31
addım idi. Müasir ateizm dünyanın elmi cəhətdən dərk olunmasının inkişafına
əsaslanır.
Atəşgah
- XVII əsrdə atəşpərəst hindli tacirlər - parslar tərəfindən
Bakının yaxınlığındakı Suraxanı kəndində inşa edilmiş
məbəd. Gəlmə parslar eşitmişdilər ki, Bakı yaxınlığında
təbii qaz sızan yer var və ora gedərkən onun üzərində
sönməyən alovun olduğunu görmüşlər. Onlar həmin alov
üzərində məbəd tikməyi qərara almışlar və o, "Atəşgah"
("Od yeri") adlandırılmışdır.
Atlant
- qədim yunan əsatirinə görə, titan (div); Olimp allahlarına qarşı
savaşda iştirak etdiyi üçün allahlar tərəfindən göy qübbəsini çiynində saxlamağa
məhkum edilmişdir.
Atropat
- Atropatena dövlətinin yaradıcısı və ilk hökmdarı, Atropatilər
sülaləsinin banisi. Əhəmənilər şahı III Daranın dövründə Midiyanın satrapı idi.
Belə güman etməyə əsas var ki, Atropat əvvəllər də Midiyanın irsi hakimi
olmuşdur. O, Qavqamela yaxınlığında Makedoniyalı İsgəndərə qarşı savaşda
midiyalılara, kadusilərə, albanlara və sakesinlərə başçılıq edərək Əhəmənilərin
tərəfində vuruşmuşdur. Əhəmənilər dövlətinin paytaxtları süqut etdikdən sonra
Atropat Makedoniyalı İsgəndərə münasibətdə mötədillik göstərmişdir. E.ə. 328-ci
ildə Makedoniyalı İsgəndər Atropatı Yuxarı Midiyanın satrapı təyin etmişdir.
Makedoniya qoşunları Hindistana yürüş edən zaman baş vermiş üsyanı yatıran
Atropat üsyançıların başçısı Bariaksı Makedoniyalı İsgəndərə göndərmiş və
bununla da fatehin daha çox etibarını qazanmışdır. Makedoniyalı İsgəndər Nisa
çöllərində dincələrkən Atropat da buraya gəlmiş və ona süvari amazonlardan ibarət
100 nəfərlik dəstə bağışlamışdır. Atropat öz qızını İsgəndərin görkəmli
sərkərdələrindən olan Perdikkaya ərə vermişdir. İsgəndərin ölümündən sonra isə
onun yaratdığı möhtəşəm dövlətin idarə edilməsi məhz Perdikkaya həvalə
olunmuşdur. Perdikkanın hakimiyyəti illərində Atropat Yuxarı Midiyanın satrapı
kimi öz mövqeyini daha da möhkəmlətmişdi. Atropat Perdikkanın vəfatından sonra
e.ə. 321-ci ildə müstəqil hökmdar oldu. Bundan sonra onun dövlətini Midiya-
Atropatena adlandırmağa başladılar. Bununla da Atropat yeni sülalənin əsasını
qoymuş oldu.
Atropatena
- Urmiya gölü ətrafında və Arazın hər iki sahilində - müasir
Cənubi Azərbaycan, İran Kürdüstanı və Şimali Azərbaycanın bir hissəsində
yerləşmiş qədim dövlətin yunanca adı. Atropatena dövləti e.ə. 321-ci ildə -
Makedoniyalı İsgəndərin dövləti onun diadoxları arasında parçalandıqdan sonra
yaranmışdır. Atropatın tabeliyindəki torpaqlar bölgüyə daxil olmayıb, müstəqil
dövlətə çevrildi. Onun ərazisi Əhəmənilərin keçmiş Midiya satraplığının şimal
hissəsini əhatə edirdi. Yeni dövlətin yaradıcısı Atropat olduğundan o, Midiya-
Atropatena (Mada-Atarpatakana), yəni "Atropatın Midiyası" və ya sadəcə olaraq
Atropatena
(Atarpatakana),
yəni
"Atropatın
dövləti"
adlandırıldı.
