Quliyev samir mayiS oğlu
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1. Təkraristehsal
. Müəssisənin cari fəaliyyətinə və uzun və qısamüddətli aktivlərə qoyulan (kapital qoyuluşu) investisiyaların effektivliyinin təmin edilməsi üzrə fəaliyyət. Kapitalın sadə təkrar istehsalı, istehsal – kommersiya fəaliyyətinin özxərcini təmin edir. Lakin kapitalın geniş təkrar istehsalı isə müəssisənin istehsal – kommersiya fəaliyyətinin özxərciniödəmə və özünümaliyyələşməni təmin edir. 21
Maliyyə menecmentinin təkrar istehsal funksiyasının realizasiyasının effektivliyinin qiymətləndirilməsi aşağıdakı göstəricilərlə xarakterizə olunur: - xüsusi kapitalın artımı; - xüsusi kapitalın artım tempinin balansın valyuta artımı tempindən artıqlığı; - mənfəətin kapitallaşması səviyyəsi, yəni yığım fondunun formalaşmasına yönəldilən mənfəətin xüsusi çəkisi; - bölüşdürülməyən mənfəətin (müəssisənin sərəncamında qalan) müəssisənin təmiz mənfəətində xüsusi çəkisi; - kapitalın gəlirliliyinin (rentabelliyinin) artması; - müəssisənin gəlirliliyinin artımı hesabına kapitalın dövriyyəsinin sürətinin artması.
– Kapitalın yerləşdirilməsinin effektivliyinin təmin edilməsi üzrə cari istehsal – kommersiya fəaliyyətinin tənzimlənməsi. Bu funksiya eyni zamanda təsərrüfat subyektində zəruri pul fondlarının təşkilini və cari fəaliyyətin maliyyələşmə mənbələri ilə təmin olunmasını da nəzərdə tutur. Təsərrüfat subyektlərində maliyyə menecmentinin istehsal funksiyasının realizasiyasının effektivliyi aşağıdakı göstəricilərlə qiymətləndirilir: - kapitalın quruluşu; - balans mənfəətinin bölüşdürülməsinin quruluşu; - məhsulun maya dəyərinin səviyyəsi və dinamikası; - məhsul vahidinə düşən xərclərin səviyyəsi və dinamikası; - əmək haqqı fondunun səviyyəsi və dinamikası. 3.
– yəni, maliyyə resurslarına manatla nəzarət. Hər bir təsərrüfat əməliyyatı müəssisənin mənafeyinə cavab verməlidir, çünki müəssisənin mənafeyi onun son məqsədindən asılıdır. Ona görə də, maliyyə nəzarəti daima aparılmalıdır. Nəzarət - əməliyyatların maliyyə məqsədəuyğunluğu nöqteyi-nəzirdən həyata keçirilməlidir. Belə ki, nəzarət xammal və materialın dəyərinin ödənilməsindən başlayaraq ta satışdan əldə edilən gəlirin daxil olmasına qədər bütün prosesləri əhatə etməlidir. 22
Maliyyə menecmentinin obyektinin funksiyaları idarəetmənin funksiyaları vasitəsilə realizə olunur. Belə ki, idarəetmə subyektinin funksiyalarına daxildir: - maliyyə vəziyyətinin proqnozlaşdırılması; - maliyyə fəaliyyətinin planlaşdırılması; - pul dövriyyəsinin tənzimlənməsi; - istehsal, investisiya və maliyyə fəaliyyətinin nəticələrinin və xərclərinin uçotunun aparılması; - kapitalın qoyuluşunun və istifadəsinin effektivliyinin qiymətləndirilməsi və təhlili; - təsərrüfat subyektinin istehsal-kommersiya fəaliyyətinin bütün
