Qubad İbad oğlu (Bayramov) Özəlləşdirmə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
əhalisinin 18 yaşdan yuxarı hissəsinə özündə 1000 investisiya balı cəmləşdirən 1 kupon kitabçası (ilkin mərhələdə 35 kron, ikinci mərhələdə isə 50 kron ödənilmək şərti ilə) verilirdi. Bundan əlavə hər bir kupon kitabçasının qeydiyyatı üçün 1000 kron ödəmək tələb olunurdu. Qeydiyyat zamanı kupon kitabçasında onun sahibinin koordinatları təsbit edilirdi ki, bununla da sahibkar kitabçadakı balları bir neçə obyekt arasında bölüşdürmək imkanı qazanırdı. Statistik məlumatlara görə, kütləvi özəlləşdirmə mərhələsi çərçivəsində ölkə üzrə ümumilikdə 8,5 mln nəfər kupon kitabçasını qeydiyyatdan keçirmişdir ki, onların da 74% - ni və ya 5,9 mln nəfərini Çexiya, 2,6 mln nəfərini və ya 26% - ni Slovakiya vətəndaşları təşkil edirdi. Belə nəticələr hətta Çexo- Slovakiya özəlləşdirməsinin müəllifləri üçün də gözlənilməz olmuşdur, çünki əldə edilmiş yekunlar ən optimist proqnozlardan da 2 dəfə yüksək idi. Böyük özəlləşdirmənin birinci dalğası çərçivəsində kupon hərraclarına 948 müəssisənin səhmləri (tikintinin - 132, yeyinti sənayesinin - 102, kimya sənayesinin- 7, dəri sənayesinin - 5 və s.), ikinci mərhələsində isə 681 müəssisənin səhmləri (bura birinci mərhələdə aktivlərinin bir hissəsi reallaşdırılan 185 müəssisə də daxildir) təklif edilmişdir. Onların ümumillikdə balans dəyəri 355 mlrd. kron və ya 12,3 mlrd. dollar təşkil edirdi ki, bu da 1995-ci il 1 yanvar tarixinə böyük özəlləşdirməyə cəlb edilən bütün dövlət əmlakının 71,7 faizinə və ya bütövlükdə səhmləşdirilən müəssisələrin 46,2 faizinə, nəhayət özəlləşdirilməsi nəzərdə tutulmuş kiçik, orta və iri müəssisələrin 36,7 faizinə bərabər idi. Özəlləşdirmənin birinci mərhələsi çərçivəsində səhmləşdirilməyə cəlb edilən 948 müəssisənin 13 faizinin səhmlərinin yarısına qədəri, 17 faizinin 51-dən 75 faizinə qədəri, yerdə qalan 70 faizinin isə səhmlərinin dördə üçündən çoxu kuponlar vasitəsilə reallaşdırılmışdır. Bu müəssisələrin böyük əksəriyyəti mənfəətli fəaliyyət göstəricilərinə malik olmuş, yalnız 19 faizinin fəaliyyətinin maliyə nəticəsi zərərlə ifadə edilmişdir. Lakin bütövlükdə məcmu mənfəətin həcmi zərərin ümumi məbləğindən 10,4 dəfə üstün olmuşdur. Kupon özəlləşdirilməsində özəlləşdirmənin birinci dalğası dövründə, Çexoslovakiyanının vahid dövlət olduğu zamanda yaranan 434 investisiya özəlləşdirilmə fondu (İÖF) hakim rol oynamışdır. Özəlləşdirmənin növbəti mərhələsində, Çexiya İÖF-lərinin 353-ü onun ərazisində fəaliyyətini davam etdirmişdir. Əhali özəlləşdirmənin birinci mərhələsində investisiya kuponlarının 71,8 faizini, ikinci mərhələdə isə 64 faizini bu fondlara etibar etmişdir. Beləliklə də, Çexoslovakiyada kupon kitabçalarının investisiya ballarının böyük əksəriyyəti fondlarda cəmlənmişdir. Özəlləşdirmənin birinci mərhələsinin gedişində bütün investisiya ballarının 55,4 faizi və yaxud da İÖF-nin ümumilikdə topladığının 77,63 faizi 13 iri investisiya qrupunda cəmlənmişdi. Beləliklə də, İÖF birinci dalğa çərçivəsində özəlləşdirilən müəssisələrin kuponlara satılan bütün səhmlərinin 63,4 faizini, ikinci mərhələdə isə 51,6 faizini əldə etmişdir. Həmçinin onu da qeyd edək, birinci mərhələdə özəlləşdirilən maliyyə və sığorta şirkətlərinin kuponlar vasitəsilə bölüşdürülmüş bütün səhmlərinin 82 faizi, yüngül sənaye müəssisələrinin bütün səhmlərinin 76 faizi, ağır sənaye üzrə 65 faizi, ticarət və təchizat üzrə 64 faizi, nəqliyyat və rabitə üzrə 60 faizi, elm və elmə xidmət üzrə - 59 faizi, məişət və sosial xidmət sferası üzrə 58 faizi, tikinti üzrə 56 faizi, kənd və meşə təsərrüfatı , eləcə də su təchizatı üzrə 55 