Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
[400]
Münkər inkar edilmiş mənasındadır. Hədis elmindəki mənası isə o hədisə deyilir ki, onun ravisi bir nəfər və qeyri-siqə olsun. 1426 Həmçinin bu növ hədis əhli-sünnə qaynaqlarında da zəif hədis növlərindən hesab edilir və haqqında “zəif bir ravinin siqə (güvənilən) raviyə müxalif olaraq rəvayət etdiyi hədis” kimi tərifi verilir. 1427
və həmçinin güvənilən bir raviyə zidd olaraq rəvayət etdiyindən onun rəvayəti rədd edilmişdir. Böyük Azərbaycan hədisşünası Əbu Bəkr Əhməd bin Harun əl-Bərdici bu növ hədis haqqında demişdir: “Təkcə ravisindən gələn isnaddan başqa hər hansı bir yolla mətni məruf olmayan hədisdir.” 1428
əl-Müəlləl Əhli-sünnə alimləri müəlləl hədisə belə bir tərif verirlər ki, bu növ hədislər o hədislərə deyilir ki, “zahirən səhih görünən, lakin onun səhihliyini aradan apara bilən gizli bir illəti (xəstəliyi, səbəbi) özündə daşıyan hədis müəlləldir.” 1429
çətin olan bir hədis növüdür. İbn Həcər bu məqama toxunaraq yazır: “İllət hədis elmləri növlərinin ən qapalı, ən həssasıdır ki, onu ancaq Allah taalanın fövqəladə bir anlayış, geniş bir mədəniyyət, ravilərin dərəcələri haqqında mükəmməl bir bilgi və sənədlərlə mətnləri tam mənasıyla qavrayacaq qüvvətli bir qabiliyyət verdiyi insanlar anlaya bilir.” 1430
Bu mülahizələrdən məlum olur ki, müəlləl hədis səhhəti zədəli, yəni, tam sağlam olmayan, onun səhhətini gizli yolla hansısa bir səbəbin zədələməsi nəticəsində ortaya çıxan bir hədis növüdür. Onun illətinə səbəb olan isə məvsulu mürsəl olaraq, mərfunu məvquf olaraq və o hədisdə bir vəhmin olduğu aşkar olan surətdə əmələ gələn hədisdir. Müəlləl hədisin həm isnadına, həm də mətnində illət ola bilər. Onun isnadında olan illətə isə daha çox təsadüf edilir. İsnadda olan illət həm isnadı, həm də mətni birlikdə zədələyir, buna misal irsal və məvqufdur. Bəzən isə isnadın səhhəti zədələnir, amma mətn səhih olur. Belə olduqda isnad zəif, mətn isə səhihdir. Bunlara aşağıdakı hədisləri göstərmək olar: “İbn Übeyd-Süfyan Səvri-Amr bin Dinar-İbn Ömər- Peyğəmbərdən (s) rivayət edir...” Bu isnad adil və zabit ravinin digər bir adil və zabit ravidən nəql etdiyi hədisdir, amma sənəddə illət vardır. Belə ki, bu illət Amr bin Dinarın sözüdür. Çünki o, Abdullah bin Dinardan rəvayət etmişdir. Onların hər ikisi siqə tabeundurlar. Mətndə olan illətə misal isə Müslimin “Səhih” əsərində yer verdiyi “bəsmələ” hədisidir. Belə ki, Ənəs bin Malik deyir: “Peyğəmbərin (s), Əbu Bəkrin, Ömərin və Osmanın arxasında namaz qıldım. Namaza “əl-Həmdu lillahi rəbbil-aləmin” ilə başlayırdılar və qiraətdə “Bismillah”ı demirdilər.” Bu rəvayətin ləfzində bir qrup illət
1426 S. S. Rəşadi, Hədis elmi, səh. 35 1427 S. əs-Saleh, Hədis elmləri və Hədis istilahları, səh. 66 1428 Təvzihül-əfkar, c. II, səh. 45, S. əs-Saleh, adı çəkilən əsəri, səh. 164 1429 S. əs-Saleh, adı çəkilən əsəri, səh. 144, İ. L. Çakan, Hədis üsulu, səh. 139, H. S. əd-Dari, adı çəkilən əsəri, səh. 64 1430 Şərhu Nühbətil-fikər, səh. 21, S. əs-Saleh, adı çəkilən əsəri, səh. 144 [401]
