Qubad İbad oğlu (Bayramov) Özəlləşdirmə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
proseslər ötən əsrin 80-cı illərinin sonunda Yuqoslaviyanın, Macarıstanın, Polşanın pərakəndə ticarət şəbəkəsinin 80 faizini əhatə edirdi. Beləliklə, qeyd olunanları qruplaşdırsaq, Şərqi Avropanının postsosialist ölkələrində özəlləşdirmənin gedişi və nəticələrinin keçmiş SSRİ respublikaları ilə müqayisəsi başlıca olaraq aşağıdakı fərqləri üzə çıxarır. Əvvəla, Şərqi Avropa respublikalarında özəlləşdirmə prosesi sürət və miqyas parametrlərinə görə MDB dövlətlərindəki analoji göstəricilərdən xeyli geri qalmışdır. İkincisi, Şərqi Avropada dövlət əmlakının bir hissəsinin bütün vətəndaşlar arasında bölüşdürülməsi özəlləşdirmədə aparıcı prinsipə çevrilə bilməmişdir. Üçüncüsü, Şərqi Avropa ölkələrində dövlət əmlakının özəlləşdirilməsində xarici investorların rolu xeyli dərəcədə əhəmiyyətli olmuşdur. Dördüncüsü, Şərqi Avropa ölkələrində özəlləşdirmədən əldə olunan vəsaitlərdən özəlləşdirmədən sonrakı dövrdə sənayedə struktur siyasətinin, müəssisələrin restrukturizasiyası və sağlamlaşdırılması tədbirlərinin həyata keçirilməsində istifadə variantına üstünlük verilmişdir ki, bu da səmərəliliklə bağlı məqsədlərin ön plana çıxarılmasını şərtləndirmişdir. Beşincisi, Şərqi Avropada iri dövlət müəssisələrinin özəlləşdirilməsi zamanı korporasiyalaşdırma variantına üstünlük verilməsi onların səhmlərinin bu prosesin subyektləri arasında həddindən çox paylaşdırılması ilə xarakterik olmuşdur. Sonda fikirlərimizi yekunlaşdıraraq, onu da qeyd edək ki, bu və ya digər cəhətlərinə əsasən iqtisadi ədəbiyyatlarda postsosialist ölkələri arasında müvəffəqiyyətli özəlləşdirmə təcrübəsinə görə Polşa, Çexiya və Slovakiya, eləcə də Macarıstan və Şərqi Almaniya dövlətləri fərqləndirilir. Bu kontekstdə ayrı-ayrı ölkələrin özəlləşdirmə təcrübələri və onların xüsusiyyətləri ilə yuxarıdakı siyahı üzrə ardıcıllıqla tanış olaq. Polşada özəlləşdirməyə 1990-cı ilin iyul ayından "Dövlət müəssisələrinin özəlləşdirilməsi haqqında Akt"ın qəbulundan sonra start verilmişdir. Bu Aktla mülkiyyətdə dövlətsizləşdirmə siyasətinin hüquqi və institutsional bazası müəyyənləşdirilmişdir. Bununla özəlləşdirmə prosesinin ilkin hüquqi bazasına həmin Aktdan əvvəl 1989-cu ildə qəbul edilmiş "Mülkiyyət münasibətlərinin yenidən qurulması üzrə agentliyin yaradılması haqqında" və "Təsərrüfat fəaliyyyətinin başlanğıcı haqqında" (Azad sahibkarlıq fəaliyyəti nəzərdə tutulur), "Dövlət əmlakının qorunması haqqında" Qanunlar da daxil idi. 1997-ci ildə isə bu Qanunların əvəzinə yenisi "Dövlət müəssisələrinin özəlləşdirilməsi və kommersiyalaşdırılması haqqında" Qanun qəbul edilmişdir. Polşada özəlləşdirmənin təşkili məsələləri ilə əvvəlcə Dövlət Əmlak Agentliyi, sonradan isə Özəlləşdirmə Nazirliyi məşğul olmuş, nəhayət 1996-cı ildən etibarən nazirliyin fəaliyyətinə xitam verilmiş və onun bəzi funksiyaları Xəzinədarlıq Nazirliyinə birləşdirilmişdir. Xəzinədarlıq Nazirliyinin 1 yanvar 1998-ci ilə olan məlumatına görə, 1990-cı ildən başlayan mülkiyyətin transformasiyası prosesinə son 8 ildə 4234 dövlət müəssisəsi cəlb olunmuşdur. 