istiqamətlərində pul vəsaitinin daxil olması və xərclənməsi üzərində nəzarətin aparılması. Maliyyə menecmentinin idarəetmə obyektinin məcmuuna isə aşağıdakılar daxildir: - dəyərin dövriyyəsi; - maliyyə resursları; - maliyyə münasibətləri; - pul axını; - sair. Xüsusi qrup insanlar – maliyyə menecmentinin subyektini təşkil edir. Subyektlər idarəetmənin müxtəlif forma, metod, üsullardan (təsir formaları) istifadə etməklə obyektin effektili idarəçiliyini təşkil edirlər. Maliyyə menecmentinin idarəetmə obyekti özü bir sistem deməkdir və sistem özü isə müəyyən elementlərin məcmuundan ibarətdir ki, həmin elementlər də özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdirlər. Beləliklə, maliyyə menecmentinin idarəetmə obyektinin sisteminin elementlərinin xüsusiyyətlərinə aşağıdakıları göstərmək olar: - sistemə daxil olan hər bir element özünə aid olan funksiyanı icra edir və bir elementə məxsus olan funksiyanı başqa bir element yerinə yetirə bilməz; 23
- maliyyə menecmentinin idarəolunan obyektinin sisteminə daxil olan bir element başqa bir elementlərlə birgə fəaliyyət göstərə bilər; - maliyyə menecmentinin idarəolunma obyektinin sisteminə daxil olan elementlər bir-birilə qarşılıqlı əlaqədə olurlar. Beləliklə, maliyyə menecmentinin subyektinin idarəetmə obyektinə müxtəlif metod, üsul və formalarla təsiri subyektlə obyekt arasında məlumatların ötürülməsi şəraitində baş verir. Maliyyə menecmentində idarəetmə sistemi müxtəlif məlumatların verilməsi və istifadəsini müəyyən edir. Təsərrüfat subyektlərində müəssisənin maliyyə fəaliyyətini idarəedən subyekt bir sıra aşağıdakı vəzifələri icra edir: - müəssisənin mənfəətlə işləməsini təmin etmək məqsədi ilə zəruri maliyyə vəsaitinin təminatını təşkil etmək; - geniş təkrar istehsal xərclərinin maliyyə təminatını təşkil etmək; - müəssisədə dövriyyə kapitalının dövriyyəsini sürətləndirmək; - təsərrüfat subyektinin maliyyə resurslarının istifadə istiqamətlərinin düzgün müəyyən edilməsi üzərində maliyyə nəzarətini təşkil etmək; - müəssisələr, baş idarə, büdcə, bank təşkilatları və başqa subyektlər arasında maliyyə münasibətlərini idarə etmək. Təsərrüfat subyektlərinin maliyyə menecmenti sonrakı funksiyaları yerinə yetirir: müəssisənin maliyyə fəaliyyətini və maliyyə vəziyyətini proqnozlaşdırır və planlaşdırır; müəssisənin pul axınını planlaşdırır və tənzimləyir; müəssisənin istehsal və maliyyə fəaliyyətinin müsbət və ya mənfi nəticələrini qiymətləndirir; müəssisədə xərclərin uçotunu aparır; müəssisədə kapital qoyuluşlarının effektivliyini müəyyən edir; müəssisədə pul axınına nəzarət edir və s. Müəssisələrdə maliyyə menecmentinin idarəedən subyektinin idarə etdiyi obyektə isə aiddir: pul axınları; pul ödənişləri; maliyyə resursları; pul fondları, maliyyə münasibətləri; debitor borcları; kreditor borcları, maliyyə ehtiyatları; borc vəsaiti və sair. Qeyd etmək lazımdır ki, müəssisələrdə pul axını (pulun dövriyyəsi) qapalı xarakter daşıyır. Belə ki, pul axını istehsal və satışın həcmindən, kapitaldan, 24
maliyyə ehtiyatının həcmindən və s. asılıdır. Sonra, pul axınının həcminə eyni zamanda kreditor və debitor borclarının həcmi də təsir göstərir. Xüsusi kapital, borc kapitalı və s. təsərrüfat subyektinin pul axınını mənbələrini təşkil edir. Müəssisələrdə istehsal, satış, maliyyə, investisiya və s. əməliyyatlar həyata keçirilir. Deməli, bütün bu istiqamətlərdə müəssisənin pul axınları hərəkət edir. Təsərrüfat subyektlərində maliyyənin idarə olunan obfekti kimi çıxış edən aktivlər və maliyyə öhdəlikləri (passivlər) müəssisənin geniş təkrar istehsalı prosesinə aiddir.
