47
davam etdirməkdə idi. Azərbaycan Respublikasının prezidenti Heydər Əliyev
Milli Ordunun yaradılması prosesini sürətləndirdi. 1994-cü ilin fevralında Kəlbəcər
rayonunda uğurla başlanılmış "Murovdağ" əməliyyatı xəyanət nəticəsində
müvəffəqiyyətsizliyə uğradı. Apreldə Milli Ordu Beyləqan rayonunda erməni
qoşunlarına güclü əks-zərbə endirdi. Eyni zamanda, erməni qoşunları böyük itkilər
hesabına Ağdam və Ağdərə rayonlarının bir
hissəsini ələ keçirdilər. Bundan sonra mayın 12-
də Bişkekdə (Qırğızıstan) Rusiya Federasiyasının
vasitəçiliyi ilə Azərbaycan Respublikası ilə
Ermənistan arasında atəşin dayandırılması
haqqında razılaşma imzalandı. Mayda H.Əliyev
Brüsseldə Azərbaycan Respublikasının NATO-
nun "Sülh naminə tərəfdaşlıq" proqramında
iştirak etməsi haqqında sazişi imzaladı. Hərbi
əməliyyatlardakı fasilə Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatda mövcud olan
təxirəsalınmaz problemlərin və siyasi sabitlik şəraitinin həlli ilə məşğul olmağa
imkan verdi.
Sentyabrın 20-də ABŞ, Böyük Britaniya, Norveç, Rusiya, Türkiyə,
Səudiyyə Ərəbistanı və Yunanıstanın iştirakı ilə Xəzər dənizində neft hasilatı ilə
məşğul olacaq beynəlxalq konsorsiumun yaradılması haqqında "Əsrin
müqaviləsi" adlandırılan kontrakt imzalandı. 1994-cü il oktyabrın 4-də
S.Hüseynovun rəhbərlik etdiyi qiyam yatırıldı.
1995-ci il martın 13 - 17-də Bakıda Rövşən Cavadovun başçılıq etdiyi
Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsinin (OMON) qiyamı yatırıldı. 1995-ci il noyabrın
12-də ümumxalq referendumunda Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası
qəbul edildi. 1996-cı ilin aprelində Lüksemburqda H.Əliyev Avropa İttifaqı (Aİ)
ilə "Tərəfdaşlıq və əməkdaşlıq haqqında saziş" imzaladı. Azərbaycan
Respublikasında iqtisadi və siyasi şərait tədricən sabitləşirdi. 1997-ci ilin
sentyabrında GUAM (Gürcüstan, Ukrayna, Azərbaycan, Moldova) iqtisadi birliyi
yaradıldı. 1995-98-ci illərdə şairlərin, yazıçıların, bəstəkarların, opera
müğənnilərinin, rəssamların, görkəmli alimlərin yubileyləri geniş şəkildə qeyd
olundu. 1998-ci il oktyabrın 11 -də H.Əliyev yenidən Azərbaycan Respublikasının
prezidenti seçildi. Bundan sonra respublikada siyasi vəziyyət tamamilə sabitləşdi,
kiçik dövlət müəssisələri özəlləşdirildi, inflyasiyanın artımı kəskin şəkildə aşağı
salındı, Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatında zəif də olsa, mütəmadi
yüksəliş başlandı, kəndlilərə pulsuz torpaq paylandı, xalqın rifahı yaxşılaşdı. 1999-
cu ilin noyabrında İstanbulda Azərbaycan neftini Türkiyə və dünya bazarına
çıxaracaq Bakı - Tbilisi - Ceyhan neft və qaz kəmərinin inşa edilməsi haqqında
saziş imzalandı. 2000-ci ildə "Kitabi-Dədə Qorqud"un 1300 illik yubileyi təntənəli
surətdə qeyd olundu. Azərbaycan Respublikası demokratik cəmiyyət quruculuğu
yollarında qətiyyətlə irəliləyir. 2000-ci ildə respublikada rəsmi olaraq 34 siyasi
48
partiya və 1000-dən artıq ictimai təşkilat qeydə alındı. 2003-cü il oktyabrın 15-də
İlham Əliyev Azərbaycan Respublikasının prezidenti seçildi.