1998-ci ilin iyun ayına olan vəziyyətə görə, onların 80%-ə qədəri artıq özəl müəssisəyə çevrilmiş və bu statusla fəaliyyət göstərməkdədirlər. Həmin dövrə özəl bölmənin ÜMM-də payı 65 faizə çatmışdır. * 1997-ci ilin sentyabrına olan məlumatda isə bildirilir ki, ümumiyyətlə ölkədə 123 min özəl müəssisə (məhdud məsuliyyətli cəmiyyət və səhmdar cəmiyyətləri) qeydiyyatdan keçmişdir ki, onların da 31 mindən çoxu (təxminən 25 faizi) xarici investisiyaların iştirakı ilə yaradılmışdır. Sahibi fiziki şəxslər olan kiçik özəl müəssisələr (bura yeni yaradılmış, restrukturizasiya, özəlləşdirmə nəticəsində təşkil olunmuş və mülkiyyət formasını dəyişmiş bütün müəssisələr şamil edilir) xüsusilə xidmət və ticarət sferasında fəaliyyətə üstünlük vermişdilər. Polşada özəlləşdirmənin metodları 1990-cı ildə işlənilmiş və bu üsulların müəssisələrə tətbiqində nazirliyin, həmkarlar təşkilatlarının və müəssisə rəhbərliyinin təşəbbüsü nəzərə alınmışdır. Polşa Respublikasının mövcud qanunvericiliyinə görə özəlləşdirmə aşağıdakı iki metoddan birini seçmək yolu ilə aparıla bilərdi: - vasitəli özəlləşdirmə (daha doğrusu, transformasiya və ya "pul özəlləşdirilməsi"). Bu üsul iki mərhələli prosesdən ibarətdir. Əvvəlcə müəssisələr səhmdar cəmiyyətlərə transformasiya olunur və onların səhmləri bütövlükdə xəzinədarlığın hesabına keçirilir. Sonradan isə həmin səhmlərin hərracda satışı, qapalı abunə yazılışı və azad satış üsullarından biri tətbiq olunmaqla realizəsi həyata keçirilir. - birbaşa özəlləşdirmə (daha doğrusu, ləğvetmə qaydasında özəlləşdirilmə). Bu üsul da həmçinin iki mərhələli prosesdən ibarətdir. Birinci mərhələdə müəssisə ləğv olunur. İkinci mərhələdə ya səhmlərin yuxarıda qeyd olunan satış üsullarından biri seçilir, ya da müəssisə əvəzsiz istifadəyə, lizinq və icarəyə verilir. Digər postsosialist dövlətlərindən fərqli olaraq, Polşada kütləvi özəlləşdirmə üsulları axırıncı mərhələdə tətbiq imkanı qazanmışdır. Belə ki, 1994-cü ilin sonunda "Milli investisiya fondları və onların özəlləşdirilməsi haqqında" Akt qəbul edildikdən sonra bu mərhələyə start verilmiş və 1995-ci ilin noyabrından etibarən 16 yaşdan yuxarı ölkə vətəndaşları dəyəri 20 zlota bərabər özəlləşdirmə şəhadətnamələri almağa başlamışdılar. Ölkədə kütləvi özəlləşdirmə proqramı çərçivəsində aparılan prosesə əmlakının dəyəri 3,5 milyard dollar olan 520 iri müəssisə cəlb olunmuş və bununla əlaqədar səhmdar cəmiyyət formasında fəaliyyət göstərən, bəzisi yerli, digərləri isə xarici təşkilata məxsus olan 15 milli investisiya fondu yaradılmışdır. Belə fondların yaradılmasında başlıca məqsəd müəssisələrin restrukturizasiyasında onların aktiv iştirakına şərait yaratmaqdan ibarət idi. Polşanın özəlləşdirmə təcrübəsində başlıca rol oynamış Milli investisiya fondlarının fəaliyyətinin mühüm istiqamətlərini aşağıdakılar təşkil edirdi: - səhmlərin 60 faizi (33 faizi birinə, 27 faizi isə yerdə qalanlar arasında bərabər şəkildə bölüşdürülməklə digərlərinə) investisiya fondlarına verilirdi. 40 faizlik səhm paketinin 15 faizi əmək kollektivinə pulsuz paylanmaq, 25 faizi isə dövlətin sərəncamında qalmaq şərti ilə bölüşdürülürdü; - fondların rəhbərliyinin əsas fəaliyyəti onun səhmlərinin bazar dəyərinin artımına yönəldilir, hətta fondun menecerləri müvafiq nazirliyin və antiinhisar komitəsinin razılığı ilə kütləvi özəlləşdirmə prosesinə cəlb edilən müəssisələrin səhmləri ilə əməliyyatlar aparmaq hüququna da malik ola bilərdilər. Menecerlərin uğurlu fəaliyyəti yüksək əmək haqqı ilə yanaşı, fondun fəaliyyətinin maliyyə nəticələrinə görə həm də səhm paketləri formasında mükafatlandırılaraq stimullaşdırılırdı. Milli İnvestisiya Fondlarının səhmləri Varşava qiymətli kağızlar birjasının satış dövriyyəsinə də daxil edilə bilərdi ki, bu da özəlləşdirmə şəhadətnamələrinə bir deyil, bir neçə fondun səhmlərini almaq imkanları verirdi. Fondların fəaliyyət müddəti Qanunla 10 il müəyyənləşdirilsə də, onlara Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|