37
Avesta
- zərdüştilərin müqəddəs kitabı. Avestanın ən qədim hissələrinin
yadda qalmasını asanlaşdırmaq üçün onlar şer formasında tərtib olunmuş və
nəsildən-nəslə şifahi ötürülmüşdür. Antik və Şərq mənbələrinin verdikləri
məlumata görə, Əhəməni şahı III Dara üzərində qələbə çalan Makedoniyalı
İsgəndər "çoxlu maq öldürsə də", "çoxlu ocaq söndürsə də", atəş məbədini qarət
etsə də, habelə zərdüştilik rəvayətinə görə, Suzda Əhəməni şahlarının sarayını
yandırmaqla Avestanın 12.000 dana dərisi, ya da taxta üzərində qızıl hərflərlə
yazılmış ilkin variantını məhv etsə də, Avestanın əsas məzmunu salamat qalmışdır.
Tarixçi Plini yazır ki, Avesta iki milyon sətirdən ibarət imiş. Güman edilir ki,
Makedoniyalı İsgəndərdən sonra Parfiyada e.ə. I əsrdə salamat qalmış nüsxələr,
eləcə də şifahi zərdüşti ənənəsi əsasında tərtib olunmuş Avesta mətnlərinin
ilkyazılı toplusu var imiş. Avestanın eramızadək çatmış hissələri III – IV illərlərdə
İranda ilk Sasani şahlarının dövründə bir yerə toplanılmışdı. O dövrdə Avesta
iyirmi bir kitabdan (naskdan) ibarət imiş. Avestanın qanuna çevrilmiş mətninə
onun pəhləvi (orta fars) dilinə tərcüməsi və “Zənd-Avesta” adlandırılan şərhlər də
əlavə edilmişdi. Digər qeyri-müsəlman əsərlər kimi, Avestanın əlyazmaları ərəblər
tərəfindən ikinci dəfə amansızcasına yandırılmışdır. Hazırda Avestadan cəmisi
dörd yarımçıq kitab (nask) - Yaşt, Yasna, Visprat və Videvdat - dövrümüzə
çatmışdır. Avestanın Yaşt kitabı ("pərəstiş", "mədh") müxtəlif ari ilahilərinə həsr
olunmuş 22 mədh nəğməsindən ibarətdir. Vedalarda olan qədim hind epos və
əsatirlərinə bənzər çoxlu sayda qədim İran epos və əsatirlərinin bir qismi Yaştda
qalmışdır. Bu bənzərliyə əsaslanaraq söyləmək olar ki, Yaşt Avestanın günümüzə
çatan daha qədim kitablarındandır. Yasna kitabı ("dua etmək", "qurban vermək")
Avestanın ən irihəcmli hissəsidir - 72 fəsildən ibarət olan bu hissəyə ibadət, adət və
ayinlərin icrası, qurban vermək zamanı oxunan dualar daxildir. Yasnanın ən
mühüm hissəsi (17-ci fəsli) düzümü Zərdüştün öz adına çıxılan, şer formasında
tərtib olunmuş Qathalardır ("himnlər", "şərqilər"). Bəzi kitablarda onu "Qatalar"
adlandırırlar. Belə hesab edilir ki, Qathalar Avestanın ən qədim hissəsidir.
Avestanın 24 fəsildən ibarət olan və müxtəlif allahlara pərəstişi ifa edən dualardan
təşkil olunmuş Visprat ("Allahların hamısı") kahinlik kitabıdır. Avestanın Videvdat
kitabı ("Divlər əleyhinə qanun") 22 fəsildən ibarətdir. Videvdat qanun və
göstərişlərdən - dindar zərdüştilərə nəyə icazə verilməsindən və nəyin qadağan
olunmasından bəhs edən kitabdır. Tarixçilərin əksəriyyətinin fikrincə, Avesta
Mərkəzi Asiyada tərtib olunmuş, sonralar isə Midiya və İranda yayılmışdı. Digər
mənbələrə görə, Avestanın vətəni Midiyadır. Avesta parslarda saxlanılmışdır.
Avesta bizə XIII - XIV əsrlərin son əlyazmalarında dövrümüzə çatmışdır.
