Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ايندلا ىري لَ يذلا اردق سانلا مظعأ نإو ،هل لقع لَ نمل ةورم لَو ،هل ةورم لَ نمل نيد لَ ماشه اي لَإ نمث اهل سيل مكنادبأ نإ امأارطخ هسفنل اهريغب اهوعيبت لافةنجلا
- Mütləq və Müqəyyəd
[404]
kitablarında işarə olunmuş bir ravi vardır, amma onun haqqında heç bir mədh və ya məzəmmət hökmü icra edilməyib.” 1444
Adından da göründüyü kimi, bu növ hədislər məşhur ravi kitablarında yer almış bir ravinin haqqında cərh və tədil elminin prinsipləri əsasında tədqiq edilməyən bir ravinin nəql etdiyi hədisdir. Yəni, bu hədisin sənədində olan ravinin adı məlumdur, amma haqqında tərif və ya məzəmmət işlədilməyib.
Məchul sözü məlum sözünün ziddidir. Hədis elmində məchul o növ hədislərə deyilir ki, onun ravisi rical kitablarında tanıdılmayıb, yaxud tanıdılıbsa da, haqqında cəhalət hökmü verilibdir. əl-Maməqani bu növ hədisi belə tərif edir: “O rical kitablarında ravisi qeyd edilən, amma onun əhvalı haqqında əqidəsinə görə heç bir məlumat verilməyən ravinin hədisidir.” 1445
Əhli-sünnə qaynaqlarında isə məchul hədis növünə belə bir tərif verilməkdədir: Məchul, raviləri ədalət yönündən halı bəlli olmayan kimsələrin rəvayətidir. Xətib əl- Bəğdadi deyir: “Hədis əshabı arasında işlədilən məchul, hədislə məşğul olmayan, elm tələb etməkdə məşhur olmayan, çox hədis rəvayət etməyən və bu səbəblərə görə hədisçilər arasında tanınmayan kimsələrdir.” 1446
haqqında yazılan kitablarda tanıdılmamış, yaxud da tanıdılıbsa, onun haqqında cəhalət hökmü bərqərar olmuşdur. Ravinin tanınmamasının, yəni məchul olmasının da bir neçə səbəbi ola bilər. Belə ki, ravi ya çoxlu sifətlərə və adlara malikdir ki, rəvayətdə yalnız onlardan biri qeyd edilir, yaxud da onun məşhur olmayan adının qeyd edilməsi onun başqa bir şəxs olduğu gümanını ortaya çıxarır. Bu da təbiidir ki, raviləri araşdırıb, onlar haqqında cərh və tədil hökmü vermək istəyən hədisşünaslara böyük bir maneçilik törədir. Haqqında da lazımı tədqiqat aparılmayan ravi təbii ki, yetərincə tanınmadığından onun rəvayəti zəiflik dərəcəsinə enir. Məchul hədisə aşağıdakı rəvayət misal göstərilə bilər:
əl-Müzməl Müzməl hədis hərfən “əvəzlikli” hədisdir. Yəni, bu növ hədisin sənədində şəxs adları əvəzinə onlara işarə edən əvəzliklər işlədilib. Bu növ hədis belə tərif edilir: “Səhabənin və yaxud da imamların (ə) səhabələrindən birinin “ondan belə soruşdum” və yaxud da buna oxşar formalarda rivayət etdiyi və rəvayətində məsumun (ə) adını qeyd etmədiyi hədisdir. 1448 Bu növ hədis əhli-sünnə məzhəbində yoxdur.Səhabələrin 1444
Cəfər Sübhani, Ülumul-hədis və əhkamuhu, səh. 118 1445
həmin mənbə, səh. 119, əl-Maməqani, Məqabisül-hidayə 1446
T. Koçyigit, Hədis istilahları, səh. 211 1447
Küleyni, Üsuli-kafi, c. I, səf-23, hədis №19, Əllamə Məclisi, Miratül-üqul, c. I, səh. 78 1448
C. Sübhani, adı çəkilən əsəri, səh. 106, Şəhid əs-Sani, adı çəkilən əsəri, səh. 102 [405]
hədisi əvəzliklərlə qeyd etməsi və məsumun (ə) adını gizlətməsinin səbəbi isətəqiyyədir. 1449
Bu növ hədislərin, zəif hədislər cərgəsində yer tutmasının səbəbi, onun sənədində məsumun (ə) adının qeyd edilməməsinə görədir. Amma əgər əvəzliklər Zurarə və ya Məhəmməd bin Müslim kimi ravilərdən gəlibsə, o məqbuldur. Çünki onlar əshabi-icmadandır və mütləq siqə olaraq tanınırlar. Həmçinin onların hədisi əvəzliklə (zəmirlə) rivayət etməsi, onların təqiyyə etməsinə bağlıdır. Məlumdur ki, onların əvəzliklərində məqsədləri məsum İmamdır (ə).
