Qubad İbad oğlu (Bayramov) Özəlləşdirmə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
fəaliyyət müddəti başa çatandan sonra gələcək planları ilə bağlı sərbəst qərar qəbul etmək hüququ verilirdi. Belə ki, fondlar ya özünü ləğv edə, ya yığılmış vəsaitləri səhmdarlar arasında bölüşdürə, ya da açıq və yaxud qapalı tipli səhmdar cəmiyyəti formasında fəaliyyətlərini davam etdirə bilərdilər. Fondların özəlləşdirmə prosesində rolu və fəaliyyəti 1994-cü ildə Kəndli Partiyası və Sosial Demokratların Koalisyon hakimiyyəti dövründə geniş müzakirələrə səbəb olmuşdur. Müzakirələr nəticəsində Polşanın kütləvi özəlləşdirmə proqramında bir neçə dəfə dəyişiklik edilmiş və onun axırıncı variantı 1994-cü ilin oktyabr ayında özəlləşdiriləcək müəssisələrin siyahısına yenidən baxıldıqdan sonra təsdiq edilmişdir. Lakin bu zaman 15 fondun 10 il ərzində xarici və yerli mütəxəssislərin birgə idarəçiliyi altında fəliyyət göstərməsi məqsədəuyğun hesab edilmişdir. Son illər ərzində Polşada özəlləşdirmə yeni siyasi qüvvələrin və onların təmsil etdikləri hökumətin nəzarəti altında davam etdirilir. Bu hökumətin məqsədi özəlləşdirməni yeni parlament seçkilərinə qədər (2001-ci ilin payızına kimi) sona çatdırmaqdan ibarət idi. Polşada özəlləşdirmənin milli iqtisadiyyatın nəinki yeni dövrün tələblərinə uyğun surətdə transformasiya olunmasında, həmçinin onun effektli fəaliyyətinin təşkilində xüsusi rolu vardır. Polşada hazırkı iqtisadi nailiyyətlərin, sosial dirçəlişin, xarici şirkətlərlə birgə faydalı iş qurulmasında bir çox müvəffəqiy-yətlərin əldə olunmasında özəlləşdirmənin başlıca rolu və dinamik hərəkətverici əhəmiyyəti ölkə vətəndaşlarının əksəriyyəti tərəfindən birmənalı şəkildə qəbul olunur. Ölkənin dövlət büdcəsinin gəlirlərinin bir həssəsinin təminatında və bu əsasda pensiya və səhiyyə sistemində, bir sözlə sosial təminat sahəsində islahatların uğurla həyata keçirilməsinin maliyyə bazasının formalaşdırılmasında özəlləşdirmədən əldə olunan vəsaitlər də xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Belə ki, 1997-ci ildə bu fəaliyyət sahəsindən dövlətin gəliri 6,3 milyard yeni polyak zlotı (1,9 milyard ABŞ dolları) təşkil etmişdir ki, onun da büdcənin ümumi mədaxilində payı 5,4 faizə çatırdı. 1998-ci ildə də büdcə daxil olmalarında özəlləşdirmə gəlirlərinin xüsusi çəkisi həmin səviyyədə olmuş, 1999-cu ildə isə rabitə, bank, hava nəqliyyatı, energetika, metallurgiya, spirt və şəkər istehsalı müəssisələrinin özəlləşdirilməsi haqqında hökumətin qərarının nəticəsi olaraq bu vəsaitin miqdarı bir az da artmışdır. Bütün bunlarla yanaşı, Polşa özəlləşdirməsinin yaratdığı imkanlar şəraitində iqtisadiyyata bütün mənbələr hesabına yerli və xarici şirkətlərin birbaşa və portfel investisiyalarının qoyuluşu nəticəsində ölkədə tez bir zamanda bazar infrastrukturunun inkişafına nail olunmuşdur. Çexiya və Slovakiya Respublikalarında özəlləşdirmə islahatları geniş miqyası və sürəti ilə xüsusilə seçilir. Bu ölkələrdə dövlət mülkiyyətində struktur dəyişikliklərinin hüquqi bazasının formalaşdırılmasına 1990-cı ildən start verilmişdir. Həmin ilin may ayının 1-dən etibarənn "Vətəndaşların özəl sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında", dekabr ayının 1-dən isə "Dövlət mülkiyətində olan bəzi obyektlərin başqa hüquqi və fiziki şəxslərin mülkiyyətinə verilməsi haqqında" Qanunlar qüvvəyə minmişdir. Lakin bu Qanunlar özəlləşdirməyə başlamaq üçün kifayət etmədiyindən onun hüquqi və normativ əsaslarının yaradılması prosesi 1991-ci ildə də davam etdirilmişdir. Həmin il həmçinin restitutsiya qaydalarının hüquqi bazasını təşkil edən "Bəzi dövlət əmlakının ədalətsiz bölüşdürülməsinə düzəlişlər haqqında", eləcə də "Kiçik özəlləşdirmə haqqında" və nəhayət, fevralın 26-da "Böyük özəlləşdirmə haqqında" Qanunlar qəbul edilmişdir. Çexiya və Slovakiya Respublikalarında böyük özəlləşdirmə 1991-ci ilin aprel ayının 1-dən etibarən qüvvədə olan kütləvi özəlləşdirmə modeli əsasında həyata keçirilməyə başlanılmışdır. Yuxarıda qeyd olunanlardan göründüyü kimi, Çexiya