Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ
Yüklə 3,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Tədqiqatın məqsədi qədim türk yazılı abidələrinə məxsus dil xüsusiyyətlərinin, fonetik, leksik, qrammatik
- 1.Türk xalqları uşaqdır. Türk xalqlarının tarixi yoxdur
- X1 əsrə qədər Azərbaycanda türk olmayıb, Azərbaycan əhalisi X1 əsrdən türkləşdirilməyə başlayıb
V.V.Radlovun ağlına gəlməyib, S.Y.Malovun ağlına gəlməyib, belə bir mövzu hörmətli Y.Əliyevin ağlına gəlib. İndi ali məktəblərdə «Azərbaycan dilinin tarixi qrammatikası» fənni keçilir. Bu dissertasiya əsasında müəllimin haqqı var deyə ki, əziz balalar, bu fənn ilə mən sizə bütün türk dillərinin tarixi qrammatikasını öyrədəcəyəm. Və ya Dilçilik institutunda bizə Azərbaycan dilinin tarixi qrammatikasını («Dədə Qorqud»dan XVIII əsrə qədər) tədqiq edib öyrənmək tapşırılıb. Maaş alırıq. Əgər babat tədqiqat apara bilsək, tədqiqatımızı çuvaşlardan tutmuş şorlara qədər bütün türklərə verə bilərik ki, daha siz əziyyət çəkməyin, biz sizin də dil tarixinizi işləmişik. Bir tərəfdən, musiqimizi oğurlayırlar, mədəniyyətimizi oğurlayırlar, tariximizi oğurlayırlar, torpaqlarımızı oğurlayırlar, indii də əl qatıblar dilimizin tarixinə! Əslində, bu «əsər» haqqında bu qədər danışmağa dəyməzdi. Amma mən fürsətdən (və bu ağ eləməkdən) istifadə edib, başa düşə bilənləri bir daha oyatmaq istədim. Bu «əsərə» gəlincə, deyir, milçək bir şey deyil, amma könül bulandırır. Necə ki onun adını eşitdiyim gündən bu günə qədər mənim könlümü bulandırıb. «Tədqiqat»ın məqsədini bir də yada salmaqla sözümü bitirirəm:
. (s.5)
Heç bunun sübuta ehtiyacı var? Məgər burda başqa hal da ola bilərdi? «Davam və inkişaf etdirildiyini» - fikri də düz deyil. Xalq filan xüsusiyyətləri zorla inkişaf etdirmir. Bu, dilin təbii axarı ilə bağlı məsələdir. Amma əsərin əsl məqsədi var və yalnız diqqətli oxucu müəllifin aşağıdakıları sübut etmək istədiyini görə bilər: 1.Türk xalqları uşaqdır. Türk xalqlarının tarixi yoxdur , çox qısadır. Ermənilərin, farsların neçə min illik tarixi var, amma türklərin, çox olsa, 1500 illik tarixi var və 18-ci əsrə qədər heç bir türk xalqı olmayıb, yalnız bir xalq (müxtəlif regionlara yayılmaqla) və onların «türki» adlı bir dili olub. Müəllifin «ideyası» ilə tanış olduqda adam düşünür ki, bizim bir sıra açıq düşmənlərimiz özümüzünkülərdən çox insaflıdır. 285
Məsələn, bu ölkənin havası ilə tənəffüz edən Yadigar Əliyev kimilər XVIII əsrə qədər müstəqil heç bir türk dili tanımır (müstəqil türk dili yoxdursa, müstəqil türk xalqı da yoxdur). Amma rus siyasətinin daşıyıcısı olan N.A.Baskakov M.A.Kastren, V.V.Bartold, V.V.Radlov, P.M.Melioranski, S.Y.Malov, B.Y.Vladimirtsov, Q.Ramsted, V.Kotviç, K.Qrenbek kimi nəhəng alimlərə əsaslanaraq, türk dillərini dil inki- şafı baxımından 6 mərhələyə - Altay dövrü (ən qədim za- manlardan hun dövrünədək), Hun dövrü (V əsrədək), qədim türk dövrü (V-X əsrlər), orta türk dövrü (X-XV əsrlər), yeni türk dövrü və s. dövrlərə ayıraraq göstərir ki, türk dillərinin Altay dövründə, bir tərəfdən, türk dili türk, monqol və tunqus-mancur dillərinə parçalanmış, digər tərəfdən, iki qola – türk-monqol və tünqus-man- cur qollarına ayrılmışdır. Türk-monqol dilləri
