Rauf Məlikov Nizami İbrahimov MƏKTƏBLİNİn tarix lüĞƏTİ
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Avgi
- Avrasiya
- “Avropa Birliyi”
- Avropa Şurası
- Avrora
37
- zərdüştilərin müqəddəs kitabı. Avestanın ən qədim hissələrinin yadda qalmasını asanlaşdırmaq üçün onlar şer formasında tərtib olunmuş və nəsildən-nəslə şifahi ötürülmüşdür. Antik və Şərq mənbələrinin verdikləri məlumata görə, Əhəməni şahı III Dara üzərində qələbə çalan Makedoniyalı İsgəndər "çoxlu maq öldürsə də", "çoxlu ocaq söndürsə də", atəş məbədini qarət etsə də, habelə zərdüştilik rəvayətinə görə, Suzda Əhəməni şahlarının sarayını yandırmaqla Avestanın 12.000 dana dərisi, ya da taxta üzərində qızıl hərflərlə yazılmış ilkin variantını məhv etsə də, Avestanın əsas məzmunu salamat qalmışdır. Tarixçi Plini yazır ki, Avesta iki milyon sətirdən ibarət imiş. Güman edilir ki, Makedoniyalı İsgəndərdən sonra Parfiyada e.ə. I əsrdə salamat qalmış nüsxələr, eləcə də şifahi zərdüşti ənənəsi əsasında tərtib olunmuş Avesta mətnlərinin ilkyazılı toplusu var imiş. Avestanın eramızadək çatmış hissələri III – IV illərlərdə İranda ilk Sasani şahlarının dövründə bir yerə toplanılmışdı. O dövrdə Avesta iyirmi bir kitabdan (naskdan) ibarət imiş. Avestanın qanuna çevrilmiş mətninə onun pəhləvi (orta fars) dilinə tərcüməsi və “Zənd-Avesta” adlandırılan şərhlər də əlavə edilmişdi. Digər qeyri-müsəlman əsərlər kimi, Avestanın əlyazmaları ərəblər tərəfindən ikinci dəfə amansızcasına yandırılmışdır. Hazırda Avestadan cəmisi dörd yarımçıq kitab (nask) - Yaşt, Yasna, Visprat və Videvdat - dövrümüzə çatmışdır. Avestanın Yaşt kitabı ("pərəstiş", "mədh") müxtəlif ari ilahilərinə həsr olunmuş 22 mədh nəğməsindən ibarətdir. Vedalarda olan qədim hind epos və əsatirlərinə bənzər çoxlu sayda qədim İran epos və əsatirlərinin bir qismi Yaştda qalmışdır. Bu bənzərliyə əsaslanaraq söyləmək olar ki, Yaşt Avestanın günümüzə çatan daha qədim kitablarındandır. Yasna kitabı ("dua etmək", "qurban vermək") Avestanın ən irihəcmli hissəsidir - 72 fəsildən ibarət olan bu hissəyə ibadət, adət və ayinlərin icrası, qurban vermək zamanı oxunan dualar daxildir. Yasnanın ən mühüm hissəsi (17-ci fəsli) düzümü Zərdüştün öz adına çıxılan, şer formasında tərtib olunmuş Qathalardır ("himnlər", "şərqilər"). Bəzi kitablarda onu "Qatalar" adlandırırlar. Belə hesab edilir ki, Qathalar Avestanın ən qədim hissəsidir. Avestanın 24 fəsildən ibarət olan və müxtəlif allahlara pərəstişi ifa edən dualardan təşkil olunmuş Visprat ("Allahların hamısı") kahinlik kitabıdır. Avestanın Videvdat kitabı ("Divlər əleyhinə qanun") 22 fəsildən ibarətdir. Videvdat qanun və göstərişlərdən - dindar zərdüştilərə nəyə icazə verilməsindən və nəyin qadağan olunmasından bəhs edən kitabdır. Tarixçilərin əksəriyyətinin fikrincə, Avesta Mərkəzi Asiyada tərtib olunmuş, sonralar isə Midiya və İranda yayılmışdı. Digər mənbələrə görə, Avestanın vətəni Midiyadır. Avesta parslarda saxlanılmışdır. Avesta bizə XIII - XIV əsrlərin son əlyazmalarında dövrümüzə çatmışdır. Avropada Avestanın əsl məzmunundan XVIII əsrin ikinci yarısında fransız alimi Düperronun həmin əlyazmalardan etdiyi tərcümələr vasitəsilə xəbər tutmuşlar. Avgi - qədim yunan mifologiyasında bir neçə min baş mal-qarası olan Elida çan. Avginin tövləsini yalnız Herakl təmizləyə bilmişdi.
