Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov qamətləri, həmin normalarla tənzimlənən münasibətlərin xarakteri müəyyənləşir. Dövlət mexanizminin təşkil olunma və fəaliyyət prinsiplərinin bəziləri, yəni ən mühüm və ümumi olanları birbaşa konstitusiyada, qalanları isə digər qanunvericilik aktlarında təsbit olunur və birinciləri tamamlayır, onların təmin olunmasını və tətbiqini konkretləşdirir. Onlardan bəziləri qanunlarda dəqiq göstərilsə də, digərləri müvafiq ümumiləşdirmənin aparılması yolu ilə, yəni induktiv yolla mətndən ayrılaraq müəyyənləşdirilir. Dövlət mexanizminin təşkil olunma və fəaliyyət prinsipləri bir- birinə bağlı olduğundan onların öz sistemi yaranır. Onu da əlavə etməliyik ki, dövlət mexanizminin təşkili və fəaliyyətinin prinsipləri cəmiyyətin siyasi-hüquqi paradiqmasın- dan, sivilizasion və mədəni amillərdən asılı olaraq formalaşır və bu yolla formalaşan müvafiq sistem (prinsiplərin yaratdığı sistem) dövlət mexanizminin uzunmüddətli fəaliyyətinə xidmət edir. Dövlət və hüququn ayrı-ayrı sivilizasiyaların, cəmiyyətlərin tarixi kontekstində öyrənilməsi göstərir ki, Qədim Misirdə, İranda, Hindistanda, Çində, Romada, Afinada və ya orta əsrlər dövründə katolik kilsəsinin hakim olduğu ölkələrdə. Bizansda, İslam mədəniyyətinə daxil olan cəmiyyətlərdə, Yaponiyada, köçəri mədəniyyətinin ənənələri əsasında təşkil olunan dövlətlərdə hakimiyyətin həyata keçirilməsini təmin edən mexanizm fərqli prinsiplər əsasında təşkil olunmuş və fəaliyyət göstərmişdir. Yalnız Qərb sivilizasiyası ekumenik iddialardan çıxış edərək bütün dünyada ümumi siyasi-hüquqi mühit yaratdıqdan sonra dövlətlərin hamısında dövlət mexanizminin təşkili və fəaliyyətinin ümumi prinsiplər əsasında həyata keçirilməsi real hadisəyə çevrilmişdir. Buna baxmayaraq, ayrı-ayrı mədəniyyətlərin, sivilizasiyaların formalaşdırdığı ənənələr, dəyərlər dövlət mexanizminin təşkil olunma və fəaliyyət prinsiplərinə özünəməxsus şəkildə təsir göstərmiş və nəticədə yenə də fərqli sistemlər yaranmışdır. Mövcud siyasi-hüquqi paradiqmanın digəri ilə əvəz olunması cəmiyyətdə köklü dəyişikliklərin baş verməsi, ictimai quruluşun dəyişməsi, dövlət və hüquq haqqında yeni təsəvvürlərin, ideoloji sistemlərin formalaşması deməkdir. Məsələn, Avropada kapitalizmin formalaşması və inkişaf etməsi prosesində özünü göstə
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi rən inqilabi dəyişikliklərin təsiri ilə demokratik və liberal dəyərlər dövlət mexanizminin təşkilində də əsas götürülməyə başlamış və müəyyən dövrdən sonra demokratik hüquqi dövlət idealına uyğun gələn prinsiplər əsasında təşkil olunan və fəaliyyət göstərən dövlət mexanizmi formalaşmışdır. Hal-hazırda dünya dövlətləri arasında prinsiplər baxımından müəyyən fərqlər olsa da, müasir dövlətlərin hamısında dövlət mexanizminin təşkili və fəaliyyətinin ümumi prinsipləri mövcuddur. Bu prinsiplər suveren dövlətlərin beynəlxalq münasibətlərinə, dövlətlərarası əməkdaşlığa, ümumilikdə bəşəriyyətdə gedən inteqrativ proseslərə mühüm təsir göstərir. Odur ki, beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən hər hansısa bir dövlətə olan münasibət həmin prinsiplərin tətbiq edilib-edilməməsindən çox asılıdır. Ancaq bu, heç də o demək deyil ki, bütün müasir dövlətlər formal olaraq qəbul olunmuş həmin ümumi prinsiplərə eyni dərəcədə riayət edir. Bu baxımdan müəyyən çatışmamazlıqların