Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İmmanuil Kant
137 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru Birləşmiş Ştatlar nəinki dünya nizamı strukturunda hakim mövqe tutmağa, hətta onun meyillərini müəyyənləşdirməyə, habelə ayrı-ayrı dövlətlərin davranış strategiyasını qurmağa qadirdir. Bu, ABŞ-ın üzərinə xarici siyasət məsələlərinə ikili yanaşmaya səbəb olan xüsusi missiya qoydu. Birinci missiya ondan ibarətdir ki, “Amerika öz evində demokratiyanı təkmilləşdirərək, özünə xas dəyərləri ən yaxşı şəkildə təsbit edir və bu səbəbdən də bəşəriyyətin qalan hissəsi üçün yol göstərən mayak rolunu oynayır; ikinci missiyanın mahiyyəti isə ondan ibarətdir ki, bu dəyərlərin özü Amerikanın üzərinə onların dünya miqyasında bərqərar olması üçün mübarizə aparmaq vəzifəsi qoyur” 1 . ABŞ-ın demokratik təsirinin coğrafiyası yeni regionları əhatə etməyə başladı. Corc Kennanın dünyanın üç regionu- nun: Birləşmiş Krallığın, Reyn vadisinin və Yaponiya ada- larının rusların əlinə keçməsinin yolverilməzliyi haqqında düşüncələri 2 onilliklər keçəndən sonra tutarsız görünür, çünki “Qədim Roma dövründən bəri ayrıca götürülmüş bir ölkə heç vaxt beynəlxalq nizam üzərində bu qədər həlledici üstünlük əldə edə bilməmişdi” 3 . “Xeyirxah hegemonluğu” genişləndi- rərkən ABŞ yeni ideologiyanı “yeni demokratiya” forması ilə pərdələnən və siyasi, iqtisadi sosiomədəni məkana müda- xiləni reallaşdıran demokratiya geosiyasəti vasitəsilə bərqə- rar etməyə çalışırdı. İsrail və Yaxın Şərqin Tədqiqi İnstitu- tunun baş eksperti Andrey Fedorçenkonun yazdığı kimi, “ABŞ-ın həm hərbi qüvvə, həm də sülh yolu ilə Yaxın Şərqi “demokratikləşdirmək” cəhdləri son nəticədə dünyanın bu
1
2
W.Odom. Russia’s several seats at the table // International Affairs, 1998, № 4, p. 809-810.
3 Ch.W.Maynes. Principled Hegemony // World Policy Journal, 1998, p.31.
138 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
hissəsində Amerika şirkətləri üçün investisiya və xarici tica- rət mühitinin yaxşılaşdırılması məqsədi daşıyır” 1 . Fransanın xarici işlər naziri Yuber Vedrin 1999-cu il no- yabrın 3-də Parisdə Fransa Beynəlxalq Münasibətlər İnstitu- tunda (IFRI) konfransın açılışında söylədiyi nitqdə müasir dünyada ABŞ-ın rolunu belə səciyyələndirmişdi: “Hazırda Amerikanın üstünlüyü iqtisadiyyatda, maliyyə sahəsində, texnoloji və hərbi sahədə, eynilə həyat tərzində, dildə və küt- ləvi mədəniyyətdə, düşüncə tərzinin formalaşmasında və hətta Birləşmiş Ştatların düşmənləri üçün də cəlbedici olan obrazın yaradılmasında hiss olunur… Amerika liderləri və mütəfəkkirlərinin çoxu son iki yüz il ərzində öz baxışlarını özlərinə və bütün dünyaya sübut edərək, Amerika Birləşmiş Ştatlarının İlahi qüvvə tərəfindən “əvəzolunmaz” millət kimi seçilməsinə və bəşəriyyətin rifahı naminə bu cür də qalmalı olduğuna bir an belə şübhə etməmişlər… Amerikalılar şübhə etmirlər və daha açıq danı- şaraq bizə xatırlatmağa çalışırlar ki, müasir dünya XX əsrin birinci yarısında Avropanın özünün və dünyanın problem- lərinin həlli yolunda düçar olduğu tam məğlubiyyətin birbaşa nəticəsidir” 2 . Digər ölkələrdə insan hüquq və azadlıqlarının, demokra- tiyanın müdafiəsi sahəsində Amerikanın siyasəti ötən əsrin 70-ci illərinin ortasından, 1975-ci ildə Helsinki aktının qəbul olunmasından və ATƏM-in yaranmasından sonra dəyişməyə başladı. Ötən əsrin 60-cı illərinin sonunda baş vermiş qalma- qaldan sonra aydın olanda ki, Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi
1
http://base.ijc.ru/basesite.aspx?SECTIONID=104063&IID=104069 2
Г.Киссинджер. Нужна ли Америке внешняя политика. М., 2002, стр. 37.
139 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru
Avropa KİV-lərində və siyasi partiyalarında olan öz adamları vasitəsilə fəal surətdə “ideya döyüşləri” aparır, Lindon Con- son hökuməti “casus” demokratiyası əvəzinə, onun tamamilə leqal “açıq qeyri-rəsmi mexanizmini” yaratmaq qərarına gəldi. Bu istiqamətdə Cimmi Karter hökumətinin, habelə bir sıra konqresmenlərin (Dante Farsel və Donald Frezer və b.) ciddi fəallığına baxmayaraq, insan hüquqları və azadlıqları- nın qlobal müdafiəsi sahəsində ilk addımlar atıldı. 1974-cü ilin əvvəlində Minnesota ştatından olan demokrat konqresmen, “Demokratik konfrans”ın və “Amerikalılar demokra- tik fəaliyyət uğrunda” cə- miyyətinin sədri, “Üçtərəfli komissiyanın” üzvü Donald M.Frezerin başçılıq etdiyi alt komissiyanın məruzəsi hazırlandı. Məruzəçi ABŞ-ın “insan hüquqlarının müdafiəsini öz xarici siyasətinin əsas vəzifəsi saymasında təkid edir” və “bu vəzifənin yerinə yetirilməsi üçün müxtəlif tədbirlərin görülməsini tövsiyə edirdi” 1 . Cimmi Karterin prezidentliyi dövründə Amerika hökumə- tinin insan hüquqlarına və demokratiyaya, – o cümlədən də SSRİ-də, – münasibəti əhəmiyyətli dərəcədə fəallaşdı. Onun hökuməti sovet məkanında insan hüquqları probleminə xü- susi səylə yanaşırdı və məhz 1974-cü ildə ABŞ Konqresi tərəfindən SSRİ-yə qarşı məşhur Cekson-Venik düzəlişi tətbiq olundu. Qeyd edək ki, bu düzəliş ABŞ-ın ticarət haq- qında qanununa yəhudilərlə bağlı sovet mühacirət siyasətinə qarşı etiraz edən yəhudi icmalarının təşəbbüsü ilə əlavə edil-
1
2003, стр. 104. Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|