- bax: İbn Sina. 38
- dünyanın ən böyük materiki, ərazisi təqribən 53,4 mln. km; iki qitədən - Avropa və Asiyadan ibarətdir. avro - Avropa İttifaqı (Aİ) üzvü olan ölkələrin ümumi valyutası.
– qitə, ərazisi təqribən 10 mln. km 2 ;
Asiyanın sərhədi haqqında bax: Asiya) Avrasiya materikini əmələ gətirən hissəsi. Atlantik və Şimal Buzlu okeanı və onların dənizləri ilə əhatə olunub.
- bax: "Avropa İttifaqı". "Avropa İttifaqı" (Aİ) - 1991-ci ilin
dekabrında Maastrixt şəhərində (Hollandiya) AİB (Avropa İqtisadi Birliyi) üzvü olan ölkələr iqtisadi və siyasi inteqrasiyanı sürətləndirmək məqsədi ilə AİB-i Avropa İttifaqına (Aİ) çevirmək qərarına gəldilər. Aİ 15 üzv- ölkədə (1999) ümumi səsvermə ilə seçilmiş 626 nəfər parlament üzvündən ibarət Avropa parlamentinə malikdir. Bundan əlavə,
Aİ-nin siyasətini müəyyənləşdirməkdən ötrü Aİ-nin üzv-ölkələrinin dövlət və hökumət başçılarının ən azı ildə iki dəfə müşavirələri keçirilir. Aİ-nin mənzil-qərargahı Strasburqda (Fransa) yerləşir. Aİ-nin üzv-ölkələrinin əhalisi 1993-cü ildə həmin ölkələrin sərhədləri daxilində sərbəst hərəkət etmək hüququ əldə etdi. 1999-cu ilin yanvarında Aİ-nin üzv-ölkələri üçün vahid valyuta - "avro" dövriyyəyə buraxıldı. Avropa Şurası - 1949-cu il mayın 5-də on ölkə Belçika, Böyük Britaniya, Danimarka, İrlandiya, İtaliya, Lüksemburq, Niderland, Norveç, Fransa və İsveç tərəfindən yaradılmış təşkilat. Həmin ilin avqustunda Yunanıstan və Türkiyə də onlara qoşulmuşlar. Avropa Şurasının əsas məqsədi insan hüquqlarının, plüralist demokratiya və qanunun aliliyinin qorunması; Avropa mədəniyyətinin özəlliyinin dərk olunması və inkişaf etdirilməsinə yardım etmək; Avropa ölkələri qarşısında duran problemlərin birgə həlli yollarını tapmaq (milli azlıqlar, ksenofobiya, dözümsüzlük, ətraf mühitin mühafizəsi, insanın klonlaşdırılması, QİÇS (AİDS), nar-komaniya, mütəşəkkil cinayətkarlıq və s.); siyasi qanunverici və konstitusion islahatları dəstəkləməklə Avropada demokratik sabitliyin möhkəmlənməsinə yardım etməkdən ibarətdir. Avropa Şurasının mənzil-qərargahı Strasburqda (Fransa) yerləşir. Avropa Şurasının 32 üzv-ölkəsinin nümayəndələri l993-cü ildə Avropa Şurası üzvlüyünün genişləndirilməsi yolunu tutdular. 2001-ci il yanvarın 25-də Azərbaycan Respublikası da Avropa Şurasının üzvü oldu.
– qədim romalıların mifologiyasında sübh şəfəqi ilahəsi. avtarkiya - qədim yunan filosoflarının təliminə görə, xarici (o cümlədən maddi) şəraitdən asılı olmamaq. Avtarkiya əsl müdrikin fərqli cəhətidir. Bəzən
Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|