Bu növ hədislər haqqında ötən fəsildə qeyd etmişik. Buna görə də burada ondan geniş bəhs etmək istəmirik. Amma bunu qeyd etməyi özümüzə borc bilirik ki, bu növ hədislər tabeunlardan rəvayət olunan hədislərdir ki, onların da sözü məsuma (ə) yetişməsə, höccət və dəlil ola bilməz. Bu görüşü əhli-sünnə alimlərinin bəziləri də qəbul etməkdədirlər. 1450
Məvquf hədis növündən də ötən fəsillərdə bəhs etdiyimizdən burada uzunçuluq etməyi lüzumsuz bilirik. Lakin bunu demək lazımdır ki, bu növ hədislər səhabədən gələnhədislərdir və iki qismə ayrılır: Mütləq və Müqəyyəd. Mütləq məvquf o hədisdir ki, onu Peyğəmbərin (s) və ya İmamın (ə) səhabəsi Peyğəmbər (s) və ya İmamdan (ə) müttəsil və ya münqəti sənədlə rəvayət etmiş olsun.
Müqəyyəd məvquf isə o hədisdir ki, onu məsumun (ə) səhabəsindən başqasına aid olsun. Buna deyilər “filankəs filankəsin üzərində dayandı (vüquf).” 1451 Nuri yazır: “Məvquf səhabədən qəvli, feli və ya təqriri olan, müttəsil və ya münqəti formada gələn hədisdir. Əgər başqalarından gələrsə, müqəyyəd olacaq. Necə ki, deyilir: filankəs Zühriyə dayanıb dedi. Xorasan fəqihləri məvqufu əsər adlandırıblar.” 1452
Səhabənin sözü şiə məzhəbinə görə höccət sayılmır. Höccət və ya dəlil yalnız məsumun (ə) kəlamı ola bilər. Səhabələr isə məsum deyillər. Onların bəzi Quran ayələrinin təfsiri haqqında dedikləri hədislərə gəldikdə isə, bilmək lazımdır ki, hədisşünasların səhabələrdən məvquf olaraq dedikləri, ayənin nazil olma səbəbini bəyan etmək üçündür. Buna misal Cabirin hədisi göstərilir: “Yəhudilər deyirdilər: Hər kəs öz qadınına arxadan yaxınlaşsa, onun övladı olacaqdır.” Elə bu halda Allah taala “Qadınlarınız sizin tarlanızdır, istədiyiniz vaxt öz tarlanıza gəlin!” 1453 nazil
etdi. 1454
Buradan göründüyü kimi, səhabə qeybi və axirətə aid heç bir xəbər vermək ixtiyarında deyil və belə edərsə, təbii ki, onun dedikləri dəlil ola bilməz və tərk edilməlidir. Həmçinin səhabənin bəzi vaxt məsumdan (ə) öyrəndiyi məsələ barədə
1449 bax: Abdullah əl-Maməqani, Məqabisül-hidayə, səh. 60 1450 bax: bu kitabın əvvəlki fəslinə 1451 C. Sübhani, adı keçən əsəri, səh. 101 1452 ət-Təqrib vət-Təysir, c. II, səh. 149 1453 əl-Bəqərə-223 1454 C. Sübhani, Ülumul-hədis və əhkamuhu Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|