Qulam Mammadli cdr
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
7 zaların hamısından istifadə edər və yazdığı felyetonların, məqa- lələrin altında həmən imzaları yazardı”. Aydındır ki, bu cəhət gizli imzaları toplayıb müəyyənləş- dirərkən bizim qarşımıza çıxan birinci ciddi çətinlik olmuşdur. Gizli imzaları toplayarkən müəllifin qarşısına çıxan maneə- lərdən biri də ərəb əlifbasının quruluşundan irəli gələn çətin- liklərdir. Belə ki, həmin əlifbada “ ” hərfi ilə “ ” hərfinin müstəqil səsinin olmaması bu və ya digər imza haqqında qəti fikir yü- rütməyə əngəl törədir. Məsələ burasındadır ki, “ ” və ya “ ” hərflərinin səsi özündən sonra gələn hərflərdən asılıdır. Bir sıra müəlliflər isə bir qayda olaraq öz ad və familiyalarını yazarkən ancaq birinci hərfi göstərmişlər. Bunun nəticəsində bir hərfi müxtəlif səs və şəkillərdə oxumaq və yazmaq kimi bir çətinlik törənmişdir. Məsələn, “ ” hərfi ilə göstərilən imzaları, Eldar, Əkbər, İbrahim, Ordubadi, Özbək, Uluxanlı, Ümid kimi oxumaq da olar, habelə “ ” ilə yazılmış imzanı alaq. Bunu da –Abid, Eynulla, Əli, İsa, Osman, Ömər kimi oxumaq olar. Yaxud “
” hərfləri ilə göstərilmiş imzaları Ələkbər Sabir, Abbas Səhhət, Əlipaşa Səbur, Abdulla Sur, Sənətulla Eynullayev, Əli Səbri və başqa şəkildə oxumaq və izah etmək də mümkündür. Buna bənzər başqa misallar da göstərmək olar. Məsələn: “ ” hərfləri ilə yazılmış imza sahiblərini, Əliağa Həsənov, Əli Hüseynzadə, Əbdürrəhimbəy Haqverdiyev, Ələkbər Heydərli, Üzeryir Hacıbəyov, Əliheydər Qarayev, Əliheydər Orucov kimi göstərmək mümkündür. Yaxud, “ ” hərfləri ilə imzalanmış yazıları –Abdulla Şaiq, Əli Razi Şəmçizadə, Əziz Şərif, Əli Şövqi, Abdulla Şövqi, Abbasov Şəmsəddin, Abbas Mirzə Şərifzadəyə istinad etmək olar. Ərəb əlifbası ilə bağlı olan daha bir maneə vardır. O da bir çoxlarının öz adları, atalarının adı, familiyaları, ya da şəhərlərinin adlarının baş hərflərini alıb birləşdirmələri, bunlardan bəzən
8
onlardan istifadə etməlidir. Misal üçün: Məsa – Məmməd Səid Ordubadi
Səma – Sultan Məcid Əfəndiyev Sam – Səttar oğlu Mürşüd
Bəka – Baxşəli Kazım oğlu Axundov Əka – Əbdül Kərim İmamzadə
Məəs – Məmmədəli Sidqi Bati – Böyük Ağa Talıblı
Həya – Hüseyn Yusif oğlu İsmayılov Əya – Əli Yazıdjı
Rəşt – Rza Şahvələd Tiflisli Üfüq – Əhməd Fəxri Qəmərlinski
Emerli – Mikayıl Rəfili (Em – Mikayıl, er – Rəfi, li –li)
Həq – Hacıİbrahim Qasımov Süni surətdə yaradılmış bu “kilidləmələrin” hamısını aç- maq, onları düzgün və dəqiq təyin etmək, əlbəttə, məsul və çə- tin bir işdir. Lakin məlum imzalar haqqında yazılmış və deyilmiş fikirləri bir yerə toplamaq, yazılı sənəd və canlı şahidlərin xati- rələrini nəzərə almaq yolu ilə onların müəyyən miqdarının kimə aid olduğunu göstərmək mümkündür. Kitabın sonunda verilən əlavələr göstərir ki, keçmiş dövri mətbuatı diqqətlə tədqiq et- mək nəticəsində bir çox imzaların sahibini müəyyən etmək olur. Hər şeydən əvvəl bu və ya digər imzanı bir şəxsin adına bağlmaq üçün müəllifin nə vaxt, haradan, nədən, hansı janrda yazdığını, üslub, dil və savad səviyyəsini nəzərə almaq lazım gəlir. Misal üçün, “C.C.” imzası ilə Cabbar Ciqayev, Camobəy Cəbrayılbəyli, Cəfər Cabbarlı, Cabbar Cabbarov, Cəfər Cəfərov və başqaları yazmışlar. Lakin bunların hər birinin öz dövrü, öz üslubu və sahəsi olduğu kimi, digər xüsisiyyətləri də vardır ki, bu və ya digər müəllifi başqasından ayırmağa kömək edir.