və Slovakiya Resublikalarında mülkiyyətdə struktur islahatları üç istiqamət üzrə aparılmışdır. *) Kiçik özəlləşdirmə; 2) Böyük özəlləşdirmə; 3) Restitutsiya (1948-ci ilin fevralından 1955-ci ilin yanvarınadək müsadirə edilmiş özəl mülkiyyət üzərində sahiblik hüququnun qismən bərpası). Çexiyada kiçik özəlləşdirmə 1991-ci il fevralın 1-dən start götürərək, çox da böyük olmayan təsərrüfat subyektlərinin, xüsusilə də ticarət, ictimai iaşə və xidmət sferası müəssisələrinin açıq hərraclarda satılması yolu ilə həyata keçirilmişdir. Mövcud qanunvericiliyə müvafiq surətdə hərracların birinci raundu yalnız Çexiya vətəndaşları arasında keçirilir, ikinci raunddan etibarən isə bu prosesə həmçinin xaricilər də qatılmaq hüququ qazanırdılar. Kiçik müəssisələrin özəlləşdirilməsi çərçivəsində ölkədə başlıca olaraq ticarət və xidmət şəbəkəsinə məxsus olan 24 min xırda obyekt bir il ərzində ya hərraclarda satılmış, ya da sonradan alınmaq hüququ ilə 5 il müddətinə icarəyə verilmişdir. Bu əməliyyatlardan əldə edilən gəlir 30 mlrd. kron (təxminən 1 mlrd. dollar) təşkil etmişdir. Sonradan isə 30 min obyektin kiçik özəlləşdirmə mərhələsində özəlləşdirilməsindən əldə edilən bütün gəlirlər Milli Əmlak Fonduna daxil olmuşdur. Çexo- Slovakiya özəlləşdirilməsi sürətli tempinə və bu məqsədin əldə olunmasına xidmət edən qrafikinin gərginliyinə görə xüsusilə fərqlənir. Bu ölkədə il yarıma dövlətin əsas fondlarının 25 faizini özəlləşdirmək nəzərdə tutulsa da, prosesin gedişində restitutsiyanın yaratdığı çətinliklər qarşıya qoyulan məqsədə vaxtında nail olmağa imkan vermədi. Restitutsiya prosesində mülki məhkəmələr və dövlət orqanları xüsusilə böyük çətinliklərlə qarşılaşdılar. Dövlət mülkiyyətinin və əmlakının əvvəlki sahiblərindən ya onun geri qaytarılması, ya da maliyyə kompensasiyası ödənilməsi tələbi ilə qısa müddətdə daxil olan 10 minlərlə ərizələrə baxmaq, onları araşdırmaq və hər biri haqqında ayrıca qərar qəbul etmək mümkün olmadığından, nəticədə özəlləşdirmənin ümumi gedişində lənglik hiss olunmağa başladı. Belə ki, Çexoslovakiyanın yalnız sənaye nazirliyinə qeyd olunan tələblərin tez bir zaman ərzində reallaşdırılması xahişi ilə 40 mindən çox ərizə daxil olmuşdu. Mövcud qanunvericilik əsasında birdəfəlik maliyyə kompensasiyasının maksimum həddi 60 min kron müəyyənləşdirilmişdir ki, onun da yarısı qiymətli kağızlarla ödənilirdi. Çexoslovakiyada özəlləşdirilmənin gedişində problemlər yalnız təşkilati -iqtisadi deyil, həm də siyasi müstəvidə müşahidə olunmuşdur. Müxalifətin hakimiyyətin kiçik özəlləşdirmədən "çirkli pulların" yuyulması vasitəsi kimi istifadə etməsi ilə bağlı açıqlamalar Çexoslovakiya Federasiyasında əmanət kassalarında və banklarda olan iri anonim hesabların yoxlanılması, həmçinin hərrac mexanizminin təftiş olunması ilə nəticələnmişdir ki, bu da prosesin gedişinə mənfi təsir göstərmişdir. Böyük özəlləşdirmə çərçivəsində Çexiya və Slovakiya Federasiyasında bütövlükdə 5 mindən çox iri müəssisənin (Çexiyada 3,5 min, Slovakiyada 1,8 min) dövlətsizləşdirilməsi həyata keçirilmişdir. Çexiya və Slovakiya Federasiyasında mövcud qanunvericiliyə görə, iri bankların özəlləşdirilməsinin də səhmləşdirmə yolu ilə həyata keçirilməsi prosesində Dövlət Bankının hər bir özəlləşdirmə obyektinin 35-40 faizlik səhm paketinə sahib durması nəzərdə tutulmuşdu. Bununla əlaqədar özəlləşdirmənin gedişində ölkədə kiçik kommersiya banklarının sayının birdən- birə xeyli artması müşahidə olunmuşdur. Çexoslovakiyada böyük özəlləşdirmənin ilkin mərhələsində bu prosesə cəlb olunanların siyahısında səmərəli fəaliyyət göstərən və mənfəətlə işləyən müəssisələr üstünlük təşkil etmiş və həmin müəssisələr əsasən kapitala satış üsulu ilə özəlləşdirilmişdir. Çexoslovakiyada böyük özəlləşdirmə iki mərhələdə həyata keçirilmişdir. Birinci mərhələ üzrə iri müəssisələrin dövlətsizləşdirilməsinin başlıca üsulu investisiya kuponları vasitəsilə səhmləşdirmə hesab olunurdu. Kupon hərraclarına tələbi formalaşdırmaq məqsədilə ölkə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|