A-Askon tipidagi bulutning tuzilishi:
1-oskulum; 2-poralar; 3-5-turli xil
shakldagi skelet ignachalari; 4-tana sirti devorini qoplovchi hujayralar; 6-
yulduzsimon hujayralar; 7-pinokotsitlar; 8-porotsitlar.
B-Askon, siqon, leykon tipidagi bulutlar:
1-oskului; 2-4-keltiruvchi
naychalar;
3-6-yoqali xivchinli hujayra (xoanotsit) lar xonachalari; 5-chiharuvchi naychalar;
7-yoqali xivchinli hujayralar; 8-paragastrol bo’shliq; strelkalar suv oqimi
yo’nalishini ko’rsatadi.
Oskulum suv va qoldiq moddalarni chiharib turish vazifasini bajaradi. Gavda
devorini ustki tomonidan qoplab turuvchi hujayralar yassi shaklda bo’lib, ular
pinokotsitlar deb ataladi. Bulutlarning tashqi ektoderma
va ichki endoderma
qavatlari orasida m ye z o g l i ya deb ataluvchi strukturasiz hujayralararo modda
mavjud. Unda har xil hujayralar, xususan yulduzsimon hujayralar, skleroblastlar,
amyobatsitlar va arxeotsitlar tartibsiz joylashgan bo’ladi. Yulduzsimon hujayralar
tayanch
vazifasini bajarsa, skleroblastlardan skelet elementlari xosil bo’ladi.
Amyobatsitlar harakatchan hujayralar bo’lib, ularning bir gurug’i xoantsitlardan
olingan ozuqani hazm qiladi, ikkinchi guruhi ixtisoslashmagan rezerv hujayralar,
ya'ni arxeotsitlardir. Arxeotsitlardan (rezerv deb aytilishiga sabab)
yuqorida
aytilgan barcha hujayralar xosil bo’lib turadi, shu jumladan jinsiy hujayralar ham
xosil bo’ladi. Bulutlar morfo-fiziologik tuzilishiga ko’ra uch guruhga bo’linadi:
asqonoid, siqonoid va leyqonoid. O’rganilayotgan bulut chuchuk suv bodyagasi
leyqonoid bulutlarning vakilidir.
Leyqonoidli tuzilishdagi bulutlar murakkab tuzilgan. Bularda mezogliya
yaxshi rivojlangan bo’lib, xoanotsitlar mezogliyadagi
maxsus kameralarda
joylashgan. Bu kameralarga suv gavda devoridagi teshikchalar (poralar) ning
naychalari orqali keladi. Foydalanilgan suv esa chiharuvchi naychalardan
paragastral bo’shliqqa o’tib, undan oskulum orqali tashhariga chihariladi.
Bodyaga bulutlari turg’un va sekin oquvchi suv havzalarida hayot
kechiradilar. Koloniyali bo’lib yashaydilar. Tirik bodyaganing tashqi qismida
mayda teshikchalar, ularning uchida esa og’izcha oskulum joylashgan bo’ladi.
Bodyaga dermal membrana bilan qoplangan.
Gavda devorida kremniydan
iborat ignalari mavjud. Bodyaga jinssiz (qurtaklanish) va jinsiy yo’l
bilan
ko’payadi. Qurtaklanish ham ikki xil bo’ladi. Tashqi qurtaklanish, koloniya xosil
bo’lishi va uning tarkibidagi individlar sonining ortishiga sabab bo’ladi. Kuz
faslida bodyaganing mezogliyasidagi arxeotsitlardan gemmula deb ataluvchi va
qishlab qoluvchi ichki qurtaklar xosil bo’ladi. Bular qalin qobiq bilan o’ralib,
maxsus skelet-ignalar bilan mustahkamlanadi. har bir bodyaga koloniyasida bir
necha ming gemmulalar yetishadi. qishda bodyagalarning nobud bo’lishi bilan
gemmulalar suvda qishlab qoladi. Bahorda gemmula ichidagi hujayralar tashhariga
chiqadi va ulardan yosh bodyagalar shakllanadi. Bodyaga ayrim jinslidir. Bir guruh
bodyagada tuxum hujayra, ikkinchi guruhida esa urug’ hujayra-spermatazoidlar
yetiladi. Jinsiy hujayralar bodyaga mezogliyasidagi arxeotsitlardan shakllanadi.
Urug’ hujayralar oskulum orqali suvga chiqib, tuxum hujayralariga ega bo’lgan
urg’ochi bulutlarning tanasiga kirib tuxum hujayrani urug’lantiradi. Urug’langan
tuxum hujayralar dastlab ona organizmida
rivojlanib, keyinchalik tashqi muhitga
chiqadi va suvda xivchini yordamida suzib yuradi. Bulut lichinkasining bu davri
a m f i b l a s t u l a deyiladi. Keyinchalik bu lichinkalar suv ostidagi substratlarga
o’tiradi va ulardan yosh bulutlar paydo bo’ladi.
Dostları ilə paylaş: