Qida kimyasından mühazirələr. MƏRuzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu

113 
 
 
 
 
Həmçinin nukleozidlər də hidrolizə uğrayır.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  Riboza  və  riboza  1-fosfat  karbohidratlara  xas  olan  mübadilə  reaksiyasına 
daxil olur.  
Purin və pirimidin əsasları sonrakı parçalanmaya məruz qalır.  
Birinci  mərhələdə  purin  və  pirimidin  əsasları  aminhidrolazaların  təsiri  ilə 
aminsizləşirlər. Bu çevrilmələrdə yalnız amin qrupu ayrılır.  
 
 
 
Nəticədə  adenin  –  hipoksantinə,  quanin  –  ksantinə  çevrilir.  Sitozindən  isə 
urasil əmələ gəlir.  
Purin və pirimidin əsaslarının sonrakı aminsizləşməsi müxtəlif cür baş verir. 
Purin  əsasları  (hipoksantin  və  ksantin)  ksantinoksidaza  fermentinin  təsiri  ilə  sidik 
turşusuna oksidləşir.  
 
 
+ NH
3 
N 
│
 
H 
N 
OH
H
 
N 
N 








ohidrolaza
Adenina
min
 
N 
│
 
H 
N 
NH
2
N 
N 
+ H
2
O 
Adenin 
Hipoksantin 
Uridinfosfori- 
laza (uridinor-
tofosfatribozil-
transferaza) 
O
 
O
H
 
        OH 
        │
          
HO─
P=O 
         │
 
         O 
O
 
HOCH
2 
H
 
O
H
 
Uras
il 
Urudin 
Riboza-1-fosfat 
N 
│
 
H 
O 
+ 
OH 
       
      OH 
             │
 
+  HO──
P OH 
             ║ 
             O 
OH
 
HOCH
2 
OH
 
H
 
H
 
O 
N 
N 
H
 
O
N 
H
 
H
 
OH
 
O
 
HOCH
2 
H
 
H
 
OH
 
H
 
OH
 
H
 
+
 
N 
│
 
H 
N 
NH
2
 
N 
N 












aza
ribohidrol
in
ribozilpur
N
za
Nukleozida
 
+H
2
O 
NH
2
 
 
N 
N 
N 
N 
HOCH
2 
O
 
H
 
H
 
OH
 
H
 
OH
 
H
 
Adenin 
Adenozin 
Riboza 
 

 

2
2
1 O
 
Ksantin- 
oksidaza 

 

2
2
1 O
 
Ksantin- 
oksidaza 
N 
│
 
H 
N 
O 
N 
HN 
N 
│
 
H 
N 
O 
N 
HN 
O 
│
 
H 
O 
O  N 
│
 
H 
N 
│
 
H 
O 
NH 
HN 

---

114 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bir  çox  heyvanlarda  (insanabənzər  meymunlar,  məməlilər)  və  insanlarda 
purin əsaslarının son parçalanma məhsulu sidik turşusudur. Bu da sidik vasitəsi ilə 
orqanizmdən  xaric  olunur.  Canlı  aləmin  digər  nümüyəndələrində  (suda  quruda 
yaşayanlar və bitkilər) sidik turşusu karbamidə və qlioksil turşusuna parçalanır.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Purin  əsaslarından  (hipoksantin  və  ksantin)  fərqli  olaraq  pirimidin  əsasları-
nın  aminsizləşməsi  dehidrogenazanın  təsiri  ilə  reduksiya  olunma  sayəsində  baş 
verir.  Bu  prosesdə  urasil  dihidrourasilə  sonuncu  isə  hidrolazanın  təsirilə  hidrolizə 
uğrayaraq aminturşuya, ammonyaka və karbon qazına çevrilirlər. 
Timindən β-amin izoyağ turşusu əmələ gəlir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nəticədə  əmələ  gəlmiş  NH
3
,  CO
2
  və  aminturşular  NT  və  digər  biosintez 
proseslərində iştirak edə bilər. Ancaq onların əksəri  heç bir dəyişirikliyə uğrama-
dan sidiklə xaric edilir.  
2.Nuklein  turşularının  bioloji  sintezi:  DNT-in  biosintezinin  əsas  maddəsi 
dezoksiribonukleozid -5
`
-fosfatdır. Həmçinin DNT molekulunun əmələ gəlməsində 
dezoksinukleozidtrifosfatların  matrisa  vəzifəsini  daşıyan  DNT  zənciri  üzərindəki 
azot  əsasları  ilə  komplementarlıq  prinsipi  üzrə  qarşı-qarşıya  yerləşməsi  əsas  rol 
oynayır.  Anoloji  olaraq  spesifik  RNT  molekulunun  (polinukleotid  zəncirində 







sistemi
fermentler
urikoliaza
O
H
O
;
3
;
2
1
2
2
 
O 
O 
N 
│
 
H 
N 
│
 
H 
O 
NH 
HN 
            NH
2
           HO    O 
                  
│
 
CO
2 
+2C=O   +
 
           C
 
                  
│
                                    
│
 
           NH
2
                  C 
                               O       H 
Sidik turşusu 
Qlioksil turşusu 
Sidik cövh ri 
COOH 
│
 
CH
2
 
│
        
+  NH
3
 + CO
2
 
CH
2
 
│
 
NH
2 
CH
2 
CH
2 
O 
N 
│
 
H 
O 
HN 
CH 
CH 
O 
N 
│
 
H 
O 
HN 
HADH + H
+
  NAD
+ 
 
Dehidrogenaza 
Hidro-
laza; 
2H
2
O 
Urasil 
Dihidrourasil 
β-Alanin 

---