Avropada Avestanın əsl məzmunundan XVIII əsrin ikinci yarısında fransız alimi
Düperronun həmin əlyazmalardan etdiyi tərcümələr vasitəsilə xəbər tutmuşlar.
Avgi
- qədim yunan mifologiyasında bir neçə min baş mal-qarası olan Elida
çan. Avginin tövləsini yalnız Herakl təmizləyə bilmişdi.
Avisenna
- bax: İbn Sina.
38
Avrasiya
- dünyanın ən böyük materiki, ərazisi təqribən 53,4 mln. km; iki
qitədən - Avropa və Asiyadan ibarətdir.
avro
- Avropa İttifaqı (Aİ) üzvü olan ölkələrin
ümumi valyutası.
Avropa
– qitə, ərazisi təqribən 10 mln. km
2
;
"Köhnə dünya"nın Asiya ilə birlikdə (Avropa ilə
Asiyanın sərhədi haqqında bax: Asiya) Avrasiya
materikini əmələ gətirən hissəsi. Atlantik və Şimal Buzlu okeanı və onların
dənizləri ilə əhatə olunub.
“Avropa Birliyi”
- bax: "Avropa İttifaqı".
"Avropa İttifaqı"
(Aİ) - 1991-ci ilin
dekabrında Maastrixt şəhərində
(Hollandiya) AİB (Avropa İqtisadi Birliyi) üzvü olan ölkələr iqtisadi və siyasi
inteqrasiyanı sürətləndirmək məqsədi ilə AİB-i Avropa
İttifaqına (Aİ) çevirmək qərarına gəldilər. Aİ 15 üzv-
ölkədə (1999) ümumi səsvermə ilə seçilmiş 626 nəfər
parlament üzvündən ibarət Avropa parlamentinə
malikdir.
Bundan
əlavə,
Aİ-nin
siyasətini
müəyyənləşdirməkdən ötrü Aİ-nin üzv-ölkələrinin
dövlət və hökumət başçılarının ən azı ildə iki dəfə müşavirələri keçirilir. Aİ-nin
mənzil-qərargahı Strasburqda (Fransa) yerləşir. Aİ-nin üzv-ölkələrinin əhalisi
1993-cü ildə həmin ölkələrin sərhədləri daxilində sərbəst hərəkət etmək hüququ
əldə etdi. 1999-cu ilin yanvarında Aİ-nin üzv-ölkələri üçün vahid valyuta - "avro"
dövriyyəyə buraxıldı.
Avropa Şurası
- 1949-cu il mayın 5-də on ölkə Belçika, Böyük Britaniya,
Danimarka, İrlandiya, İtaliya, Lüksemburq, Niderland, Norveç, Fransa və İsveç
tərəfindən yaradılmış təşkilat. Həmin ilin avqustunda Yunanıstan və Türkiyə də
onlara qoşulmuşlar. Avropa Şurasının əsas məqsədi insan hüquqlarının, plüralist
demokratiya və qanunun aliliyinin qorunması; Avropa mədəniyyətinin özəlliyinin
dərk olunması və inkişaf etdirilməsinə yardım etmək; Avropa ölkələri qarşısında
duran problemlərin birgə həlli yollarını tapmaq (milli azlıqlar, ksenofobiya,
dözümsüzlük, ətraf mühitin mühafizəsi, insanın klonlaşdırılması, QİÇS (AİDS),
nar-komaniya, mütəşəkkil cinayətkarlıq və s.); siyasi qanunverici və konstitusion
islahatları dəstəkləməklə Avropada demokratik sabitliyin möhkəmlənməsinə
yardım etməkdən ibarətdir. Avropa Şurasının mənzil-qərargahı Strasburqda
(Fransa) yerləşir. Avropa Şurasının 32 üzv-ölkəsinin nümayəndələri l993-cü ildə
Avropa Şurası üzvlüyünün genişləndirilməsi yolunu tutdular. 2001-ci il yanvarın
25-də Azərbaycan Respublikası da Avropa Şurasının üzvü oldu.
Avrora
– qədim romalıların mifologiyasında sübh şəfəqi ilahəsi.
avtarkiya
- qədim yunan filosoflarının təliminə görə, xarici (o cümlədən
maddi) şəraitdən asılı olmamaq. Avtarkiya əsl müdrikin fərqli cəhətidir. Bəzən