Quliyev samir mayiS oğlu
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
| I
FƏSİL . MALİYYƏ MENECMENTİNİN MAHİYYƏTİ, TƏŞƏKKÜLÜ VƏ KONSEPSİYALARI 1.1. Maliyyə menecmentinin metodoloji əsasları və konsepsiyaları
Maliyyə menecmentinin meteodoloji əsaslarını menecmentin ənənəvi elmi məktəbləri; klassik menecment, (məsələn F.Teylor, Q.Ford) əmək bölgüsü əsasında əməyin elmi təşkili, xüsusi texnika və texnolojiyanın tətbiqi istiqamətində sənaye mühəndisliyi; menecmentdə yeni elmi məktəblər (konsepsiyalar, sistem nəzəriyyələri və s.) təşkil edir. Maliyyə menecmenti elminin metodoloji əsaslarının işlənilməsində Azərbaycan Respublikasının istisadçı alimlərinin də böyük rolu olmuşdur. Məsələn, professor T.Ə.Quliyev, professor T.Ə.Hüseynov, professor, i.e.d., A.Abbasov və s. Maliyyə menecmentinin metodoloji əsaslarında eyni zamanda rus elmi məktəbi də böyük rola malikdir. Xüsusilə rus məktəbi bazar iqtisadiyyatı şəraitində maliyyə menecmenti sahəsində bir sıra fikirlər irəli sürmüşdür. Maliyyə və maliyyə menecmenti haqqında fikirlər L.A.Drobozinanın, A.M.Kovalevun, V.M.Rodionovnanın, M.B.Romanovskinin, Q.B.Polyakın, D.M.Molyakovun, V.S.Karelinin və başqalarının elmi-metodik işlərində izah edilir. Müasir dövrdə maliyyə menecmentinin müasir konsepsiyaları da var və həmin konsepsiyalara antiböhran idarəetmə konsepsiyası, elmi idarəetmə konsepsiyası, idarəetmənin marketinq konsepsiyası, idarəetmənin qlobal strategiyası konsepsiyası, bazar mexanizmləri ilə idarəetmə konsepsiyası və s daxildir. Maliyyə menecmenti bir elm kimi bir sıra fundamental konsepsiyalara əsaslanır. Bu konsepsiyalar müasir maliyyə nəzəriyyələri əsasında işlənilmişdir və bu istiqamətdə tendensiyaların mahiyyətini baş düşmək üçün metodoloji əsası təşkil edir və bu tendensiyalar maliyyə bazarlarında var. Konsepsiya (latın sözü olub başa düşmə sistem deməkdir) başa düşmənin müəyyən üsuludur, hər hansı mənanın izahıdır. Konsepsiyalara daxildir: pul axını; pul resurslarının müvəqqəti
8 qiymətliləri; risk ilə gəlirin arasında kompromis. Kapitalın dəyəri; kapital bazarının effektivliyi və sair pul axını konsepsiyası» - müəssisəyə pul vəsaitinin daxil olması və çıxması prosesləri arası kəsilmədən davam edir Bu konsepsiyanın mahiyyətinə görə hər bir maliyyə əməliyyatının əsasını pul axını, yəni geniş mənada pulun daxil olması və müxtəlif vaxtlarda xərclənməsi təşkil edir. Pul axınının elementləri kimi çıxış edir: pul daxil olmaları; gəlir; xərc, mənfəət; ödəmələr və s. Bu zaman çox hallarda söhbət gözləniləcək pul axınından gedir. Ancaq belə axınlar üçün müxtəlif metod və üsullar işlənilmişdir ki, bu da maliyyə xarakterli əsaslı qərarların qəbul edilməsinə imkan verir. «Müvəqqəti qiymətlər» konsepsiyasının mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bu gün mövcud olan pul vahidi ilə müəyyən müddətdən sonra almaq üçün gözlənilən pul vahidi, eyni qiymətə malik deyillər. Bu fərqin yaranması üç əsas səbəb ilə əlaqədardır: inflyasiya, pulun dövriyyəsi, gözləniləcək məbləğin alınmamasının səbəbi – risk. Bu üç göstəricinin (səbəblərin) fəaliyyəti, yəni təsiri məlumdur. Belə ki, inflyasiya nəticəsində pul qiymətdən düşür, yəni müəssisəyə gec daxil olan pul vahidi qiymətdən düşür, o aşağı alıcılıq qabiliyyətinə malik olur. Bildiyimiz kimi, iqtisadiyyatda risksiz maliyyə əməliyyatı yoxdur, həmişə hər hansı bir səbəbdən alınacaq pulun