32
"Atarpatakana"dan sonralar "Azərbaycan" (ərəbcə forması) adı yarandı. Atropatena
ərazisində bir çox tayfalar -anariaklar, kadusilər, kaspilər, kirtilər, mardlar,
matienlər, müklər, ortokoribantilər, pantimatlar,
parikanilər, parsilər, utilər və b. yaşayırdılar. Lakin
tarixçilərin fikrincə, burada aparıcı rol sayca və dil
üstünlüyünə görə çoxluq təşkil edən Midiya
tayfalarına məxsus imiş. Strabon bildirir ki,
Atropatena "hərbi qüvvə baxımından kifayət qədər
güclü ölkədir, belə ki, o, savaş zamanı 10 min süvari
və 40 min piyada çıxara bilər". Atropatenada əhalinin əkinçiliklə məşğul olduğu
bərəkətli vadilər var idi. Burada üzümçülük və şərabçılıq xüsusilə inkişaf etmişdi.
Atropatenada məbədlərə məxsus torpaq sahibliyi də inkişaf etmişdi. Antik
müəlliflərin bildirdiklərinə görə, Atropatenada maqlara məxsus bərəkətli torpaqlar
var idi. Atropatenada quldarlıq mövcud olmuşdur. "Midiya otu"nun (qarayonca)
bitdiyi geniş alp çəmənlikləri Atropatenada köçəri maldarlığın inkişaf etməsinə
şərait yaratmışdır. O dövrlərdə Atropatenada Nisey atlan bəslənilirdi. Ölkə faydalı
qazıntılarla - metal filizləri və neftlə zəngin idi. Antik dövrdə neftdən hərbi işlərdə
istifadə olunan "Midiya yağı" düzəldirdilər. Müstəqil dövlətin meydana gəlməsi
Atropatenanın iqtisadi həyatının canlanmasına səbəb oldu. Atropatenadan yerli və
beynəlxalq əhəmiyyətli ticarət yolları keçirdi. Atropatenanın şəhər həyatı kifayət
qədər
inkişaf
etmişdi.
Antik
mənbələrdə
Atropatenanın əhəmiyyətli şəhərlərindən Aqanzana,
Qazaka, Paytakaran, Fanaspa, Fraaspa (Fraata,
Faraspa) və s.-nin adları çəkilir. Güman edilir ki, artıq
Atropatın dövründə Atropatenanın paytaxtı Qazaka
şəhəri olmuşdur. Atropatenada əsas tikinti materialı
daş, ağac və bişmiş kərpic idi. Atropatenada sənətkarlıq da xeyli inkişaf etmişdi:
Atropatena sənətkarları müxtəlif saxsı qablar, o cümlədən zoomorf, naxışlı və şirli
qablar istehsal edirdilər. Ölkənin sərvətləri bir çox fatehi özünə cəlb edirdi.
Atropatenada ellin monarxiyasına bənzər siyasi quruluşun formalaşdığı ehtimal
olunur.
Antik mənbələrin verdiyi məlumata görə, Atropatın varisləri - Atropatilər
makedoniyalıları öz ölkələrinə "buraxmırdılar"; görünür, burada Atropatenanın öz
müstəqilliyini qoruması nəzərdə tutulur. Antik mənbələrə görə, e.ə. III əsrin 20-ci
illərində hökmdar Artabazanın dövründə Atropatenanın ərazisi təkcə cənuba deyil,
həm də Arazdan şimalda Rioni çayının yuxarı axarlarınadək uzanaraq İberiyanı da
əhatə edirdi. Həmin dövrdə atropatenalıların Gürcüstanda hökmranlığı haqqında
gürcü mənbələri də məlumat verir. Bu dövrdə Atropatilərlə erməni çarları, eləcə də
Atropatena və erməni əyanları arasında bağlanmış nikahlar sayəsində Atropatena
və Ermənistan arasında sıx əlaqələr yaranır. Müəyyən dövrdən sonra Selevki
hökmdarı III Antiox Artabazanla müharibəyə başlayır; nəticədə Atropatena bir