Qubad İbad oğlu (Bayramov) Özəlləşdirmə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
Rusiyada kütləvi özəlləşdirmə çərçivəsində və ondan sonrakı dövrdə özəlləşdirmənin başlıca olaraq səhmləşdirmə, kommersiya müsabiqələri və dövlət əmlakının sonradan icarəçiyə satılması üsulları geniş tətbiq imkanı qazanmışdır. 1995-ci ildən etibarən daşınmaz əmlakın və torpaq ərazisinin özəlləşdirilməsinə başlanılması bu üsulun ümumi yekunda xüsusi çəkisini 16 faizə çatdırmaqla yanaşı onun özəlləşdirmə prosesində rolu və əhəmiyyəti xeyli artırılmışdır. Yeri gəlmişkən, onu qeyd edək ki, Rusiyada özəlləşdirmənin forma və üsulları ilə bağlı müzakirələr bir çox ölkələrin praktikasına nisbətən xeyli qızğın keçmişdir. Məsələn, Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının mütəxəsisləri hesab edirlər ki, Rusiya üçün hərraclar vasitəsilə özəlləşdirmə üsulu daha çox uyğundur. Onlar bunu hərracların investisiyalar cəlb edilməsinə daha geniş şərait yaratması ilə izah edirlər. Lakin, "İqtisadiyyat və həyat" qazetinin (Rusiya) analitik icmalçıları hesab edirlər ki, əksinə Rusiyanın özəlləşdirmə praktikasında investisiya müsabiqələrinin gec tətbiqi səmərəliliyi aşağı salan başlıca amil kimi qiymətləndirilməlidir1. Belə ki, 1994-cü ildə Rusiya üzrə ticarət müəssisələrinin 68,8 faizi, ictimai iaşə müəssisələrinin 61,1 faizi, məişət xidməti obyektlərinin isə 71,8 faizi özəlləşdirildikdən sonra, investisiya müsabiqələrinin xüsusi çəkisi artmağa başlamışdır və müvafiq göstərici 1993-cü ildə 3,8 faiz təşkil etmişdir. Rusiyada 1992-1999-cu illərdə özəlləşdirmənin həyata keçirilməsindən 9,25 mlrd. ABŞ dolları məbləğində vəsait əldə edilmişdir. Bu məbləğin 7 mlrd. 628 mln. dolları (82,5 %-i) müxtəlif səviyyələrdə büdcə orqanlarına, o cümlədən 5 mlrd. 545 mln. dolları (60%) Federal büdcəyə daxil olmuşdur. * Rusiyada özəlləşdirmənin gedişinin təhlilini yekunlaşdırarkən, onu xronoloji qaydada iki mərhələyə ayırmaq mümkündür. Birinci mərhələ 1994-cü ilin yayına qədər davam etməklə, kütləvi özəlləşdirmə modeli çərçivəsində kiçik və orta səviyyəli müəssisələrin özəlləşdirməsini xarakterizə edirdi. İkinci mərhələ vauçer özəlləşdirilməsi başa çatandan sonra başlasa da hələ də davam edir. Bu mərhələnin keyfiyyət xarakteri daşımasına təminat verən hüquqi bazanın formalaşdırılması prosesi uzun müzakirələrdən sonra reallaşdırılmışdır. Belə ki, birinci mərhələnin siyasi və sosial aspektlərə xidmət etməsinin son nəticədə nomenklatur kapitalizminə, maliyyə oliqarxiyasına gətirib çıxarması, əvvəlki iki proqramla müqayisədə 1994-cü il iyul ayının 22-də prezident fərmanı ilə təsdiq olunan yeni proqramın konseptual əsaslarının Rusiyanın elmi, ictimai və işgüzar dairələrində, hökumətdə və Dövlət dumasında həddindən artıq siyasiləşdirilmiş və uzun müddət davam edən müzakirəsini şərtləndirmişdir. Bu proqramla özəlləşdirilməyə münasibətdə əmlakın üç növü müəyyənləşdirilmişdir: 1) özəlləşdirilmiş müəssisələrdə dövlətin səhm paketi; 2) özəlləşdirilmiş müəssisələrin torpaq əraziləri; 3) daşınmaz əmlak. Belə yanaşma potensial ödəmə qabiliyyətli tələbin qiymətləndirilməsi əsasında formalaşmışdır. Ənənəvi istehsalat sahələrinin məhdudulaşdırılmış siyahısına gəlincə, o əvvəlki proqramda olduğu vəziyyətdə saxlanılmışdır. Bu proqramla özəlləşdirmənin pul formasına keçidin təmin edilməsi nəticəsində büdcənin bütün səviyyələrində özəlləşdirmədən daxil olan vəsaitlərin həcmi əhəmiyyətli dərəcədə artmağa başlamışdır. Bu zaman özəlləşdirmə zamanı əmlakın qiymətləndirilməsi məsələsində Dövlət Əmlak Komitəsi əvvəlki formal mövqeyində qalaraq hərrac, müsabiqə prinsipi üzrə son satış qiymətinə üstünlük verirdi. Bu istiqamətdə dəyişən yeganə olaraq, əmlakın 1 yanvar 1992-ci ilə yenidən qiymətləndirmə bazasında ilkin-start qiymətinin qaldırılması ilə bağlı idi. Bu mərhələdə özəlləşdirmədən daxil olan