Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
[396]
Abdullah bin Rəbah və Əbu Qətadədir. Deməli, sənəd belə olmalıdır: “Musa bin İsmayıl-Həmmad bin Sabit-əl-Bənani-Abdullah bin Rəbah- Əbi Qətadə...”
Müəlləq hədis isnadının əvvəlində bir və ya bir neçə ravisi düşmüş hədisdir. 1405
Müəlləq hədisin tərifi hər iki məzhəbdə eynidir. Burada diqqət yetiriləsi məqam vardır və o da bundan ibarətdir ki, müəlləq hədislər hər iki məzhəbdə zəif hədislər qrupuna aid olsa da şiə məzhəbində onun eyni zamanda “əqsami-ərbəə” arasında müştərək hədis növlərindən hesab olunması mümkündür. Bu məsələyə aydınlıq gətirən CəfərSübhani yazır: “Məlumdur ki, müəlləq sənədin başında ravinin düşməsi ilə meydana gələn hədisdir. Bu növ hədislər “əl-Fəqih”, “ət-Təhzib” və “əl-İstibsar” əsərlərində çoxluq təşkil edir. O əqsami-ərbəə arasında müştərək olaraq işlədilən hədis növüdür. Ötən fəsildə xatırlatdığımız kimi o əsərlərdə olan müəlləqi onlar üsul və kitablardan rəvayət etmişlər, yəni o müəlliflər ravinin düşməsini bilir və tanıyırdılar. Amma əgər sənəddə ravinin düşməsi və kimliyi məlum olmasa, o müəlləq zəif xəbər çeşidlərindən olacaqdır. Bu növ hədislərdə yerinə görə məqsəd güdülür. Bunun kimi məvquf, məqtu, münqəti, mudal və müəlləq hədislər yaxın mənalardadırlar. Onları yerinə görə fərqləndirmək lazımdır. Buna görə də oxucuya vacibdir ki, onları fərqləndirməyə çalışsın və onları bir-birinə oxşatmasın.” 1406
Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, müəlləq hədislər Buxarinin məşhur “Səhih” əsərində də mövcuddur. Bu barədə Talat Koçyigit yazır: “Buxarinin səhihinin müəlləq hədislərin başlıca mənşəyi olduğu məlumdur. Bu mövzunu ilk ələ alıb araşdıran və ona “təliq” deyə ad verən Əbülhəsən Dəraqutni (öl. 385 h/q) olmuşdur. Daha sonra eyni adı işlədən Əbu Abdullah əl-Hümeydi olmuşdur. O, “əl-Cəm beynəs-səhiheyn” əsərində bunu izləmişdir. 1407
Əhli-sünnə alimlərinə görə də müəlləq hədisin səhhəti isnadının bilinməsinə bağlıdır. İsnadı bilinən və qəbul şərtlərini özündə daşıyan müəlləq bir hədisin səhih və ya həsən hökmünü daşıması təbidir...”
Müdəlləs “tədlis” sözündən olub, hərfən “malın eybini müştəridən gizlətmək” mənasında işlədilir. Hədis elmindəki mənasına gəldikdə isə şiə qaynaqlarında bu növ hədislər üç çeşiddə incələnir: A). Ravinin görüşdüyü və ya müasiri olduğu, lakin onu eşitmədityi şəxsdən rəvayət etməsi, bu hal ilə ki, sanki elə zənn edir ki, rəvayətini ondan eşitmişdir. Məsələn, belə deyə: “filankəs dedi.”
əvvəlində tədlis baş verməyir. Amma ondan sonrakı zəif raviləri yaxud kiçik yaşlıları (sənəddən) düşürür və belə hədisdən ravilərin düşməsi hədisi (sanki) gözəlləşdirir.
1405 ən-Nuri, ət-Təqribu vət-təysir, c. I, səh. 181 1406 Üsulul-hədis və əhkamuhu, səh. 105-106 1407 Hədis üsulu, səh. 66, Fuad Sezgin, Buxarinin qaynaqları, səh. 83 [397]
künyə ilə adlandırması ilə ortalığa gələn hədisdir. 1408
Hər iki məzhəb alimlərinin verdikləri bu tərifdən belə başa düşmək olur ki, ravinin sənəddə keçən ravilərin adlarını qəsdən gizlətməsi və guya bu isnadda bunların adları yoxmuş kimi rəvayət etdiyi hədis müdəlləs hədis olur. Müdəlləs hədis növünü daha da gözəl şəkildə incələyən Talat Koçyigit və Sübhi əs-Saleh yazırlar: “Tədlisin müxtəlif növləri vardır: 1. Tədlisül-isnad Ravinin görüşdüyü şeyxdən, doğrudan-doğruya eşitmədiyi, ancaq bir başqası vasitəsiylə aldığı hədisi aradakı vasitəni qaldıraraq ondan rəvayət etməsidir. Bu tərif ümumilikdə müdəlləs üçün verilən tərifi xatırladır. 2. Tədlisüt-təsviyə Ravinin şeyxini deyil, ya şeyxinin şeyxini, yaxud da daha yuxarıdakı bir şeyxi ya zəif ya da kiçik yaşlı olduğu üçün isnaddan düşürməsi (atması), başqa sözlə isnadı təsviyə etməsi ilə ortaya çıxan hədisdir. 3. Tədlisüş-şüyux Ravinin isnadı zikr edərkən şeyxini, məruf və məşhur olan isim, künyə, nəsəb və ya ləqəblə deyil, sırf çaşdırmaq üçün bilinməyən bir isim və ya ləqəblə qeyd etdiyi hədisdir. 1409
dərəcəsinə endirir və onun dəlil olmasını əngəlləyir. Hədis alimləri hər növ müdəlləs hədisi pisləmiş və bu kərahətlərini birinci qrup tədlisdə daha da şiddətli göstərmişlər. Xətib əl-Bağdadi tədlis haqqında demişdir: “tədlis məkruhdur.” 1410
İbn Salah isə demişdir: “tədlisin birinci növü çox olduqca kərahətlidir və əksər alimlər onu məzəmmət etmişlər.” 1411
Şöbə bin Həccac isə daha da şiddətli söz işlədərək demişdir: “tədlis yalanın qardaşıdır.” 1412
6.2. RAVİDƏKİ CƏRHİN OLMASINA GÖRƏ ZƏİF HƏDİSLƏR
Məlumdur ki, ravidə “mətainu aşara” (on pis söz) deyə məşhur olan sözlərdən biri və ya bir neçəsi olarsa, o ravinin rəvayət etdiyi hədis zəif olacaqdır. Bu qrupa aid olan hədis çeşidləri aşağıdakılardır:
Mövzu hədis o hədisə deyilir ki, o hədis yalan, uydurulmuş və qondarma olsun. 1413
Bu növ hədislər əslində hədis deyildir. Onlar sadəcə olaraq məsumların (ə) adlarına uydurulmuş bir qrup sözlərdir ki, sanki onları məsumlar (ə) söyləmişlər.Zəif hədislər içərisində ən aşağı yeri mövzu hədislər tutur. Çünki bu növ hədislərin
1408 Cəfər Sübhani, Ülumul-hədis və əhkamuhu, səh. 115, ən-Nuri, ət-Təqrub vət-təysir, c. I, səh. 186 1409 adı çəkilən əsəri, s-79-81, 136-138 1410 Xətib əl-Bağdadi, əl-Kifayə, səh. 508 1411 İbn Salah, Ülumul-hədis, səh. 67 1412 adı çəkilən əsərlər 1413 C. Sübhani, üsuli-hədis və əhkamuhu, səh. 119, ən-Nuri, ət-Təqrib vət-təysir, c. I, səh. 231 Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|