olmasına baxmayaraq, müasir demokratik dövlətlərdə həmin prinsiplərin həyata keçirilməsinə və pozuntuların qarşısının alınmasına real təminat yaradılmışdır. Elmi ədəbiyyatda dövlət mexanizminin təşkili və fəaliyyətinin əsas prinsiplərindən danışarkən, ilk növbədə, qanunçuluq, xalq hakimiyyəti və ya demokratiklik, hüquqilik, hakimiyyətlərin bölünməsi, aşkarlıq, humanizm, obyektivlik prinsiplərinin adı çəkilir. Qanunçuluq prinsipi. Bu prinsip mürəkkəb məzmuna malikdir. Ən ümumi izaha əsasən, qanunçuluq prinsipi dövlət mexanizmini təşkil edən orqanlar, digər qurumlar, vəzifəli şəxslər, dövlət qulluqçuları, həmçinin dövlət müəssisələrində çalışan şəxslər və ictimai münasibətlərin digər subyektləri tərəfindən konstitusiyadan, digər normativ hüquqi aktlardan irəli gələn tələblərin yerinə yetirilməsi mənasını verir. Lakin onu, yalnız, qanunlara düzgün riayətetmə kimi başa düşmək olmaz. Belə ki, qanunçuluq prinsipi həm də qanunvericilik sistemində özünə yer alan hər bir normativ hüquqi aktın özündən üstün qüvvəyə malik olan akta və ya aktlara uyğun olmasını ehtiva edir. Bundan əlavə, ictmai münasibətləri tənzimləyən hüquq normalarının hü 457 ilqar Məmmədov quqi-texniki keyfiyyət kriteriyalanna cavab verməsi (ziddiyətli olmaması, birmənalı şərh edilməsi və s.) ilə yanaşı cəmiyyət tərəfindən qəbul edilən səviyyədə olması, ədalətə əsaslanması, ictimai baxımdan faydalı tələblərə və maraqlara uyğun gəlməsi, hüquq münasibətlərinin bütün subyektləri üçün maraqların realizə olunmasına bərabər şərait yaratması da qanunçuluq prinsipinin məzmununa daxildir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 149-cu maddəsində normativ-hüquqi aktların haqq-ədalətə (bərabər mənafelərə bərabər münasibətə) əsaslanması kimi bir müddəanın özünə yer alması da qanunçuluq prinsipinin məzmununun bu tərəfi ilə bağlıdır. Dövlətin müəyyənləşdirdiyi hüquq normalarının cəmiyyətdə hamılıqla qəbul edilmiş əxlaq normaları ilə, mənəvi-etik normalarla, mədəniyyətin inkişaf səviyyəsi ilə harmonik şəkildə tamamlanması qanunçuluğun realizə olunmasında mühüm əhəmiyyətə malikdir. Dövlət mexanizminin, ilk növbədə də, icra hakimiyyəti orqanlarının fəaliyyətindəki məqsə-
duyğunluq qanunçuluqla vəhdət təşkil edir. İcra hakimiyyəti orqanlarının fəaliyyətindəki məqsədəuyğunluq koordinasiyon- tənzimləyici əhəmiyyət kəsb etməklə qanun çərçivəsində onların müstəqil fəaliyyətinə yol açır. Bu isə qanunvericiliklə tam şəkildə nəzərə alınması mümkün olmayan hər bir konkret şəraitdə dövlət orqanlarına qarşıya qoyulan məqsədəuyğun qərar qəbul etmək imkanının verilməsi deməkdir. Dövlət mexanizmi ictimai həyata təsir göstərdiyinə görə dövlət mexanizminin təşkili və fəaliyyətinin qanunçuluq prinsipi bu dairədən kənara çıxaraq dövlət cəmiyyət münasibətləri, dövlət orqanları, vəzifəli şəxslər və dövlət qulluqçuları ilə vətəndaşlar arasındakı münasibətlər müstəvisinə keçir. Dövlət mexanizminin təşkili və fəaliyyətindəki qanunçuluq prinsipi həm də dövlət mexanizminin fəaliyyətinin qanunçuluq rejiminə və qanunçuluq metoduna əsaslanmasını ehtiva edir. Qanunçuluğun belə bir üçlüyün vəhdətində dövlət mexanizminin təşkili və fəaliyyətinin prinsipi kimi çıxış etməsi dövlətin əsas qanunu-konstitusiya başda olmaqla qanunların ali hüquqi qüvvəyə malik olması, bütün normativ hüquqi aktların onlara 458 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|