Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
[402]
və yaxud da bəzisinə, yəni onun ricalının hamısı və ya bir hissəsinin yeri digər ravilərlə dəyişmiş (məqlub) olsun. 1433
Əhli-sünnə qaynaqlarında da Məqlub hədisə belə tərif verilməkdədir: “Siqə ravilərə müxalif və ya sənəddəki ravi isimlərini ya da mətnin bəzi kəlmələrini təqdim-təhriflə rəvayət etməklə gerçəkləşdirilir. Bu çeşid bir müxalifət ilə rəvayət edilən hədisə məqlub deyilir.” 1434
Bundan da daha gözəl tərifi Sübhi əs-Saleh vermişdir: “Ravilərdən birinin mətndəki bir kəlmənin və ya isnaddakı bir şəxsin adını yaxud nəsəbini alt-üst etməsiylə, təxirə salınması lazım olanı qabağa salmaq və yaxud da qabaqa salınması lazım olanı təxirə salmaq, yaxud da bir şeyin digərinin yerinə qoyulması surətiylə rəvayət edilən hədisə məqlub deyilir.” 1435
Müztərib o növ hədisə deyilir ki, o hədislər çoxdur, onun mətnində və sənədində ixtilaf vardır. Belə ki, bir dəfə bir surətdə, başqa dəfə isə ayrı bir surətdə rəvayət edilsin. Həmçinin bir ravi və ya çoxsaylı ravi tərəfindən ixtilafın ortaya çıxması eynidir.
1436
Əhli-sünnə məzhəbində isə müztərib hədis növünə aşağıdakı təriflər verilmişdir: “Birdən çox rəvayəti olduğu halda rəvayətlərinin birini digərinə tərcih edəcək (üstün tutacaq) səbəb tapılmayan hədisdir.” 1437 Müztərib hədisin digər bir tərifi isə belədir: “Bəzən bir, bəzən isə iki və ya daha çox ravidən müxtəlif şəkillərdə rəvayət edilən, ancaq nə ravilərdən birinin hafizə yönündən üstünlüyü, nə özünün rəvayət etdiyi şeyxinə yaxınlıq dərəcəsi və nə də sair üstünlük səbəblərindən birinin olmaması səbəbilə rəvayətləri arasında tərcih edilməyən hədisə müztərib hədis deyilir.” 1438
rəvayət olunmuş, lakin aralarında olan müxtəlifliyi aradan apara biləcək səbəbin olmaması ilə ortalığa çıxan bir hədis çeşididir. Məsələn, Peyğəmbərin (s) “Məni Hud və ona oxşar surələr qocaltdı” hədisini çoxlu müxtəlif, o cümlədən Əbu Bəkr, Aişə və Səddən rəvayət olunan yolları vardır. Bu hədisin sənədində olan müxtəlifliyi aradan aparmaq üçün ravinin birini digərindən zəif edib bir zabt sifəti olmalıdır. Bu zabt sifətini bu isnadda yer alan ravilərin heç birinə şamil etmək mümkün olmadığından hədis müztərib olmuşdur. 1439
Qeyd etdiyimiz kimi iztirab hədisin həm sənədində, həm də mətnində ola bilər. Sənəddə olan iztiraba gəldikdə bəzən olur ki, ravi hədisi öz atasından, o da babasından rəvayət edir. Başqa dəfə isə vasitəsiz babasından rəvayət edir, üçüncü dəfə isə digər üçüncü şəxsdən rəvayət edir. Mətndə olan iztiraba gəldikdə isə bu, hədisin iki müxtəlif mətnlə rəvayət edilməsidir. Buna misal aşağıdakı rəvayəti göstərmək olar. Belə ki, bu
1433 C. Sübhani, Ülumul-hədis və əhkamuhu, səh. 118, Şəhid Sani, adı çəkilən əsəri, səh. 150 1434 İ. L. Çakan, Hədis üsulu, səh. 141 1435 həmin mənbə, səh. 153 1436 C. Sübhani, adı çəkilən əsəri, səh. 117 1437 İ. L. Çakan, Hədis üsulu, səh. 142 1438 T. Koçyigit, Hədis istilahları, səh. 357 1439 bax: S. əs-Saleh, adı çəkilən əsəri, səh. 150, Süyuti, Tədribür-ravi, səh. 94 [403]
rəvayətiKüleyni bir, Tusi isə digər mətn əsasında rəvayət etmişdir. Küleyni rəvayət edir: “Əgər qan sağ tərəfdən xaric olarsa, o heyzdir. Yox əgər sol tərəfdən xaric olarsa, o yaradır.” 1440
sağ tərəfdən xaric olarsa, o yaradır.” 1441
Ustad Sübhani yazır: “Təəccüblü burasıdır ki, Seyid Əhməd bin Tavus “Buşra” əsərinin müəllifi, bu rəvayəti tədlis adlandırmışdır, amma bu qəti olaraq tədlis deyildir. Bu rəvayət müztərib hədisdir ki, onu dirayə alimləri qeyd etməmişlər.” 1442
əş-Şazz Şazz hədis haqqında ötən fəsildə məlumat verildiyindən burada onun haqqında geniş danışmayacağıq. Bu hədis növünün bu fəsildə yerləşdirməyimiz ona görədir ki, şazz hədis, əgər onun ravisi siqə (güvənilən) olarsa, şiə məzhəbinə görə məqbuldur, əks halda isə zəifdir. Amma əhli-sünnə məzhəbinə görə isə şazz hədis zəif hədis növlərindəndir. 1443
əl-Müsəhhəf Bu növ hədislərdən də ötən fəsldə danışdıq. Burada isə onu qeyd etmək istərdik ki, bu növdən olan hədislərdə mətndə olan kəlmələrin nöqtə dəyişikliyinə uğraması, onun mətninin kəlmə dəyişikliyinə gətirib çıxardığından əhli-sünnə alimləri bu növ hədislərə zəif hədis qrupunda yer vermişlər. Amma, təbiidir ki, kəlmənin əsl oxunuş qaydası və surəti bərpa edilərsə, o səhih ola bilər.
Muharraf hədislər haqqında da ötən fəsildə məlumat vermişik. Burada isə demək istərdik ki, bu növ hədislərin zəif hədislər cərgəsində qeyd edilməsi onun kəlmələrində olan hərəkə dəyişikliyinə görədir. Amma yenə də onun kəlməsinin hərəkələri doğru olaraq bərpa edilərsə, o hədis doğru ola bilər. Bu fəsildə incələyib təhlil etdiyimiz zəif hədislərə məxsus terminləri iki başlıq altında, sənəddəki qopuqluq səbəbinə görə zəif hədislər və ravidəki cərhin olmasına görə zəif hədislər kimi təhlil etdik. Lakin zəif hədislərə məxsus digər terminlər də vardır ki, onları bu başlıq altında toplamasaq da və daha doğrusu onlar bu iki başlığın heç birinə aid olmadığından, onları xüsusi olaraq araşdıracağıq. Beləliklə, həmin zəif hədis növləri aşağıdakılardır:
Mühməl, hərfən “göz önünə alınmayan”, “hesaba qatılmayan” mənasındadır. Hədis elmindəki mənası isə, “o bir hədis növüdür ki, onun sənədində rical
1440
Küleyni, əl-Kafi, c. III, səh. 94 1441
Şeyx Tusi, Təhzibül-əhkam, c. I, səh. 385 1442
Cəfər Sübhani, Ülumul-hədis və əhkamuhu, səh. 118 1443
bax: keçən fəslə, Şazz bölümünə Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|