl
ə
r.
Bir trofik qrupdan bir neç
ə
növ birg
ə
ya
ş
aya bil
ə
r. Bel
ə
v
ə
ziyy
ə
td
ə
r
ə
qab
ə
td
ə
n ç
ı
xmaq v
ə
ekoloji s
ı
ğ
ı
naca
ğ
ı
m
ə
hdudla
ş
d
ı
rmaq mexanizmi a
ş
a
ğ
ı
dak
ı
kimidir:
Ölçü diferensasiyas
ı
.
M
ə
s
ə
l
ə
n, Q
ı
z
ı
lqum qumlar
ı
nda üç adi gündüz zoonekrofaqlar
ı
n i
ş
çi f
ə
rdl
ə
rinin orta
ç
ə
kil
ə
rinin nisb
ə
ti 1:8:120 t
əş
kil edir. Böyük olmayan pi
ş
ik, va
ş
aq v
ə
p
ə
l
ə
ngin nisb
ə
tl
ə
ri d
ə
t
ə
xmin
ə
n bel
ə
dir.
Davran
ı
ş
müxt
ə
lifliyi –
yem t
ə
darük etm
ə
nin müxt
ə
lif mövqeyind
ə
n ibar
ə
tdir. Qar
ı
ş
qalar yol ç
ə
k
ə
r
ə
k
ə
ld
ə
etdikd
ə
ri qidan
ı
yuvaya da
ş
ı
maq üçün yükda
ş
ı
yanlar
ı
s
ə
f
ə
rb
ə
r etm
ə
kl
ə
ə
ks
ə
riyy
ə
t hallarda topa hal
ı
nda bit
ə
n
bitkil
ə
rin toxumlar
ı
ndan istifad
ə
edirl
ə
r. Qar
ı
ş
qalar,
yem da
ş
ı
yanlar t
ə
k-t
ə
k toplay
ı
c
ı
kimi i
ş
l
ə
dikd
ə
is
ə
ə
sas
ə
n
seyr
ə
k yay
ı
lan bitkil
ə
rin toxumlar
ı
n
ı
toplay
ı
r.
Dostları ilə paylaş: