21
Laokoon
(antik heykəl)
Antik, əntiq
(lat. "antikvitas - qədimlik" "köhnəlik") - ümumi mənada
müasir "qədimlik" anlayışına bərabərdir. Lakin elə həmin mənada Qədim
Yunanıstan, Qədim Roma və ellin dövlətlərini də bildirir.
Antik dedikdə tarixin e.ə. I minilliyin əvvəllərindən e.ə. V əsrə
qədərki dövrü nəzərdə tutulur.
antisovet üsyanı
(Gəncə, 1920) - üsyanın səbəbi yeni
sovet hakimiyyətinin siyasətindən ümumxalq narazılığı,
bəhanəsi isə bolşeviklər tərəfindən Azərbaycan hərbi
hissələrinin "yabançı sinfi ünsürlər"dən təmizlənməsi, üsyanın
hərəkətverici qüvvəsi isə Azərbaycan Milli Ordusunun 2 min
nəfərə yaxın döyüşçüdən ibarət bölmələri idi. Mayın 25-dən
26-na keçən gecə üsyançılar Rusiyanın XI Qırmızı Ordu
hissələrinə hücum etdiər və Gəncənin müsəlmanlar yaşayan hissəsini nəzarət altına
aldılar, şəhərin erməni əhalisi isə elə o andan Qırmızı Ordunun tərəfinə keçərək
ona yardım üçün silahlı dəstələr təşkil etməyə başladı. Üsyana rəhbərlik etmək
üçün generallar Cavad bəy Şıxlinski, Məmmədrza Qacar, Cavanşir bəy
Kazımbəyov və b.-dan ibarət tərkibdə hərbi şura yaradıldı. Gənc və ətraf kəndlərin
əhalisi də üsyançılara qoşuldu. Üsyançıların sayı 10 min nəfərə çatırdı. Mayın 27-
də Qırmızı Ordunun hissələri hücuma keçdi, lakin xeyli itkilərə məruz qaldığından
geri çəkilməyə məcbur oldu. Bolşeviklər Gəncəyə əlavə qüvvələr gətirdilər. Yeni
hücum ərəfəsində şəhər amansızlıqla top atəşinə tutuldu. Mayın 29-da 3 diviziya
Gəncə üzərinə ikinci dəfə hücuma keçərək şəhərə daxil oldu, amma üsyançıların
ciddi müqaviməti nəticəsində bolşeviklər hər bir məhəlləni ancaq döyüşlə tuta
bildilər. Yalnız mayın 31-də Qırmızı Ordu şəhəri tam tuta bildi. Üsyanın
yatırılması zamanı Qırmızı Ordunun əsgərləri və erməni könüllüləri dinc
azərbaycanlı əhalisinə qanlı divan tutdular, qocaları, qadınları və uşaqları
öldürdülər. Gəncəyə fövqəladə komissar təyin edilmiş H.Sultanov "xalq
düşmənləri"ni axtarıb tapmaqda davam edirdi; beləliklə, yüzlərlə gəncəli həbs
edilib güllələndi. Bolşeviklərin cəza tədbirləri nəticəsində Gəncədə 13 min nəfərə
yaxın adam öldürülmüşdür.
antisovet üsyanı
(Qarabağ, 1920) - XI Qırmızı Ordu tərəfindən ADR
işğal olunan zaman keçmiş Azərbaycan Milli Ordusunun əsas hissələri
Ermənistanın təcavüzünə qarşı mübarizə aparmaq məqsədi ilə Qarabağda
yerləşirdi. Milli Ordu hissələrindəki döyüşçülərin ümumi sayı 6 min nəfərə yaxın
idi. Qırmızı Ordu hissələri qarşısında Milli Ordu hissələrinin tərk-silah edilməsi
məsələsi qoyulmuşdu. Hərbi əməliyyatlar 1920-ci il iyunun 10-da başlandı.
Bolşeviklər aeroplan vasitəsilə Tərtəri və Milli Ordu mövqelərini bombaladılar.
Milli Ordunun müqavimətinə türk generalı Nuru paşa və polkovnik Zeynalov
rəhbərlik edirdilər. Qarabağ əhalisinin xeyli hissəsi də milli hissələrə qoşulmuşdu.
Say üstünlüyündən istifadə edən Qırmızı Ordu hissələri Tərtəri tutaraq ətraf
müsəlman kəndlərini tamamilə darmadağın etmişdilər. Qanlı döyüşlər nəticəsində
22
iyunun 11-də bolşeviklər Ağdamı, iyunun 14-də Xankəndini və Şuşanı tutdular.
Milli Ordu hissələri Qaryagin (indiki Füzuli) və Cəbrayıla tərəf çəkildilər, lakin
son nəticədə sayca üstün olan düşmənin təzyiqi ilə Azərbaycan ərazisini tərk etmək
məcburiyyətində qaldılar.
antisovet üsyanı
(Zaqatala, 1920) -Azərbaycanın şimal-qərbində sovet
hakimiyyətinin terroru yerli əhalinin narazılığına səbəb oldu. Üsyan Tala kəndində
başlandı. 1920-ci il iyunun 5-də silahlı kəndlilər heç bir müqavimətsiz Zaqatalaya
daxil olub bolşevikləri həbs etdilər. Zaqatalanın tutulmasından sonra Əhmədiyev
və Hafiz Əfəndi başda olmaqla Milli Ordunun bu bölgədə yerləşən hissələri
üsyançılara qoşuldular. İyunun 7-də Qaxı ələ keçirən üsyançılar Qumuxçay
kənarında XI Qırmızı Ordu hissələrini məğlub etdilər. Bolşeviklər
təxirəsalınmadan Qarabağdakı Qırmızı Ordu hissələrini buraya gətirdilər. Hücuma
keçən sayca üstünlüyə malik Qırmızı Ordu hissələri Qax ətrafında üsyançıları
məğlub etdilər və 1920-ci il iyunun 18-də Zaqatalanı tutdular. Sağ qalmış
üsyançılar Gürcüstanda gizləndilər.
Antoni Mark
(e.ə. 83 - 30) - Qədim Roma dövlət xadimi, sərkərdə.
Fələstin və Misirdə savaş dövründə (e.ə. 57 - 55) irəli çəkilmişdir. E.ə. 54-cü ildə
Sezarla yaxınlaşmış və Qalliya müharibəsində iştirak etmişdir.
E.ə. 49-cu ildə xalq tribunu seçilmişdir. Romada vətəndaş
müharibələri dövründə Sezarı yaxından dəstəkləmiş və e.ə. 48-ci
ildə Farsal savaşından sonra süvari qoşunların komandiri təyin
olunmuşdur. E.ə. 44-cü ildə Sezarla birlikdə konsul seçilmiş,
onun öldürülməsindən sonra isə ilk vaxtlar Sezarın qatillərinə və
senata qarşı barışdırıcı mövqe tutmuş və həmişəlik diktaturanı
qadağan edən qanun qəbul etdirmişdir. Lakin az sonra Antoni ilə senatın
münasibətləri (xüsusilə də onun Qalliyanı idarə etməyə olan iddiaları nəticəsində)
kəskinləşmişdi. Senatda Antoniyə qarşı müxalifətə Oktavianın gizli müdafiə etdiyi
Siseron başçılıq edirdi. İş o yerə çatmışdı ki, senat Antoniyə qarşı Qalliyaya qoşun
göndərmişdi. E.ə. 43-cü ildə Mutin şəhəri yaxınlığında Antoni konsulların və
Oktavianın qoşunları tərəfindən məğlub edildi, sonra isə qoşunların təzyiqi ilə
Antoni Oktavian və Lepidlə bir ittifaqda birləşdi. E.ə. 42-ci ildə Antoni Oktavianla
birlikdə Filipp yaxınlığında Brutun və Kassinin qoşunlarını darmadağın etdi.
Bundan sonra əyalətlərin həyata keçirilmiş bölüşdürülməsində Roma imperiyasının
şərq əyalətlərinin idarəsi Antoniyə verildi. Şərqdə olduğu müddətdə Antoni
Atropatena və Parfiyaya qarşı bir neçə uğursuz yürüşə çıxdı, e.ə. 34-cü ildə isə
Ermənistanı Roma vilayətlərinə daxil etdi. Antoni özünü Şərqdə mütləq monarx
kimi aparır, Misir hökmdarı Kleopatra ilə yaxınlaşaraq ona və uşaqlarına böyük
mülklər hədiyyə edirdi; məsələn: Kleopatradan olan Helios ("Günəş") təxəllüslü
oğlu Aleksandrı hələ tutulmayan Ermənistan, Atropatena və Parfiyanın şahlar şahı,
Sezarın oğlu Sezari-onu isə Oktavianın əvəzinə Sezarın varisi elan etmişdi. Belə
siyasət Antoni ilə Oktavianın münasibətlərinin kəskinləşməsinə və romalılar