Müəssisələrdə cari və perspektiv dövrlər nəzərə alınaraq maliyyə idarə olunur. Belə ki, cari dövr və perspektiv üçün məqsəd və vəzifələrin həcmi müəyyən edilir. Maliyyənin idarəolunması ilə əlaqədar zaman amili əsas götürüldüyünə görə maliyyə menecmenti özü də strateji və operativ menecmentlərə ayrılır. Müəssisədə investisiyaların idarəolunması strateji maliyyə menecmentinə aiddir və onun fəaliyyətinə sonrakılar daxildir; investisiya layihələrinin təhlili və maliyyə təminatı; kapital qoyuluşu ilə əlaqədar qərarların hazırlanması; kapitalın qoyuluşunun daha səmərəli variantının qəbul edilməsi, kapitalın maliyyə təminatının müəyyən edilməsi və sair. Təsərrüfat subyektlərində nağd pul axınının əməli surətdə idarəolunması operativ maliyyə menecmentinə, yəni taktiki maliyyə menecmentinə məxsusdur. Operativ - taktiki maliyyə menecmenti tərəfindən nağd pul axınının idarəedilməsinin məqsədi aşağıdakılar ilə izah olunur: - müəssisədə nağd pul axınının dövriyyəsinin sürətləndirilməsi; - nağd pul axını hesabına aparılacaq xərclərin həcminin azaldılması; - müəssisədə nağd puldan maksimum səviyyədə səmərənin əldə edilməsi. Maliyyə menecmentinin funksiyaları aşağıdakı iki istiqamətdə qruplaşdırılır: 1-ci istiqamət: maliyyə menecmentinin idarə olma sistemi kimi funksiyaları; 2-ci istiqamət: maliyyə menecmentinin təsərrüfat subyektinin idarəolunmasının xüsusi sahəsi kimi funksiyaları. Yuxarıda qeyd olunan birinci istiqamətdə maliyyə menecmentinin funksiyalarına müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi, səmərəli
25
məlumat bazasının təşkili; müəssisənin maliyyə strategiyasının proqnozlaşdırılması; maliyyə fəaliyyəti üçün qərarların qəbulu və realizasiyası; maliyyə fəaliyyəti üçün qəbul olunmuş qərarların icrası üzərində nəzarətin aparılması daxildir. İkiinci istiqamətdə, yəni təsərrüfatın maliyyə fəaliyyətinin idarəolunmasının xüsusi istiqaməti kimi maliyyə menecmentinin funksiyalarına sonrakılar aiddir; müəssisənin aktivlərinin idarəolunması; təsərrüfatın xüsusi
kapitalının idarəolunması; təsərrüfat subyektinin investisiyalarının idarəolunması; müəssisədə pulun hərəkətinin idarəolunması; kommersiya və maliyyə risklərinin idarəolunması və müəssisənin iflası ilə əlaqədar qərarların qəbul edilməsi və realizasiyası. Təsərrüfat subyektlərində maliyyənin idarəolunması xüsusi mexanizm əsasında həyata keçirilir. Müəssisənin maliyyə fəaliyyətini idarəedən maliyyə menecmentinin mexanizmi bir sistemdir və bu sistem bir sıra elementlərdən ibarətdir və həmin elementlərin tərkibi aşağıdakılardan ibarətdir: - təsərrüfat subyektinin maliyyə fəaliyyətini tənzimləyən hüquqi-normativ baza; - subyektin maliyyə fəaliyyətinin tənzimləyicisi kimi çıxış edən bazar mexanizmi ki, bu element də maliyyə bazarında formalaşır, çünki bazarda tələb və təklif əsasında qiymət, faiz dərəcəsi, kapitalın mənfəətliliyinin orta norması və s. formalaşır; - daxili mexanizm vasitəsilə təsərrüfatın maliyyə fəaliyyəti tənzimlənir. Daxili mexanizmə aiddir: müəssisənin nizamnaməsi; müəssisənin maliyyə siyasəti; müəssisənin maliyyə strategiyası; daxili normativlər və s. Müəssisədə maliyyə fəaliyyətini idarə etmək üçün istifadə olunan üsullar, metodlar, vasitələr, nəzarət, planlaşma, qiymətləndirmə proseslərində tətbiq olunur. Belə metodlara daxildir: 1. Balans metodu; 2. İqtisadi – statistik metod; 3. Müqayisə metodu. 26
Sonda qeyd etmək lazımdır ki, müasir dövrdə təsərrüfat sübyektikinin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması yeddi mərhələdən ibarətdir və hər mərhələ özünəməxsus məzmuna malikdir.
Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|