Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
ilqar Məmm3dov məzliyi həm də o deməkdir ki, hakimiyyətdə olan partiyanın və yaxud partiyaların dəyişilməsi hakimlərin vəziyyətinə təsir etmir. Qanunvericilik hakimiyyətindən fərqli olaraq məhkəmə hakimiyyəti ümumi xarakterli davranış qaydaları müəyyənləşdirmək səlahiyyətinə malik deyil. Məhkəmələr konkret işlər üzrə qərarlar qəbul edir, müxtəlif subyektlər arasında mübahisələri, konfliktləri həll edir və pozulmuş hüquq və azadlıqların bərpa olunması işini həyata keçirir. Bunlar tam şəkildə Roman-german hüquq ailəsinə daxil olan ölkələrdə təşkil edilən məhkəmələrə aiddir. İngi- lis-sakson hüquq ailəsinə daxil olan ölkələrdə isə yuxarı instan- siyalı məhkəmələr hüquqi presedentlər yaratmaqla həm də hüquq yaradıcılığında iştirak edirlər. Qanunverici və icra hakimiyyəti siyasiləşmiş hakimiyyətlər olduğu halda, məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının təşkilində siya- sətsizləşdirmə və partiyasızlaşdırma prinsipinə riayət olunur. Belə hesab olunur ki, məhkəmə orqanları siyasi baxımdan tam neytral olmalıdır. Demokratik hüquqi dövlətlərdə məhkəmə hakimiyyəti dövlət hakimiyyətinin bir qolu olmasına baxmayaraq, siyasi hakimiyyətdən azaddır, məhkəmə orqanlarının fəaliyyəti siyasi qüvvələrin iradəsinə tabe deyil. Məhkəmələrin fəaliyyəti qanunun aliliyini təmin etməyə yönəlmişdir. Bu baxımdan, hüquq münasibətlərinin bütün subyektləri, o cümlədən, dövlət də öz orqanları timsalında məhkəmə qarşısında bərabərdir və bu subyektlərin hər biri yol verdiyi hüquq pozuntusuna görə eyni dərəcədə məsuliyyət daşıyır. Ədalət mühakiməsini həyata keçirən bu hakimiyyət qanunverici və icra hakimiyyətində olmayan səlahiyyətlərə malikdir. Misal üçün, məhkəmə öz qərarı ilə qanuna müvafiq olaraq insanı müəyyən müddətə və ya ömürlük azadlıqdan məhrum etmək, bəzi ölkələrdə isə ölüm cəzasına məhkum etmək, fiziki və hüquqi şəxslərdən müəyyən əmlakı almaq, təşkilatların, siyasi partiyaların fəaliyyətini dayandırmaq səlahiyyətinə malikdir. Məhkəmə hakimiyyətinin gücü digər dövlət orqanları, vəzifəli şəxslər, dövlət qulluqçuları, fiziki və hüquqi şəxslər tərəfindən məhkəmələrin qəbul etdiyi qərarların yerinə yetirilməsində, mübahisələri müstəqil həll 444
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi edə bilməsində və qərar çıxararkən digər orqanların, vəzifəli şəxslərin təsirindən azad olmasında və belə münasibətlərin cəmiyyətə dərindən kök atmasındadır. Göstərilən hallar demokratik cəmiyyətlərdə bir neçə əsr ərzində formalaşmış və hüquqi dövlətlərdə hüquq və dövlətçilik təcrübəsinin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilmişdir. Belə bir vəziyyət yaranmadıqda isə, məhkəmələr icra hakimiyyəti orqanlarından asılı olur, həmin hakimiyyətin alətinə çevrilir və məhkəmələr müstəqili elan edilsələr də, onların müstəqilliyi formal xarakter daşıyır. Ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi, məhkəmə hakimiyyətinin təşkili müəyyən prinsiplərə əsaslanır. Ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin, məhkəmə hakimiyyətinin təşkilinin elə prinsipləri var ki, onlar konstitusiyada, bəziləri isə digər qanunvericilik aktlarında təsbit olunur. Bununla bərabər, konstitusiya ilə müəyyənləşən prinsiplərdən bəziləri həmin əsas qanunda birbaşa əks olunur, bir qismi isə birbaşa əks olunmadan təsbit olunur. Məhkəmə hakimiyyətinin əsas prinsipləri aşağıdakılardır: 1)