faizi İÖF-lərə məxsus olmuşdur. İÖF-in yüksək təmərküzləşmə strukturu yalnız bütövlükdə iqtisadiyyatın sahələrinə deyil, həm də ayrıca müəssisələr səviyəsinə də sirayət etmişdir. Birinci mərhələdə kuponlar vasitəsilə səhmləri bölüşdürülmüş 844 müəssisənin ümumillikdə 39,7 faizlik səhm paketləri İÖF-ə məxsus olmuşdur. Bu qrupda 5 ən iri fond özəlləşdirilən müəssisələrin 32,3 faizinin səhmlərinin 50 faizindən çoxunu ələ keçirə bilmişdir. Burda ilk baxışdan təmərküzləşmə səviyyəsi yüksək görünməsə də, mövcud vəziyyəti müxtəlif investorların payları üzrə təhlil edəndə məlum olur ki, xırda səhmdarların geniş təbəqəsinin mövcudluğu səbəbindən həmin 5 ən iri investisiya fondu 754 müəssisəyə nəzarət etmişdir. Eyni zamanda həmin müəssisələrin 146-da nəzarət hüququ yalnız bir fonda məxsusdur. Bu deyilənlərə aşağıdakı nəticələri də əlavə etməklə bu istiqamət üzrə real mənzərə formalaşdırmaq mümkündür. Belə ki, 3 fonddan ibarət qrup 85 müəssisədə səhmlərin 50 faizindən çoxunu əldə etməklə yanaşı, onların payı digər 495 şirkətdə 50 faizdən az olmasına baxmayaraq başqa investorların payından xeyli üstünlük təşkil etmişdir. Çexoslovakiyada 1992-ci ilin aprel ayında qəbul edilmiş "İnvestisiya Özəlləşdirmə Fondları haqqında" Qanuna görə, həmin fondlara bir müəssisədə aktivlərinin 10%-dən çoxunu yerləşdirmək və yaxud da bir müəssisəsinin 20 faizdən çox səhmini əldə etmək qadağan olunurdu. Bununla yanaşı eyni təsisçilər tərəfindən yaradılmış fondlar qrupu bir müəssisənin səhmlərinin 40 faizindən çoxuna sahib dura bilməzdi. Lakin bütün bu məhdudiyyətlərə baxmayaraq, əhalinin yüksək aktivliyinin nəticəsi olaraq investisiya kuponlarındakı balların çox hissəsinin fondlara etibar edilməsi həmin fondların yuxarıda sadalanan göstəricilərə malik olmasında əhəmiyyətli rol oynamışdır. Beləliklə, Çexoslovakiya özəlləşdirilməsində mülkiyyətçinin dəyişdirilməsinin aşağıdakı formalarından istifadə olunmuşdur: - hərraclarda satış; - mülkiyyət hüququnun özəl şəxsə verilməsi; - xarici investorlara satış; - səhmləşdirmə. Bu üsul hər bir müəssisənin texniki-iqtisadi xüsusiyyətlərini nəzərə alan fərdi layihələr üzrə özəlləşdirilməsində də istifadə oluna bilərdi. * Bu ölkənin hökuməti tərəfindən özəlləşdirmə prosesində xarici investorların iştirakına daha liberal şərait yaradılsa da (məsələn, onlar hərracların ikinci mərhələsində səhmlərin 100 faizini almaq hüququna malik idilər), Polşa ilə müqayisədə Çexiyada xarici kapitalın özəlləşdirmədə iştirak payı xeyli aşağı olmuşdur. Yeri gəlmişkən onu qeyd edək ki, Polşada özəlləşdirmə prosesinin gedişində onlarla müəssisə birgə şirkət statusunda formalaşmışdır. Baxmayaraq ki, bu ölkədə həyata keçirilən özəlləşdirmə prosesində xarici investor Xarici İnvestisiya Məsələləri üzrə Agentliyin icazəsi olmadan səhmdar cəmiyyətinin yalnız 10 faizlik kapitalı məbləğində səhmlərini sərbəst şəkildə əldə edə bilərdi. Razılıq əsasında isə bu həddin 30 faizədək artırılması mümkün hesab olunurdu. Eyni zamanda Polşada xarici kapitalın özəlləşdirmə prosesində iştirakında sərmayə qoyuluşunun minimum həddi 50 min ABŞ dolları təşkil edirdi. Mərkəzi və Şərqi Avropada müvəffəqiyyətli özəlləşdirmə təcrübəsi ilə seçilən üçüncü ölkə olan Macarıstana gəlincə, burada struktur islahatları ilə bağlı proseslər nisbətən tez - 1988-ci ildə start götürmüşdür. Belə ki, 1988-ci ildə "Təsərrüfat cəmiyyətləri haqqında", 1989-cu ildə "Yenidən təşkiledilmə haqqında", 1990-cı ildə "Dövlət Əmlak Agentliyi və onun yuridiksiyasında yerləşən əmlakdan istifadə haqqında", "Özəlləşdirmə və mülkiyyətin islahatı haqqında" Qanunlar qəbul Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|