, tunqus-mancur t dilləri adlana bilər. (Vvedenie v izuçenii törkskix əzıkov. İzdanie vtoroe, «Vısşaə şkola», Moskva, 1969), s.148-149) Y.Əliyev yazır: «Qədim türk dövrünün əsas xüsusiyyətlərindən biri: «Yad təsirlər yoxdur və ya əhəmiyyətli tutumda deyil».(13) Hələ Hun dövründə türk, monqol, tunqus-mancur tayfa dilləri inkişaf və çarpazlaşma prosesində çin, sanskrit, fars, slavyan dilləri ilə əlaqədə olmuşdur. Qərbdə yaşayan türk dillərinə qədim İran və slavyan, şərqi türk dillərinə çin dili elementləri daxil olmuşdur.(154) Rus N.A.Baskakov deyir ki, hələ Hun dövründə türk dillərinin şərq və qərb qrupları fərqlənirdi. (s.157) Yadigar Əliyev isə deyir ki, XVIII əsrə qədər ancaq regional fərq olub, yalnız bir türki olub. Yenə N.A.Baskakovdan bir sıra iqtibaslar: «Bulqar dili - VI- VIII əsrlərdə Volqa və Kama üzərində formalaşmış Bulqar dövlətinin qədim dili…» olub. (s.233) «Xəzər dili - Volqanın və Donun aşağılarında Xəzər dövləti əhalisinin qədim dili, IV əsrdən əvvəl formalaşmış, VII-VIII əsrlərdə yüksək inkişaf qazanmışdır…» (s.237) Əksər tədqiqatçılar çuvaş dilinin mənşəyini və inkişafını bulqar dili ilə bağlayırlar (VI-XIV əsrlər). (239) Türkmən dilinə Qaraxanilər dövlətinin uyğur, tirkeş, karluk dialektləri əsasında təqribən X-XI əsrlərdə formalaşmış dili təsir etmişdir.(s.250) Habelə karluk-uyğur yarımqrupunun X-XI əsrə, uyğur dilinin XI əsrə aid abidəsi («Kudatku biliq»), Karluk-xarəzm ədəbi dilinin Xarəzmdə monqol dövrünə qədər mövcud olduğu göstərilir. Bu ədəbi dilin «Divani-hikmət» kimi abidəsi məlumdur. Əhməd 286
Yəsəvi (1105-1166) bu əsəri qədim Cığatay dilində yazmışdır. Əgər bir dilin abidəsi varsa və o abidə o dilə aid edilirsə, deməli, o dil o biri dillərdən fərqlənir. «Qırğızlar Orta Asiyanın ən qədim xalqlarındandır. Qırğızlar haqqında ilk məlumat e.ə.201-ci ilə aiddir.» (A.A.Koklyanova. Kir- qizskiy əzık. V kn: «Mladopisğmennıe əzıki narodov SSSR», 1959, s106) «Uyğurlar qədim zəngin mədəniyyəti olan xalqdır. Eramızın VIII əsrinə aid yazısı və yazılı abidələri olan xalqdır». (Orada, 170) «Çuvaş dili, məlum olduğu kimi, o biri türk dillərindən kəskin fərq- lənən dildir». (s.182) Yadigar da jeyir ki, XVIII əsrə qədər türk dilləri fərqlənməyib və cəmi bir dil olub – «türki». Başqa ölkələrin tədqiqatçıları başqa cür deyir, az-çox insafla danışır. Bizim öz içərimizdən doktor olmaq istəyən isə deyir ki, «Sözü uzatmayın, VI-X əsrlərdə bir dil – «bir qədim türk dili olub», X əsrdə bu dil türki adlı yeni dilə çevrilib, XVII əsrə qədər o, bir (vahid) dil ki- mi inkişaf edib, XVII əsrdə tənəzzül edib və başına nə iş gəlib, bilmi- rəm».
2.Dediyinin mahiyyəti bir də budur ki, X1 əsrə qədər Azərbaycanda türk olmayıb, Azərbaycan əhalisi X1 əsrdən türkləşdirilməyə başlayıb, Səlcuqların gəlişi ilə. Bu, çox əhəmiyyətli «yenilik»dir, çünki belə olmasa, ermənilər və farslar üçün çətinlik olar. Məsələn, ermənilər deyə bilməz ki, in- diki Azərbaycan torpaqlarının hamısı Tiqranın əraziləridir. Amma biz özümüz sübut edəndən sonra ki, bu yerlərə biz gəlməyik, XI əsrdən gəlməyə başlamışıq, onda onların daha nə çətinliyi olar? Adam bey- nəlmiləlçi olmalı, qonşulara kömək etməlidir. Amma bizim görkəmli alimlərimiz tam başqa söz deyirlər və tarixi faktlar da onların dediklərinə uyğundur, bu köhnə bayatının yenidən «kəşfinə» yox. Şumer-türk münasibətləri insanları təzəcə düşündürməyə başladığı, aborigen türklərin çox qədim tarixi nəzərə alınmadığı dövrdə ümumxalq Azərbaycan dilinin VI-VIII əsrlərdə təşəkkül tapdığını qeyd etməyin özü də böyük cəsarətin və elmi qğdrətin nəticəsi idi. Ədəbi dilimizin tarixinin misilsiz tədqiqatçısı prof.Ə.Dəmirçizadə məhz belə düşünmüş və beləcə də yazmışdır: “Məlum olduğu üzrə, VI-VIII əsrlərdə vahid 287
Yüklə 3,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|