Quliyev samir mayiS oğlu
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Maliyyənin idarəolunması sistemi
– dinamik sistemdir, yəni bu sistem daim inkişaf edir və təkmilləşir. Maliyyənin idarəolunması sisteminin fəaliyyətinin təsiri ölkədə konkret tarixi və iqtisadi şəraitdə uyğunlaşmaqdan, təsərrüfat şəraitindən və hər bir təsərrüfat subyektinin xüsusiyyətlərindən asılıdır. Bununla yanaşı, hər bir müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunmasında yüksək nəticələrin də edilməsi ən vacib qaydalara (dünya təcrübəsində təsdiq edilən) əməl olunmasından, maliyyə
14
stimullarının aktivləşməsinə təsir edən mütərəqqi metod və formalardan istifadə edilməsindən birbaşa asılıdır. Maliyyə menecmentinin təşəkkülü cəmiyyətin idarəetmə və maliyyə elminin inkişafı, texnika, iqtisadiyyat, maliyyə və pul dünyasında baş verən yeniliklər və s. ilə sıx əlaqədardır. Müəssisənin maliyyəsinin idarəolunmasının kompleks sisteminin təşəkkülünün ilkin mərhələsində sonrakı tədbirlərə ciddi fikir verilirdi; istehsalın daim davam etməsinin lazımi maliyyə təminatı hesabına təmin edilməsi; fəaliyyətin müsbət son maliyyə nəticələrinin əldə edilməsi üçün bütün maliyyə resurslarından səmərəli istifadə olunması. Sonralar isə maliyyə menecmentinin daha sərfəli (riskli) maliyyə əməliyyatlarının və investisiya qoyuluşlarının aparılması, kapitalın artması və mənfəətin maksimullaşdırılması istiqamətində fəaliyyəti güclündirildi. Tarixdə maliyyə menecmentinin funksiyalarının genişləndirilməsi ilə əlaqədar bir sıra mərhələlər qeyd olunur: 1. 50-ci illərin birinci yarısı: bu dövrdə maliyyə investisiyalarının yeni modelləri (qiymətli kağızlar portfelinin formalaşması; dövriyyə kapitalının idarəolunmasının tip modeli; pul resurslarının material ehtiyatlarının və hesablaşmalarda olan pul vəsaitinin səmərəli istifadəsinə yönəldilməsi); 2. 60-cı illərin birinci yarısı – müəssisənin əmlakının (aktivlərinin) təhlilinin yeni metodları; 3. 70-ci illər – fond birjasının yeni alətlərinin tətbiq olunması (opsion – investisiya layihələrinin seçilməsi və realizasiyasında istifadə edilir); 4.
80-ci illər
– təsərrüfat subyektlərinin maliyyələşmsəsi və kreditləşdirilməsində, kapitalın səfərbərliyə alınması və xərclənməsində, rəqabətlə əlaqədar risklər nəticəsində itkilərin sığortalanması üsullarında yeni metod və formalar; 5. 90-cı illərdən sonra müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətinə maliyyə alətlərinin təsir sferasının genişlənməsi istehsalın idarəolunmasının ümumi sistemində menecmentin yerini və əhəmiyyətini dəyişdirdi. Heç də təsadüfi deyildir ki, iri
15
xarici firmalarda rəhbərlik səviyyəsində yeni bir vəzifə meydana gəldi, yəni maliyyə direktoru (şirkətin prezidentinin müavini). Maliyyə direktoru – müəssisədə səmərəli maliyyə sifasətinin formalaşmasına məsuliyyət daşıyır. Çünki həmin maliyyə siyasəti müəssisənin inkişafının ümumi strategiyasının ən vacib elementini təşkil edir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində sərbəst təsərrüfat vahidlərində maliyyə fəaliyyətinin səmərəli və müsbət idarəolunmasının kompleks nəticəli sistemi olan maliyyə menecmentinin istifadəsinin zəruriliyi və məqsədəuyğunluğu müxtəlif ölkələrin müəssisələrinin iş təcrübəsi ilə təsdiq olunmuşdur. Bu təkcə inkişaf edən ölkələrə deyil, eyni zamanda bazar iqtisadiyyatına yeni keçən ölkələrə də aiddir. Belə ki, inzibati-idarəetmə rejiminin başa çatması ancaq müəssisələrin operativ sərbəstliyi deyil. Bazar iqtisadiyyatı maliyyə və təsərrüfat məsələlərinin həlli istiqamətində müəssisələr qarşısında ciddi vəzifələr qoyur. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində hər bir təsərrüfat subyekti təchizat, istehsal, satış və maliyyə əməliyyatları sferalarında sərbəst qaydada qərar qəbul etməyə məcburdur və həmin qərarların icrası ilə əlaqədar məsuliyyət müəssisənin üzərinə düşür. Belə məsuliyyətin qiyməti demək olar ki, çox yüksəkdir, çünki müəssisə üzərinə düşən məsuliyyəti yerinə yetirməyəndə o öz pul vəsaiti və ya əmlakı ilə cavab verməyə məcbur olur. Bəzən isə müəssisə öz fəaliyyətini dayandırmalı olur. Bazar iqtisadiyyatı bir sıra kateqoriyaların inkişafını nəzərdə tutur; mülkiyyətin müxtəlif formalarının (dövlət, xüsusi, bələdiyyə və s.) mövcudluğu, təsərrüfat vahidlərinin tipləri; riskin mövcudluğu və s. Eyni zamanda pulun rolu yüksəlir, onun istifadə formaları və fəaliyyətin son nəticələrinə təsiri genişlənir. Rəqabət meydana gəlir, sahibkarlıq inkişaf edir və s. Belə bir şəraitdə əsaslandırılmış qərarların qəbulu, həyata keçilməsi və sonda müsbət nəticənin əldə edilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çox hallarda belə qərarlar pul vəsaitinin hərəkəti və istifadəsi ilə əlaqədar olan pul münasibətləri sahələrinə aiddir. Ona görə də, bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəssisələr öz fəaliyyətlərinin maliyyə aspektlərinə olan münasibətlərini kökündən dəyişdirməlidirlər. Bu isə birinci növbədə təsərrüfat subyektinin maliyyə fəaliyyətinin təşkili və idarəolunmasının yeni formalarının axtarılmasını obyektiv zəruri edir. 16
Bütün yuxarıda qeyd olunanlar müəssisələrdə maliyyə fəaliyyətinin kompldeks idarəolunması sisteminin tətbiq edilməsinin məqsədəuyğunluğunu müəyyən edir. Beləliklə, bazar iqtisadiyyatı şəraitində zəruri əsaslar yarandıqca təsərrüfat subyektlərində iqtisadi proseslərin əsaslı tənzimlənməsi aləti kimi maliyyə menecmenti çıxış etməyə başladı. Ancaq maliyyə menecmenti – müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin müsbət nəticələrini təmin edə bilər.
|