Azərbaycan Respublikasının ərazisi 86,6 min km
2
-dir (Azərbaycan
Respublikası ərazisinin 20%-ə qədəri Ermənistan tərəfindən işğal olunub), əhalisi
8 milyon nəfərdən artıqdır. Azərbaycan Respublikası şimaldan Rusiya
Federasiyası, qərbdən Gürcüstan Respublikası, cənub-qərbdən Ermənistan
Respublikası və Türkiyə Respublikası ilə, cənubdan isə İran İslam Respublikasıyla
həmsərhəddir. Şərqdə Azərbaycan Respublikasının ərazisi Xəzər dənizi ilə
yuyulur.
Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası (Azərbaycan SSR)
- Cənubi
Qafqazın şərq hissəsində dövlət qurumu (1920 - 22, 1936 - 91), SSRİ tərkibində
mövcud olmuşdur. Azərbaycan SSR 1920-ci il aprelin 28-də əsasən qeyri
millətlərdən ibarət olan Bakı bolşeviklərinin üsyanı və Azərbaycan Demokratik
Respublikasının bolşevik Rusiyası tərəfindən işğalından sonra yaranmışdır.
Formal
şəkildə
müstəqil
olan
Azərbaycan SSR Moskvanın tam nəzarəti
altında idi. Az müddət ərzində Azərbaycan
Kommunist Partiyasından (AKP) savayı, bütün
partiyalar qadağan edildi. Bu partiyaların
liderləri və sıravi üzvlərinə, eləcə də Azərbaycan Demokratik Respublikası
rəhbərlərinə qarşı terror başlandı. Azərbaycan əhalisinin narazılığı 1920-ci ildə
Gəncədə, Qarabağda və Zaqatalada Rusiyanın XI Qırmızı Ordusu tərəfindən
amansızlıqla yatırılan üsyanlarda özünü büruzə verdi. Bu üsyanlardan sonra
bolşevik terroru daha da qüvvətləndi, 1920 - 21-ci illərdə Azərbaycanda 40
minədək adam edam edildi. 1920-ci ildə neft və neftçıxarma sənayesi rəhbərliyi
birbaşa RSFSR-in müvafiq orqanlarına tabe etdirilir. Azərbaycanda istehsal olunan
neftin, demək olar ki, hamısı və neft məhsullarının çox hissəsi Rusiyaya
göndərilirdi. Azərbaycanı talan etmək üsullarından biri də şəhər və kəndlərdə
müsəlman əhalinin əmlakının müsadirə edilməsi idi. Ərzaq sapalağının tətbiq
edilməsi kəndlilərin qarət edilməsinə gətirib çıxardı. Bolşeviklər məscidləri
dağıtmağa, din xadimlərini güllələməyə başladılar. Ermənistanın Zəngəzur,
Qarabağ və Naxçıvana təcavüzü maneəsiz davam etdirilirdi. Qırmızı Ordu
ermənilərin təcavüzünə tam sakitliklə etinasızlıq göstərirdi. Bütün bunlar Şəmkir,
Lənkəran və Cavanşir qəzalarında kəndlilərin üsyanlarına səbəb oldu və bu
üsyanlar bolşeviklər tərəfindən amansızcasına yatırıldı. Türkiyə ordusu Naxçıvanı
bütövlükdə öz nəzarəti altına götürdü. Ermənistan SSR-in yaradılmasından 2 gün
sonra - dekabrın 1-də Nərimanov Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhəd
məsələləri üzrə mübahisə probleminin olmaması haqqında Azərbaycan İnqilab
Komitəsinin bəyanatı ilə çıxış etdi, bu isə əslində Azərbaycanın itirdiyi və
ermənilər tərəfindən işğal olunmuş Zəngəzunın, eləcə də şimal-qərbdə digər
ərazilərin getməsi ilə barışması demək idi. Bunun nəticəsində Azərbaycan