olduğunu deyirlər. Belə ki, bu rəvayət “Səhiheyn”də (Buxari və Müslimdə) belədir: “Onlar qiraətə “əl-Həmdu lillahi rəbbil-aləmin” ilə başlayırdılar. Bu da “bəsmələ”nin qeyd edilməməsini göstərir. Buna görə də alimlər deyir: “Rəvayətçi onu qeyd edilən ləfzlərlə qeyd etmişdir və onu məna ilə rəvayət etmişdir. 1431
Bu misallardan da göründüyü kimi, hədisin illətli olmasının səbəbi onun vəhm (şübhə, zənn), xəta, qəflət, yaddaşın pis olması, fisq, yalançılıqda ittiham olma və digər şeylərlə əlaqəlidir. Müəlləl hədisin tanınması və ortalığa çıxarılmasının yolları onun rəvayətində ravinin tək qalması, ona müxalif digər bir ravinin olması və digər əlamətlərin olması ilədir. Şiə məzhəbində də müəlləl hədis növü vardır və zəif hədislər qrupunda yer almışdır. Bu növ hədislərdən bəhs edən Cəfər Sübhani yazır:“Müəlləl iki anlamda başa düşülür: Onlardan biri fəqihlərə məxsusdur və o da budur ki, illət hökmdə ifadə olunmuş olsun. Məsələn, içkinin sərxoşedici olması səbəbilə haram olması illəti (səbəbi) kimi. Həmçinin cümə qüslunun alınması qoltuq altında olan iylərin aradan qaldırılması səbəbinədir (illətidir). Burada olan illət səbəb mənasını ifadə edir və əsas məqsəddən xaricdir. İkinci mənada isə illət, hədisşünasların istilahında işlədilir. Onlar illət terminini mətnində və sənədində gizli anlaşmazlıq olan hədisə şamil edirlər. Bu da onun etibarını zədələyir, onun zahiri sağlamdır görünürmüş kimi. Müəlləl illət sözündən götürülmüşdür və xəstəlik mənasındadır. Necə ki, birinci mənada səbəb, ikinci mənada isə xəstəlik mənasındadır. Müəlləlin tanınması və onun seçilməsi hədis elmlərinin növlərindəndir və onların şərəflilərindəndir.” 1432
Müəlləl hədisə verilən təriflərin müqayisəli təhlilləri onu göstərir ki, bu növ hədislər hər iki məzhəbdə təxminən olduğu kimi dəyərləndirilib incələnir.
Müdrəc hədisi keçən fəsildə öyrənib tədqiq etdiyimizdən burada onun haqqında yalnız dediyimiz budur ki, bu növ hədislərə həm sənəddə, həm də mətndə əlavələr edildiyindən, həmçinin zəif ravinin siqə raviyə qarşı və yaxud da siqə ravinin daha da siqə raviyə qarşı nəql etməsi yoluyla meydana gələn hədisdir. Amma burada diqqət yetiriləsi məqam budur ki, şiə məzhəbli alimlərə görə ravi qəsdən deyil, bilmədən hədisin mətninə və ya sənədinə bir şey əlavə etməsi onun heç də tam zəif olması demək deyildir. Ancaq ravi qəsdən bu işi edərsə, təbii ki, o, yalançılıqda ittiham edilir və rəvayəti rədd edilir.
Məqlub hədis odur ki, o məlum yolla doğru-dürüst gəlsin, amma bir ravi onu həmin yolla rəvayət etməmiş olsun. Bu hədisin nəql olunan yolunun (təriq) hamısına
1431 H. S. əd-Dari, Muhadarat fi ülumil-hədis, səh. 69 1432 C. Sübhani, Ülumul-hədis və əhkamuhu, səh. 114 Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|