vəsaitin yeni sxem üzrə bölgüsü tətbiq olunurdu. Belə ki, əgər əvvəllər, yəni 1994-cü ilin iyul ayınadək özəlləşdirmədən əldə edilən vəsaitlər büdcənin müxtəlif səviyyəli orqanlarına daxil olurdusa, yeni proqrama görə müəssisənin satışından əldə edilən vəsaitin 51 faizi sonradan investisiyaları maliyyələşdirmək məqsədilə onun hesablaşma hesabına köçürülürdü. Bu da praktiki olaraq, alıcıların müəssisəni tələb olunan qiymətin yarısını ödəməklə özəlləşdirməsi demək idi. Rusiya özəlləşdirilməsinin növbəti mərhələsində müəssisənin işçilərinə və menecerlərə şamil olunmuş güzəşt hüququnun reallaşdırılmasında tamamilə yeni model tətbiq edilirdi. Bu model üzrə 2 variant nəzərdə tutulurdu: kollektivə, ya səhmdar kapitalın 25 faizi həcmində səsvermə hüququ olmayan imtiyazlı səhm, ya da 10 faizi həcmində, səsvermə hüququna malik adi səhm 1 il ərzində ödənilmək şərti ilə nominal dəyərinin 30 faizinə qədər güzəştlə təklif olunurdu. Belə yanaşma çeklərin dövriyyədən çıxarılması və yeni mərhələdə iri səhm paketlərinin strateji investora təklif olunması ilə izah edilirdi. Eyni zamanda əvvəlki variant üzrə daha çox vauçerə təklif olunan 51 faizlik səhm paketinin hazırki mərhələdə kollektiv tərəfindən pul ilə alınması imkanlarının zəifliyi də bu yanaşmada dəyişikliyi şərtləndirən başlıca arqumentlərdən biri hesab oluna bilər. Bu proqramla bəzi istisnalarla əsas fondlarının dəyəri 1994-cü ilin 1 yanvarına 20 min rubldan yuxarı olan bütün müəssisələrin bazasında açıq tipli səhmdar cəmiyyətin formalaşdırılması nəzərdə tutulurdu. Əsas fondlarının balans dəyəri 20 min rubldan aşağı olan bütün müəssisələrin hərraclar, kommersiya və ya investisiya müsabiqələri vasitəsilə özəlləşdirilməsi məqsədəuyğun hesab edilirdi. Strateji investorları maraqlandırmaq və onları müəssisənin uzunmüddətli inkişafına, idarəetmə fəaliyyətinə cəlb etmək üçün nisbətən iri müəssisələrin səhmlərini 15-25 faizlik paket şəklində pul hərraclarına və investisiya müsabiqələrinə təklif etmək nəzərdə tutulurdu. Bununla yanaşı ixtisaslaşdırılmış pul hərracları keçirilməklə bu üsulla müəssisənin səhmlərini xırda investorlara da təklif etməyə üstünlük verilirdi. Bu mərhələdə xarici investorların özəlləşdirmə prosesinə cəlb edilməsinə gəlincə, bu məsələyə münasibətdə ikinci proqramla əvvəllər tətbiq edilmiş məhdudiyyətlər saxlanılırdı. Bu proqramdan sonra 1997-ci ilin yayında "Rusiya Federasiyasında dövlət və bələdiyyə əmlakının özəlləşdirilməsinin əsasları haqqında" Federal Qanun qəbul edilmişdir. Bu Qanuna sonradan iki dəfə dəyişiklik (1999-cu ilin 23 iyununda və 2000-ci ilin 5 avqustunda) edildiyindən, hazırda o yeni redaksiyada Rusiya Federasiyasında mülkiyyətdə struktur dəyişiklərinin təşkilati və hüquqi əsaslarını müəyyən edir. MDB məkanında Rusiyadan sonra özəlləşdirmə təcrübəsinin zənginliyinə və nəticələrinin təhlil nöqteyi-nəzərindən əhəmiyyətli olmasına görə fərqlənən ikinci dövlət Qırğızıstan hesab oluna bilər. SSRİ-nin dağılması, ənənəvi təsərrüfat əlaqələrinin itirilməsi, inzibati-amirlik sistemində fəaliyyət göstərmiş dövlət müəssisələrinin fəaliyyətinin səmərəsizliyi Qırğızıstanda 1991-ci ildən başlayaraq müşahidə olunan tənəzzül meyllərini gücləndirməklə yanaşı dövlət inhisarçılığına son qoymağa, bazar mühitində azad rəqabət şəraiti formalaşdırmağa doğru yönəlmiş təxirəsalınmaz tədbirlərin həyata keçirilməsinə zərurət yaratmışdır. Bu dövrdən etibarən mülkiyyətin dövlətsizləşdirilməsini, müəssisələrin özəlləşdirməsini şərtləndirən struktur islahatlarının start götürməsi üçün ilkin olaraq qanunvericilik sisteminin yeni əsaslarla formalaşdırılması tələb olunurdu. Bu məqsədlə tez bir zaman ərzində Qırğızıstanda hüquqi və normativ bazanın təşkili üçün yeni Qanunlar qəbul olunmağa başladı. Onların siyahısında "Qırğızıstan Respublikasında Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|