63
Babil dünyanın ən böyük şəhəri idi. E.ə. 538-ci ildə Əhəməni şahı Kir tərəfindən
tutulmuşdur. Babil bir müddət Makedoniyalı İsgəndərin dövlətinin də paytaxtı
olmuşdur. E.ə. 312-ci ildə Makedoniyalı İsgəndərin diadoxu Selevk tərəfindən
tutulmuşdur. O, şəhərin əhalisinin böyük hissəsini öz paytaxtına - Selevkiyaya
köçürmüşdü. Həmin dövrdən Babil öz əhəmiyyətini itirmişdir.
"Babil həngaməsi"
- Bibliyada yazılmış əfsanəyə görə, qürrələnmiş
insanlar qərara alırlar ki, səmaya çatmaq üçün Babildə möhtəşəm bir qüllə inşa
etsinlər. Yəhudi allahı Yahve (Yəhva) bunun qarşısını almaq məqsədi ilə onların
dillərini qarışdırır; insanlar bir-birlərini başa düşə bilmirlər və Yahve onları bütün
dünyaya səpələyir.
babilər hərəkatı
- 1844 - 52-ci illərdə İranda (Mazandaran və Neyrizdə) və
Cənubi Azərbaycanda Babın dini-siyasi təliminə - babizmə əsaslanan hərəkat.
Kişilərin və qadınların bərabərliyi ideyası qadınları da babizmə cəlb etmişdir.
Qəzvin şəhəri (Cənubi Azərbaycan) müctəhidinin qızı Zərrintac babilər arasında
böyük hörmətə malik idi. Özünün alovlu çıxışları və lirik şerləri ilə o, Qəzvində
babilərin sayının artmasına səbəb olmuşdur. Qəzvini məcburiyyət qarşısında tərk
edən Zərrintac İranın müxtəlif şəhər və kəndlərində babizmin təbliğini davam
etdirirdi. Zərrintac 1852-ci ildə Tehranda öldürülmüşdür. Babilər hərəkatı
Zəncanda (Cənubi Azərbaycan) daha fəal idi. 1850-ci ildə təkcə Zəncanda
babilərin sayı 15 min nəfərə çatırdı. Babilər 1850-ci ilin mayında Zəncanın şəhər
qalasını tutdular. Qadınlar barrikadalar qurur, kişilərlə bərabər vuruşurdular.
Babilər arasında çoxlu kəndli, sənətkar, tacir və ruhanilər var idi. Zəncanda üsyana
Molla Məhəmməd Əli rəhbərlik edirdi. Babilər hökumət qoşunlarının birinci
həmləsini dəf edə bilmişdilər. 1850-ci ilin dekabrında 30 minlik şah qoşunları və
feodal dəstələri Zəncanı mühasirəyə aldılar. Mühasirədən çıxmağa cəhd ərən
babilərin xeyli hissəsi həlak oldu. Məhəmməd Əli yaralandı və üç gündən sonra
öldü. Sağ qalan babilər 5 günlük salan sonra onlara şəhəri tərk etməyə imkan
verilməsi şərti ilə müqaviməti dayandırdılar. Şah qoşunlarının sərkərdələri Qurana
and içdilər ki, həmin şərti yerinə yetirəcəklər, lakin az sonra silahı yerə qoymuş
üsyançılar məhv edildi.
Babur
(1483 - 1530) - sərkərdə. Fərqanədə (Mərkəzi Asiya) Teymurilər
nəslindən türk-monqol ailəsində anadan olmuşdur. 1504-cü ildə
Fərqanə uğrunda mübarizədə məğlub olan Babur Əfqanıstan və
Hindistan üzərinə yürüş etdi. 1526-cı ildə Panipat şəhəri
yaxınlığında Dehli sultanlığının əfqan hökmdarını darmadağın
edib, Hindistan və Əfqanıstanın böyük hissəsini tutaraq Böyük
Moğollar imperiyasımn əsasını qoydu.
bac
- Şərq ölkələrində yolçulardan və daşınan yüklərə görə tacirlərdən
alınan yol rüsumu ilk dəfə monqollar tərəfindən tətbiq edilmişdir.
