[398]
məsumun (ə) hədisləri ilə heç bir əlaqəsi olmayıb, yalnız bir qrup yalançı ravilər
tərəfindən uydurulmuş hədislərdir. Ravilərin isə məsumların (ə) adlarına hədis
uydurmalarının səbəblərini isə gələn fəsildə aydınlaşdıracağıq.
Mövzu hədislər əhli-sünnə qaynaqlarında da olduğu kimi tərif edilməkdədir.
Bunu biz Nurinin verdiyi tərifdən də gördük. Lakin burada digər alimlərin də bu növ
hədis haqqında dediyi tərifə nəzər salaq. Belə ki, əhli-sünnənin hədis üsulu
əsərlərində yazılır: “Peyğəmbər (s) adına yalan uydurmaqla cərh edilmiş ravinin
rəvayətinə mövzu deyilir. Bu əslində hədis deyildir. Ona hədis deyə uydurulmuş söz
demək daha doğru olardı.”
1414
Mövzu hədisinuydurulma qaydası haqqında Prof. Dr.
Süleyman əd-Dari yazır: “Hədis uydurmağın bir neçə qaydası vardır ki, onlardan
aşağıdakıları qeyd etmək olar:
A). Hədis uyduran ravi özündən kəlmələr uyduraraq onu hədis kimi qələmə verir
və onu Peyğəmbərə (s) aid edir.
B). Bəzi keçmiş qaynaqlardan və ya qədim filosofların yaxud da digər
qruplardan kəlmələr götürüb onu Peyğəmbər (s) adına uydurur.
C). İsnadı zəif olan hədisləri götürüb onlara səhih isnad əlavə edib rəvayət edir.
Ç). Xətaları bir-birinə qarışdırıb onu zəifə oxşadır və etimadsız edir.
1415
Zəif hədisin ən aşağı dərəcəsi olan mövzu hər iki məzhəb alimlərinə görə
qondarma bir şey olduğundan hökmünə əməl edilməz və heç vaxt höccət sayıla
bilməz. Mövzu hədislər hər iki məzhəbdə pisləndiyindən alimlər daim onun tədqiqatı
ilə məşğul olmuş və belə növ hədisləri üzə çıxararaq xalqa tanıtmışlar. Mövzu
hədislərə aid aşağıdakı bir neçə hədisi misal göstərmək olar:
1. “Ağ xoruz mənim dostumdur və dostumun dostudur. Onun düşməni mənim
düşmənimdir.”
2. “Allahın yanında üç güvənilir kişi vardır: Mən, Cəbrail və Müaviyə.”
3.“Allah vəhyini göydə Cəbrailə, yerdə də Məhəmməd (s) və Müaviyə bin Əbi
Süfyana əmanət etdi.”
4. “Peyğəmbər (s) Müaviyəyə bir ox verdi və “bunu Cənnətdə mənə
qaytaracaqsan” dedi.
5.“Əbu Bəkri sevmək bütün müsəlmanlara vacibdir, axirətdə Allah insanlardan
ayri olaraq Əbu Bəkrə xüsusi təcəlla edəcək.”
1416
6. “Əbu Bəkr və Öməri hər kəs sevərsə, kimliyindən asılı olmayaraq cənnətə
girəcək.”
1417
7.Əbu Hüreyrə deyir: “Dünya səmalarında səksən milyon mələk vardir ki,
bunlar Əbu Bəkri və Öməri sevənlərin əffi üçün dua edərlər. İkinci qat səmadaki
səksən milyon mələk də onlari sevməyənlərə lənət edərlər.”
1418
8.Cəbrail (ə) Peyğəmbərə (s) bir qələm verib dedi: “Allah buyurur: ey həbibim,
mən bu qələmi uca ərşimdən Müaviyəyə hədiyyə edirəm, bu qələmi ona ver və
bununla bir ayəti-kürsi yazmasını istə…”
1419
1414
İ. L. Çakan, Hədis üsulu, səh. 137
1415
Muhadarat fi ülumil-hədis, səh. 80
1416
İbn Arraq, Tənzihüş-şəriət, c. I, səh. 345
1417
həmin mənbə, səh. 347
1418
həmin mənbə, səh. 348
[399]
9. “Allahın əmin bildiyi 3 kimsə vardir: mən, Cəbrail və Müaviyə.”
1420
10.İmam Əli (ə) deyir: “Mən Peyğəmbərin (s) hüzurunda vəhy yazarkən
Müaviyə gəldi, Peyğəmbər (s) qələmi məndən alıb ona verdi, elə zənn etdim ki, bu
ilahi bir əmrdir.”
1421
Hər iki məzhəb alimlərinə görə bu hədislər qondarmadır və Peyğəmbərin (s)
adına uydurmadır.