alınmamaq ehtimalı var. Lakin gələcəkdə alınacaq pulla müqayisədə müəssisədə mövcud olan pul vəsaitinin dövriyyəyə buraxılması nəticəsində əlavə gəlir əldə etmək olar. «Risk ilə gəlirin arasındakı kompromis» konsepsiyasının mahiyyəti – biznesdə hər hansı bir gəlirin alınması risk ilə müşayiət olunur və risk ilə gəlirin arasında əlaqə mütənasibdir, yəni gözləniləcək gəlir nə qədər böyükdürsə (kapiatala qoyuluşundan əldə ediləcək gəlir) o zaman riskin dərəcəsi də böyük olacaq və əksinə. Bir çox maliyyə əməliyyatları bir neçə maliyyələşmə mənbələrinə malikdir. «Kapitalın dəyəri» konsepsiyasının mahiyyəti ondan ibarətdir ki, maliyyələşmənin pulsuz mənbələri yoxdur. Başqa sözlə, hər bir maliyyələşmə mənbəyi nisbi xərclər növündə öz dəyərinə malikdir və şirkət həmin mənbədən istifadəyə görə ödəmə verməlidir; ikinci, müxtəlif mənbələrin dəyərinin əhəmiyyəti prinsipcə sərbəst
9 deyil. Bu və ya qərarın qəbulunun məqsədəuyğunğuluğunu təhlil edən zaman mütləq bu xarakteristikanı nəzərə almalıdır. Bazar münasibətləri şəraitində bir çox şirkətlər kapital bazarları ilə əlaqədardırlar və onlar həmin bazarlarda maliyyələşmənin əlavə mənbələrini tapa bilirlər. Şirkətlər bu zaman öz ödəməqabiliyyətini saxlamaq üçün investisiya portfelini formalaşdıra bilərlər. Beləliklə, qərarın qəbul edilməsi və kapital bazarındakı fəaliyyət demək olar ki, əməliyyatların aktivliyinə bərabərdir və bütün bunlar «Bazarın effektivliyi» konsepsiyası ilə əlaqədardır. «Bazarın effektivliyi» konsepsiyasının mahiyyəti sonrakı kimi izah olunur: Bazarın yüksək səviyyədə məlumata malik olması və bazar iştirakçılarının həmin məlumatları ala bilmək imkanına malik olmaları. Bazarın fefektivliyinin üç formasını göstərmək olar: - zəif bazar; - orta səviyyədə olan bazar; - güclü bazar. Effektivliyin zəif forması şəraitində səhmlərin cari qiymətləri əvvəlki dövrlərin qiymətlərinin dinamikasını əks etdirir. Orta səviyyədə effektivlik şəraitində cari qiymətlər ancaq keçmişdə olan qiymətlərin dəyişilməsini deyil, həm də mövcud vəziyyəti də əks etdirir və həmin məlumatlar bütün bazar iştirakçılarına məxsusdur. Güclü effektivlik formasında isə cari qiymətlərin məlumatları bazar iştirakçıları üçün məhdudlaşdırılır. «Simmetrik olmayan məlumatlar» konsepsiyası «kapital bazarının effektivlik» konsepsiyası ilə sıx əlaqədadır. Bu konsepsiyanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, ayrı-ayrı insanlar elə məlumatlara malik olarlar ki, bu məlumatlar kapital bazarının bütün iştirakçılarına məlum deyil. Ancaq bu konsepsiyaya əsasən hər bir bazar iştirakçısı elə bilir ki, onun malik olduğu məlumatı onun rəqibi bilmir və ona görə də o daha effektli qərar qəbul edə bilər. «Agent münasibətləri» konsepsiyası. Bu konsepsiyanın mahiyyətinə görə bazar iqtisadiyyatı şəraitində sahibkarın funksiyası ilə müəssisənin cari idarəetmə
10
funksiyası arasında əlaqə çox az olur və bu zaman sahibkarın mənafeyi ilə idarəedən heyət arasında ziddiyyətlər yaranır. Ona görə də, sahibkar agent xərclərini maliyyələşdirməyə məcbur olur və «Buraxılmış imkanların xərcləri» (alternativ xərclər) konsepsiyasının mahiyyəti ondan ibarətdir ki, maliyyə xarakterli hər hansı bir qərarların qəbul edilməsi çox hallarda müəyyən həcmdə gəlir gətirə bilən alternativ variantdan imtina ilə əlaqədardır. İmkan dairəsində alternativ xərcləri qərar qəbul edilən zaman mütləq nəzərə almaq lazımdır.
|