keçirilməsi; 2)
məhkəmələrin (hakimlərin) müstəqilliyi və yalnız qanuna tabe olması;
3)
məhkəmənin fəaliyyətinə təsir edilməsinin yolverilməzliyi; 4)
işlərə obyektiv baxılması; 5)
ədalət mühakiməsinin kollegial qaydada həyata keçirilməsi; 6)
ədalət mühakiməsinin vətəndaşların qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi əsasında həyata keçirilməsi; 7)
məhkəmələrdə işlərin icraatının açıq aparılması; 8)
məhkəmə qərarlarından şikayət verilməsinin və işlərə yenidən baxılmasının mümkünlüyü; 9)
10)
icraatın çoxluq təşkil edən əhalinin dilində aparılması və tərəflərin tərcüməçi ilə təmin olunması; 445 ilqar Məmmədov 11)
müdafiə hüququnun təmin edilməsi; 12)
söykənməsi; 13)
məhkəmə səhvinə görə dövlətin məsuliyyəti; 14)
15)
fövqəladə məhkəmələrin yaradılmasının yolverilməzliyi. Hakimiyyətin digər iki qolundan fərqli olaraq xalq məhkəmə hakimiyyətinin təşkilində bir o qədər də mühüm rol oynamır. Hakimlər əsasən qanunverici və icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən təyin olunur. Düzdür, bir sıra ölkələrdə hakimlərin əhali tərəfindən seçilməsinə də yol verilir. Lakin bu qayda yuxarı instansiya məhkəmələrinə aid edilmir. Azərbaycan Respublikasında yuxarı instansiya məhkəmələrinin hakimləri prezidentin təqdimatı əsasında Milli Məclis tərəfindən, digər məhkəmələrin hakimləri isə prezident tərəfindən təyin edilir. Məhkəmə hakimiyyətinin bu cür təşkil olunmasına baxmayaraq, yəni hakimlər qanunverici və icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən təyin olunsalar da, onlar özlərinin sonrakı fəaliyyətində müstəqildir və heç bir orqandan asılı deyil. Nəzarət orqanları. Dövlət mexanizminin strukturunun təhlili göstərir ki, dövlət orqanlarından bəziləri hakimiyyətin üç qolundan heç birinə daxil deyil. Bundan əlavə, elə orqanlar da var ki, onlar hakimiyyətin bu və ya digər qoluna aid olsalar da, müvafiq hakimiyyəti təmsil edən orqanların ümumi təyinatından kənara çıxan xüsusi səlahiyyətlərə malikdirlər. Elmi ədəbiyyatda həmin tip orqanlardan danışarkən, tez-tez «nəzarət hakimiyyəti» anlayışından istifadə olunur. Nəzarət hakimiyyəti deyərkən, dövlətçilik təcrübəsində özünə yer alan xüsusi bir hadisə nəzərdə tutulur. Belə ki, bir çox ölkələrdə dövlətçiliyin tədrici inkişafı nəticəsində qanunların dürüst yerinə yetirilməsinə nəzarətin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar bəzi orqanların fəaliyyətində öz əksini tapan xüsusi fəaliyyət sahəsi yaranmışdır. Skandinaviya ölkələrində çoxəsrlik tarixə malik olan ombudsman İnstitutu, ilk dəfə ABŞ-də təşəkkül tapan konstitusiya nəzarəti nəzarət hakimiyyətinin ilk təzahürləridir.
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|