"bacarıqlı insan"
- əmək alətləri hazırlaya bilən ən qədim insan. İki
milyon il əvvəl Şərqi Afrikada meydana gəlmişdir. "Bacarıqlı insan", demək olar
64
ki, əmələ gəldiyi insanabənzər meymundan fərqlənmirdi. Lakin o, qabağa çox
əyilsə də, artıq iki ayağı üzərində gəzirdi. O, sadə işlər görür, ən sadə əmək alətləri
düzəldə bilirdi. "Bacarıqlı insan"ın qalıqları ingilis arxeoloqları ər-arvad Likilər
tərəfindən Şərqi Afrikanın Oldvey vadisində aşkar edilmişdir.
Bakı Fəhlə Deputatları Soveti
(Baksovet) - 1)
1905-ci il noyabrın 25-də
mədən-zavod komissiyaları nümayəndələrinin yığıncağında yaradılmışdır. 226
üzvdən ibarət olmuşdur. Menşeviklər Baksovetdə yerlərin çoxunu qazanmışdılar,
L.Şendrikov Baksovetin sədri seçilmişdir. 1906-cı
il fevralın 23-də Bakı qubernatorunun əmri ilə
Baksovetin bütün üzvləri həbs olunmuşdur; 2)
1917-ci il martın 6-da, Rusiyada Fevral burjua-
demokratik inqilabından sonra yaradılmışdır. Eser
- menşevik - daşnak Baksovetinin rəhbərliyi
bütövlükdə erməni və ruslardan ibarət idi. 1917-ci
il oktyabrın 22-də Baksovetə yeni seçkilər keçirildi
və səslərin əksəriyyətini (40%) "Müsavat"
partiyası aldı. Müsavatçıların qələbəsi bolşeviklərlə yanaşı, menşevik, eser və
daşnakları da narahat edirdi. "Müsavat"ın Baksovetdə iştirakdan imtina eləməsi
bolşeviklər üçün göydəndüşmə oldu, onlar eserlərlə birlikdə Baksovetdə çoxluq
təşkil etdilər. Bolşeviklər bir neçə gündən sonra Baksovetin silahlı qüvvələrini -
qırmızı qvardiyanı yaratdılar. 1917-ci il noyabrın 2-də Bakı Soveti Bakıda sovet
hakimiyyətini elan etdi, Baksovetin icraiyyə komitəsinin sədri vəzifəsinə bolşevik
Stepan Şaumyan seçildi. 1917-ci ilin dekabrında bolşeviklər yeni seçki qanunu
qəbul etdilər və Baksovetə yeni seçkilər keçirdilər, nəticədə səslərin çoxunu
bolşeviklərlə daşnaklar əldə etdilər. Bu zaman çar qoşunlarının Qafqaz
cəbhəsindən Bakı vasitəsilə geri qayıdan bir çox əsgərləri Baksovetin qırmızı
qvardiyası sıralarına daxil oldular. 1917-ci ilin dekabrında bolşeviklər Qafqaz
Ordusunun mənzil-qərargahını başda Korqanov olmaqla Tiflisdən Bakıya köçürə
bildilər. 1918-ci il yanvarın sonlarında qırmızı qvardiya və Xəzər Donanması
Baksovetə tabe etdirildi. Nəticədə 1918-ci ilin martında Baksovetin əlində 20 min
əsgər cəmləşdirilmişdi. Şaumyan başda olmaqla Baksovet əksinqilabla mübarizə
bəhanəsi ilə Bakının azərbaycanlı əhalisini məhv etmək və qorxutmaq yolu ilə
"Müsavat" partiyasını dayağından məhrum etmək istəyirdi. 1918-ci il martın 30-da
Bakıda ilk atəşlər açıldı. Baksovetin tərəfində çıxış edən "Daşnaksütyun " və
"Erməni milli şurası" bolşeviklərin müsavatçılarla mübarizəsini azərbaycanlı
əhalinin qanlı qırğınına çevirdilər. Azərbaycanlı əhaliyə qarşı qırğınlar aprelin 2-
dək davam etdi; müxtəlif tədqiqatçıların fikrincə, üç gün ərzində 12 mindən 30
minədək azərbaycanlı həlak oldu. Bundan sonra bolşeviklər və daşnaklar Şamaxı,
Quba, Xaçmaz, Lənkəran, Hacıqabul və Salyanda azərbaycanlı əhalinin qırğınını
davam etdirdilər. Hərçənd "mart qırğını"ndan sonra Bakıda hakimiyyət formal
olaraq bolşeviklərə keçdi, lakin faktik olaraq o, əslində, şəhərin idarə sistemindəki