A su dün nd n sabaha
72
d r c gizli saxlayırdılar. Bu sirri is
sas n kils ba çıları v böyük
nüfuza malik erm ni feodalları bilirdil r.
Görk mli Az rbaycan müt f kkiri Mirz C lil 1906-cı ild
“Molla N sr ddin” jurnalında çap etdirdiyi “Axund il ke i in v zi”
felyetonunda erm nil rin apardı ı t bli atla ba lı yazırdı (h min
felyetonu oldu u kimi veririk):
“ r van quberniyasında bir k nd var, adı Samanlıqdır. K ndin
camaatı yarıya q d ri erm ni v yarısı müs lmandır.
Bir gün atla h min k ndin mülk darı R him b y qonaq ge-
dirdim. Yay f sli idi. Uca atın üstünd oturub k ndin alçaq divar-
larından h y tl rin hamısını görürdüm. H y tin birind bir erm ni
arvadı toyuq-cüc y d n s pirdi, bir h y td bir müs lman arvadı
çay k narında qab yuyurdu. H y tin birind bir erm ni u a ı a a-
cın kölg sind oturub kitab oxuyurdu. Bir h y td on iki-on üç ya-
ında bir müs lman u a ı pi iyin quyru una ip ba layıb h y tin o
t r fin -bu t r fin qaçırdı v pi ik movuldaya-movuldaya dalı-dalı
h r k t edirdi.
H y tin birind böyük tut a acının kölg sind bir neç erm ni
oturub çör k yeyirdil r. Ke i ayaq üst durub sa
lini yuxarı qaldı-
rıb danı ırdı. st yirdim keçib ged m, lakin h min ke i d n bir söz
e idib atı saxladım. Ke i uca s sl üç d f dedi: hayreniq, hayreniq,
hayreniq (“hayreniq” erm ni dilind “v t n” dem kdir).
Çünki m n erm ni dilini ba a dü ür m, bir q d r dayandım ke-
i in sözl rin qulaq asam. Bu h y tin o biri t r find müs lman
danı ı ı e itdim. Atı qaba a sürüb gördüm ki, küç ayrımında diva-
rın kölg sind dörd müs lman oturub. Bunların birisi Axund Mol-
la Qurbanqulu idi. Bu axundu m n çoxdan tanıyırdım, özü d
ran
hlidir. Molla Qurbanqulunun lind bir kitab var idi. Molla kitabı
oxuyurdu v k ndlil r diqq ti-tam il qulaq asırdılar.
Ke i uca s sl k ndlil r bu sözl ri deyirdi:
– Erm ni mill tinin dünyada üç sevgili balası var: “v t n”,
“mill t” v “dil”. V n q d r ki, biz h min üç sevgili balaların yo-
Tarix unutqanlı ı sevmir
73
lunda f da olma a qadirik, n olmasın h midiyy
sg ri v kürdl ri,
n Rusiyanın qalitsinl ri v n z man nin qeyri bir tayfası erm ni
mill tinin balasına x l l yetir bilm y c kl r.
Ke i in bu sözl rind n sonra Qurbanqulunun s si g ldi. Molla
kitabdan bu sözl ri oxuyurdu: “Babi h ftum”.
g r bir xs yata,
yuxusunda h c m t gör h min
xs dünyada heç bir b laya v na-
xo lu a giriftar olmayacaq”.
Ke i in bel bir s si g lirdi: “Ey m nim erm ni qarda larım,
dünya x lq olunandan indiy kimi erm ni tayfası müxt lif mill tl -
rin cövr v zülmün düçar olub. Qarı qalar at nalının altında zil n
kimi, erm nil r d qüvv tli v bimürv t tayfaların yumruqlarının
altında hambal olublar, bununla bel erm ni ölüm halında can ver -
ver , yen deyib: “v t n, v t n, mill t, hayreniq!”. Ey m nim qar-
da larım n q d r ki, mill t, dil v v t n yolunda f da olma a biz qa-
dirik, c mi dünyanın tayfaları mütt fiq olub bizim üstümüz hücu ma
g ls l r, biz yen onların qaba ında dayanıb dilimizi v v t nimi zi
mühafiz ed bil c yik.”