1422
Mövzu hədislərə aid ən güclü misal Qurani-kərimin təhrif olunması haqqında
deyilmiş hədislərdir. Həmin hədislərin bir qismi aşağıdakılardan ibarətdir:
دبع وبأ لاق :لاق ،ملاس نب ماشه نع مكحلا نب يلع نع )تاءارقلا باتك( يف يرايسلا دمحم نب دمحأ
.ةيآ فلا ةرشع هلآ و هيلع الله ىلص دمحم ىلإ ليئاربج هب ءاج يذلا نآرقلا :ملاسلا هيلع الله
ا لضف( باتك رخآ يف ملاسلَا ةقث
ىيحي نب دمحم نع )يفاكلا( نم )نآرقل
نع ،دمحم نب دمحأ نع ،
ىلإ )ع( ليئاربج هب ءاج يذلا نآرقلا نا :لاق ملاسلا هيلع اللهدبع يبأ نع ،ملاس نب ماشه نع ،مكحلا نب يلع
ةيآ فلا رشع ةعبس هلآ و هيلع الله ىلص دمحم
.
اهِّنإ :اهلوق )هلآو هيلع الله ىلص(يبنلا ةجوز( ةشئاع نع
قبي ملف ةيآ يتئامتناك ـ بازحلأا ةروس يأ ـ
نوعبسو ثلاث ِّلَإ اهنم
1423
.
َلاَق ; ةَيآ َنيِعْبَس َو اًث َلاَث تْلُق ؟ باَزْحَ ْلأا ةَروُس َنوُّدُعَت ْمَك : بْعَك نْب ِّيَبُأ يِل َلاَق َلاَق ِّر ِز ى َوَر َو
يِذَّلَا َوَف :
ْعَتَل ْتَناَك ْنَأ بْعَك نْب ِّيَبُأ ِهِب فِلْحَي
اَذِإ ةَخْيَّشلا َو خْيَّشلا : مْجَّرلا ةَيآ اَهْنِم اَنْأَرَق ْدَقَل َو , ل َوْطَأ ْوَأ ةَرَقَبْلا ةَروُس لِد
اَم ةَلْمُج ْنِم َكِلَذ َّنَأ ِّيَبُأ َداَرَأ . ميِكَح زي ِزَع َّ َاللَّ َو َّاللَّ ْنِم ًلَاَكَن ةَّتَبْلا اَمُهوُمُج ْراَف اَيَنَز
نآ ْرُقْلا ْنِم َخِسُن
اَم اَّمَأ َو .
ةَشِئاَع تْيَب يِف ةَفي ِحَص يِف ْتَناَك ةَداَي ِِّزلا َكْلِت َّنَأ ْنِم ىَكْحُي
.
1424
əl-Mətruk
Mətruk o növ hədislərə deyilir ki, onun ravisi yalançılıqda ittiham olunur və o
hədisdə olmasa belə digər işlərdə də yalançı olan ravinin nəql etdiyi hədisdir.
1425
Şiə
qaynaqlarında bu növ hədis “əqsami-ərbəə”dən biri olan zəif hədislər növündəndir.
Həmçinin bu hədis növü əhli-sünnə qaynaqlarında da zəif hədis kimi dəyərləndirilir
və haqqında rədd edilən hədis hökmü verilir.
əl-Mətruh
Bu növ hədislər də mətruk hədislərin ümumi mənasını daşıyır və hətta əhli-
sünnə qaynaqlarında mətruk hədisin eyni kimi tərif edilir. Şiə qaynaqlarında da bu
növ hədislər zəif hədislər cərgəsində yer alır və “qəti dəlilə müxalif olan, yozum və
izah qəbul etməyən və şazz hədislə eyniyyət təşkil edən hədis” kimi tərif edilir. Biz
mətruh və mətruk hədis növlərini hər iki məzhəb üzrə ötən fəsildə aydınlaşdırdıq.
1419
Süyuti, Təhzirül-xəvvas, c. I, səh. 414
1420
Zəhəbi, Mizanül-etidal, c. II, səh. 232, Süyuti, Təhzirül-xavvas, c. I, səh. 417, İbn Arraq, Tənzihüş-şəriət, c. II, səh.
4
1421
İbn Arraq, Tənzihüş-şəriət, c. II, səh. 19, Şövkani, Fəvaidül-məcmua, səh. 403
1422
bax: İbn əl-Cəvzi, Mövzuat, II-III, H. S. əd-Dari, Muhadarat fi ülumil-hədis, səh. 84, T. Koçyigit, Hədis üsulu, səh.
106, Əllamə Əmini, əl-Qədir, c. V, silsilətül-mövzuat fəsli
1423
Səhihi-Buxari, c. VIII, səh. 208-211, Səhihi-Müslim, c. IV, səh. 167
1424
Qurtubu, Təfsir-Qurtubi, Əhzab surəsinin birinci ayəsinin təfsiri
1425
Cəfər Sübhani, Ülumul-hədis və əhkamuhu, səh. 95
