Ramazan qafarli
Yüklə 5,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
Mifologiya - 91 -
alınıb. Onun adı Tale kitabında birinci gəlir, O, bütün cisim və varlıqlardan əvvəl məlum idi və sonra da olacaq. O – yolgöstərəndir, çünki gözlər onun köməyi ilə görməyə başladı. İnsanın bütün öyrəndikləri, dərk etdikləri ancaq bir damladır, Bütün müdrikliklər – onun mənbəyindən götürülmüş bir ovuc sudur, Bütün zamanlar – onun həyatının ancaq bir saatıdır… Və fədəkar şair məhəbbətin ülviliyini yaradıcıya bağlılıqla şərtləndirirdi. Allah eşqi qəlbində olan insan üçün ən ağır ölüm cəzası da qorxulu deyildi. Əttar yazır ki, həbsxanada Mənsur Həllacdan soruşurlar: «Sevgi nədir? Cavab verir ki, «Siz onu bu gün də, sabah da və o biri gün də görəcəksiniz». Həmin gün onun əllərini və ayaqlarını kəsirlər, səhəri gün boğazından asır- lar, üçüncü gün isə bədənini yandırıb külünü göyə sovururlar… Maraqlıdır ki, bir çox sufilər təsəvvüfü – mütləq azadlıq,
başa düşmüşlər. Rüvaym (915-ci ildə ölmüşdür) üzünü gənc İbn Hafifə tutub deyirdi ki, «Sufizm – ürəyi həqiqət naminə qurban
Deməli, sözün dəyəri xeyirxah əmələ çevrilən anda üzə çıxır və insan ancaq düz işləri ilə Allaha qovuşa bilir. Bu mənada böyük Azərbaycan şairi Xaqani sufiliyi paklıq adlandırırdı:
Xaqaniyə görə, Sufilər Xızr kimi kuvşinlərində dirilik suyu gəzdirirlər, Onların əsaları Musa peyğəmbərin əsası qədər möcüzəli- dir. Mövlanə Cəlaləddin Rumi isə «sufizm nədir?» sualına ca- vab axtararkən bildirir ki,
Ramazan Qafarlı
- 92 - maqdır». Göründüyü kimi, K.Yunq da arxetipin – kənar enerji və qüvvənin mənbəyi haqqında təxminən həmin qənaətlərə gəl- mişdir.
Alim mədəniyyət obrazlarının təkrarlanmasının səbəbini bütün insan ruhlarında mövcud dünyanın eyni şəkildə əks olun- ması ilə şərtləndirirdi. O, E.Teylorun «obrazların öz-özünə doğ- ması» ideyasını eksperimet və dəlillərlə sübuta yetirməyə çalışa- raq XX yüzilin əksər alimlərinin razılaşdıqları arxetiplər nəzə- riyyəsini irəli sürürdü. Alim «arxetip nədir?» sualına cavab verə- rək yazırdı: «Bu, həmin yaradıcılıq növüdür ki, bir-birinə oxşar mifoloji təsəvvürləri təkrar istehsal etməyə həmişə hazırdır. Bizə elə gəlir ki, arxetiplər yalnız hər zaman təkraralanan tipik təc- rübə deyil, həm də emprik şəkildə həmin təcrübəni təkrarlayan güc, yaxud ənənədir. Hər dəfə yuxuda, fantaziyada, xəyalda, ya da həyatda yeni arxetip meydana gələndə, özü ilə hansısa xüsusi «təsir» vasitəsi gətirir, yaxud naməlum qüvvənin köməyi ilə in- sanları valehetməyə, tilsimləməyə başlayır, hansısa əməlin yeri- nə yetirilməsinə geniş yol açır». 1
Arxetip – obrazın və onun daşıdığı mənanın başlanğıcdakı vəhdətidir, hər ikisinə aid «xüsusi enerji»dir. O hansısa əbədi həqiqət kimi də müəyyənləşə bilər. Lakin onun kokret obrazlaş- mış və simvollaşmış məğzi xarici mühitin – tarixi şəraitin təsiri ilə dəyişir, ona görə də nə olduğunu anlamaq bizim üçün çətinlə- şir. K.Yunq arxetiplə bağlı fikirlərini məhlulun içərisindəki şə- bəkənin krstallaşması ilə müqayisədə çatdırmağa təşəbbüs edir. Belə ki, məhlul isinməklə, yaxud müəyyən vaxt keçəndən sonra bərkiyir, dəmir şəbəkəni içinə alıb kristallaşır. «Kristal şəbəkə hər hansı bir kristala məxsus konkret formanı deyil, streometrik strukturu müəyyənləşdirir. Kiçik, yaxud böyük ola bilir. Ölçü həddinin sonsuz sayda mövcudluğundan formanın da müxtəlifli- yinin sayı-hesabı yoxdur, eləcə də bir neçə bərk maddədən –
1 Юнг К.Г. Челевек и его символы. СПб, 1996, с. 125. Mifologiya - 93 -
kristaldan əmələ gəlir. Bu prosesdə həmişə eyni qalan yeganə cəhət tərkib hissəsindəki həndəsi tənasüblükdür. Bunu arxetipə də şamil etmək olar. Əsas etibarilə, o, adlandırıla və dəyişməz məna özəyinə malik ola bilər - lakin heç vaxt konkret görünüş, hadisə deyil, hər zaman ancaq nöqteyi-nəzər kimi meydana çıxır.» 1
Məsələn, ağzından od püskürən çoxbaşlı əjdaha, dəyirman daşı- nı ayaqlarına keçirib sürətlə qaçan div obrazları hər zaman tə- səvvürə gətirilir, lakin heç vaxt gözə görünmür, yəni maddi sub- stansiyaya çevrilmir, ideya olaraq qalır. Xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, miflərdə deyildiyi kimi, ruh, ağıl, şüur, emosiyalar (bütün müxtəliflikləri ilə birlikdə) Yaradıcı tərəfindən bir anın içində, bir göz qırpımında insana bəxş edilməklə o, canlılar arasında fərqləndirilməmişdir. Şüurun in-kişafına təkan verən qüvvənin əsasında elə fantastik, təbii və tarixi-mədəni obrazlar – miflər durur ki, bu gün həm abstraklığı, sakrallığı, həm primitivliyi, sadəliyi, həm də yerə, torpağa, yaşa- dığımız dünyaya, həyata bağlılığı, eləcə də duyğularımıza təsiri, düşündürücülüyü və universallığı ilə diqqəti cəlb edir.
Maspero «Şərq tarixi» kitabında «müqəddəs fahişəlik»dən bəhs açır və qədim Misir qadınları haqqında sonralar əksər Avropa və rus alimlərinin dilinə düşən bu sözləri yazır: «La sainte est toujours prostituee» V.V.Rozanov «Люди лунного цъвета» («Ay işığının insanları») əsərində məsələyə aydınlıq gətirməyə cəhd göstərir. Bütün əski müşahidəçilər və yeni ta- rixçilər misirliləri qədim, müdrik və ciddi xalq kimi təsdiqlədik- ləri halda neçə min əvvəl onların ağlına hardan gəlib ki, dini «müqəddəs» (sainte) kəlməsini nadir, cazibədar, sayılan məx- luqlara - qadınlara şamil edib sonra da bütün kişilərin qoynuna
1 Юнг К.Г. Челевек и его символы. СПб, 1996, с. 125. Yüklə 5,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|