Mollaqulu k ndlil r deyirdi:
“A acın altında suyun qıra ında bövl etm k yax ı deyil, çünki
h zad, cinn ,
yatin insana z r r yetir r. Ç r nb ,
nb v t k
günü q biristana v hamama getm k olmaz: bu günl rd
cinn v
divl r q bristana v hamama c m olub qonaqlıq ed rl r v h min
gün bunların bayramıdır. nsanı görs l r z r r yetir rl r. g r h r
k sin ba ına bel bir q za g ls , durmayıb g lsin m nim yanıma,
vaxtik n ona “h ft h sar” duası yazım...”
Bir m s l ni diqq td saxlamalıyıq ki, xain, hiyl g r, qulluq-
baz v qılıqbaz erm nil r ba lıca m qs dl rin , niyy tl rin çatmaq
üçün s rv tl rind n, din-imanlarından, qız-g linl rind n, onlar üçün
müq dd s n varsa, hamısından keçm yi bacarıblar. Bunlar is i yara-
mayanda sui-q sdl r, terrorlar düz ldibl r, satqınçılıqla m hv etdiribl r.
Bel likl d vahid Erm nistan kimi xülya il bütün Qafqazı
erm nil dirm k üçün onlar münt z m olaraq soyqırımlar tör dir,
A su dün nd n sabaha
74
yerli halinin xüsusil , az rbaycanlıların deportasiyası, do ma yurd
yerl rind n qovulması üçün h r cür çirkin niyy t
l atıblar. B
r
tarixind görünm mi v h ilikl rl mü ayi t olunan bu qır ınlar za-
manı t p d n-dırna a q d r silahlanmı erm nil r k ndl r basqın
edir, dinc halini v h ic sin öldürüb, qocalara, u aqlara, qadınlara
olmazın i g nc l r verir, abid l rimizi da ıdır v yandırırdılar. nsan-
lıq simasını itirmi bu ba k s nl r k ndl ri yandırıb kül dönd rir,
m scidl ri da ıdır, dini kitabımız olan “Quran”ı t hqir edirdil r.
Az rbaycanda erm nil rin at oynatdı ını gör n qarda Türkiy
dövl ti 1918-ci ilin d h tli mart qır ınından sonra öz xilaskar or-
dusunu Nuru Pa anın komandanlı ı altında Az rbaycana gönd rdi.
Osmanlı Türk ordusu köm y vaxtında yeti m s ydi, da nak qo un-
ları bütün Az rbaycanı xarabazara çevir c kdi. Özünü yetir n türk
qo unları dü m nl Göyçayda rastla ıb, el ilk h ml l rd n onları
darmada ın etdi.
Mirz C lil Az rbaycanın srin vv ll rind olan v ziyy tini
q l m alark n bel yazırdı: “Bu gün K rb la meydanı Az rbay-
can dakı v t np rv rlik meydanıdır. H r kimin ür yind bir cüzi din,
namus, v t n hissi varsa, oranın qeydin qalmalıdır! Axmalı qanları-
mız, ehsan verm li pullarımız varsa, gözümüzün qaba ında ür kl ri
parçalayan Az rbaycan mat mgahı durur.
Bu gün n böyük ibad t, n birinci din v v t np rv rlik oraya
köm k etm kdir...”
1919-cu il aprel ayının 3-d Az rbaycan Cümhuriyy ti Daxili
l r Nazirliyi amaxı q za r isinin Fövq lad t hqiqat komissiyası-
nın h min q zanın 3 polis sah si (Q biristan, M dr s v Ka un) üzr
erm nil r t r find n da ıdılmı k ndl rin siyahısı gönd rilmi dir.
H min siyahıya Q biristan polis sah si üzr 19, M dr s polis sah si
üzr 41 v Ka un polis sah si üzr 26 k ndin (c mi 86 k ndin) adı da-
xil edilmi dir. Fövqalad t hqiqat komissiyasının amaxı q zasının
ayrı-ayrı k ndl ri üzr apardı ı t hqiqatların – ahid ifad l ri,
z r rç k nl ri dindirm protokolları, r smi idar l rin halinin sayı
Dostları ilə paylaş: |