9 Bu və ya digər imzanın bir şəxsə aid olduğunu söyləmək üçün imza sahibinin ədəbi fəaliyyətini ardıcıl şəkildə tədqiq etmək və onu izləmək lazım gəlir. Misal üçün, Üzeyir Hacıbəyov uzun müddət mətbuatda çalışmış və müxtəlif imzalardan istifadə etmişdir. O, müxtəlif zamanlarda, ayrı-ayrı qəzet və jurnallarda “Kəs”, “Filankəs”, “Behmankəs”, “Mizrab”, “Musiqiçi”, “Hamamçı”, “Çı” və digər imzaları işlətmişdir. Ü.Hacıbəyov “Həyat”, “İrşad”, “Tərəqqi”, “Həqiqət”, “İqbal”, “Sovqat”, “Yeni İqbal”, “Azərbay- can”, “Məktəb”, “Kommunist” kimi qəzet və jurnallarda çalışdığı zaman yazıların altında bu imzaları qoymuş, həmin mətbuat orqanlarından getdikdə isə, necə deyərlər, imzalarını da özü ilə aparmışdır. Ü. Hacıbəyovun gizli imza seçməkdə özünəməxsus üsulu vardı. O, gizli imzalar üçün eyni məna verən müxtəlif sözlər- sinonimlər seçirdi. Məsələn: “Filankəs”, “Kəs”, “Behmankəs”, “Bikəs”, “Bir nəfər”, “Bir şəxs”, “Bir müəllim”, “Bir adam”, “Bir”, “İki”, “Üç”, “Dörd”, “Beş”. O, məqalə və felyetonlarına başlıq seç- məkdə də eyni üsuldan istifadə etmişdir. Məsələn, “Ordan-bur- dan”,“Oyan-buyan”, “Oyandan-buyandan”, “Dərədən-təpədən” və s. Aydındır ki, göstərilən başlıqlar və imzalar, xüsusən yazıla- rın dil və üslub xüsusiyyətləri Üzeyir Hacıbəyovun gizli imzalarını müəyyənləşdirməyə kömək etmişdir. Bəzi gizli imzaların sahibləri ilə biz yaxın dost və tanış ol- muşuq. Onların mətbuat səhifələrində istifadə etdikləri gizli im- zalar hələ o zaman bizə məlum idi. Məsələn, inqilabdan əvvəl qəzet və jurnallarda müxtəlif gizli imzalarla iştirak edən Məm- mədəli Səfərov (Sidqi) 1911-ci ildə Aşqabadda müəllimlik edirdi. O zaman biz də orada yaşayırdıq. Bu vaxt Bakıda çıxan “Yeni İrşad” və “İqbal” qəzetlərində Aşqabad həyatına dair “Rizə” im- zası ilə məqalələr çıxardı. Bu imzanın M.Səfərova məxsus olması- nı biz onun özündən eşitmişdik. Buna oxşar başqa misallar da çoxdur.
10
Gizli imzaların müəyyənləşdirilməsinə bəzi digər əlamətlər də kömək etmişdir. Məsələn, M. Səfərovun məqalələrinin birində “...bundan sonra “Əfi” imzası ilə yazacağam” ifadəsi vardır. Bun- dan bir az sonra mətbuatda “Əfi” imzası görünməyə başlayır. Aydındır ki, “Əfi”nin sahibi M. Səfərovdur. Gizli imzaların açılmasında arxivlərdə saxlanılan məktublar- dan və materiallardan da istifadə olunmuşdur. Məsələn, Məm- mədəli Sidqinin arxivindəki məktubların içərisində Ordubaddan bir məktub vardır. Həmin məktubda deyilir ki, “... Sənin “Zadə” imzalı məqalələrini oxudum”. Buradan məlum oldu ki, mətbuat- da rast gəldiyimiz “Zadə” imzası M. Səfərovun gizli imzalarından biridir. Başqa bir misal. Yazıçı Yusif Vəzir Çəmənzəminli mətbuat- da nəşr olunmuş bütün məqalələrini kəsib səliqə ilə böyük bir alboma yapışdırıb saxlamışdır. Yazıçının arxivində saxlanan bu albomdakı məqalələrin içərisində “Sərsəm” imzalı məqalələr də vardır. Buna əsaslanaraq belə bir fikirə gəlmişik ki, “Sədayi- həqq” və “İqbal” qəzetlərində “Sərsəm” imzası ilə çıxan məqalə- lərin müəllifi Yusif Vəzirdir. Gizli imzaların müəlliflərini müəyyənləşdirərkən bir sıra çə- tinliklər meydan çıxdı. Onlardan biri budur ki, bir gizli imzadan bəzən bir neçə müəllif istifadə etmişdir. Məsələn, “Hərdəmxəyal”, əsasən, Məmməd Səid Ordubadinin satirik jurnallarda işlətdiyi gizli imzadır. Lakin Məmməd Səid Ordubadinin Culfada yaşadığı illərdə “Molla Nəsrəddin” jurnalında Bakı,Vladiqafqaz, Həştərxan, Aşqabad şəhərlərindən və başqa yerlərdən gələn yazıların altın- da da biz bəzən “Hərdəmxəyal” imzasına rast gəlirik. Görünür, Əli Nəzminin dediyi kimi, “Hərdəmxəyal” imzasından başqa mollanəsrəddinçilər də istifadə etmişlər. Odur ki, “Hərdəmxəyal” imzasını Ordubadidən başqa daha kimlərin işlətdiyini müəyyən- ləşdirmək çətindir. Bu, tək “Hərdəmxəyal” imzasına yox, bir çox başqa gizli imzalara da aiddir. Məsələn, inqilabdan əvvəl “Molla Nəsrəddin”
Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|