Rauf Məlikov Nizami İbrahimov MƏKTƏBLİNİn tarix lüĞƏTİ
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Atropatilər
- Attika
- Avarayr çölü
35
dövrü idi. Atropatenalılar ermənilərə böyük təsir göstərmişdilər. Strabon yazır ki, atropatenalılar "necə deyərlər, ermənilərin adətlərini yaradanlardır". Ermənistanda atropatenalıların məskunlaşdığı çoxlu, o cümlədən erməni müəlliflərinin hələ VIII əsrdən göstərdikləri Masis (Ararat) kimi yerlər var idi. Ermənistanın atropatenalılardan törənmiş bir sıra naxarar nəsilləri (məsələn: Murasanlar) Ermənistanın dövlət iyerarxiyasında mühüm yerlər tuturdular. Qədim erməni dilində Midiya dilindən alınma sözlər meydana çıxdı. Eramızın I əsrində Atropatenanın "parfiyalaşması" məişətdə, memarlıqda və həyatın digər sahələrində kifayət qədər güclü idi. Atropatena ərazisində Parfiya şahlarının pulları, əsasən də draxma geniş yayılmışdı. Eyni zamanda, Atropatena mədəniyyətinin Parfiyaya təsiri də xeyli çox idi. Antik müəlliflərin tez-tez "parfiyalıları" "midiyalılar" adlandırması da bunu təsdiq edir. Atropatenada sitayiş edilən əsas din zərdüştilik idi. Ellinizm dövründə Atropatenada zərdüştiliyin mövqeyi saxlasa da, o hələ də burada hakim din olaraq qalırdı. Atropatenanın Parfiya ilə yaxınlaşması zamanı bütün xaricilərlə savaşlarında zərdüştilik onların bayrağına, özünüdərkinə çevrildi. Ərəb tarixçilərinin məlumatlarına görə, bu dövrdə Atropatenada yeni Avesta zərdüştiliyinin ocağı meydana gəlir və Şiz (müasir Təxt-i Süleyman şəhərciyi) şəhərindəki alovlu məbəd onun mərkəzinə çevrilir və sonralar Adurquşnasp adı ilə tanınır. Atropatena Sasanilər dövləti tərkibində olan zaman Adurquşnasp məbədinin rolu və əhəmiyyəti o qədər böyük idi ki, hətta Sasani şahları taxta çıxandan sonra müqəddəs oda sitayiş etmək üçün buraya gəlirdilər. Atropatilər - əsası e.ə. 321-ci ildə Atropatenanın birinci hökmdarı Atropat tərəfindən qoyulmuş hökmdar sülaləsi. Atropatilər sülaləsinin bütün hökmdarlarının adlarını bilmirik, belə ki, Atropatena heç də həmişə antik mənbələrin əhatə dairəsinə düşməmişdir. Mənbələrdə Atropatilər sülaləsi hökmdarlarından Atropat, Artabazan, Mitridat, Artavazd, Ariobarzan, II Ariobarzan və II Artavazdın adları çəkilir; Atropatilər sülaləsinin sonuncu hökmdarı isə Atropatenanı eramızın 20-ci ilinədək idarə edən II Ariovast idi. Atropatilər hökmdar sülaləsi eramızın əvvəllərində Parfiya Arşakilər sülaləsinin kiçik qolu ilə əvəz olunmuşdu, sonuncu isə Atropatenanı, görünür ki, onun Sasanilər tərəfindən işğalınadək idarə etmişdir.
- Orta Yunanıstanda, Afinanın özünün və kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan ətraf ərazilərdən ibarət olan Afina polisinin yerləşdiyi vilayət.
(406 - 453) - 434 - 453-cü illərdə hunların qüdrətli hökmdarı. Attila qardaşı Bleda ilə birlikdə hunlara rəhbərlik edirdi; Bleda mülki işlərə baxırdı, Attila isə qoşunlara sərkərdəlik edirdi. 445-ci ildə qardaşının ölümündən sonra Attila hunların təkhakimiyyətli hökmdarı oldu. İqamətgahı Pannoniyada yerləşən istedadlı sərkərdə və rəhbər olan Attilanın dövründə hunların tayfa ittifaqının hakimiyyəti şərqdə Qafqaz dağlarına qədər, qərbdə - Reyn çayına kimi, şimalda - Danimarka adalarınadək genişləndi, cənubda isə Dunayın sağ sahilini əhatə etdi. Müasirlərinin "allahın bəlası" adlandırdıqları Attilanın başçılığı ilə 447-ci ildə
36
hunlar Frakiya və İlliriyanı talan edib, 70 şəhər və qalanı dağıdaraq Fermopilə və Konstantinopolun ətrafına kimi irəliləyə bildilər. Şərqi Roma imperiyasının hunlara ödədiyi xərac xeyli artırıldı. Attila 451-ci ildə Qalliyaya soxuldu və Katalaun çölündə ömründə ilk dəfə böyük açıq savaşa girərək Qərbi Roma imperiyasının və onun müttəfiqlərinin qoşunları ilə vuruşdu. Burada həlledici qələbəyə nail ola bilməyən Attila 452-ci ildə Şimali İtaliyanı talan etdi, Akvileya şəhərini dağıtdı, Paduya, Milan və s. şəhərləri ələ keçirdi. Roma papası I Leonun Attila ilə danışıqlarından sonra Roma şəhəri ödənc verməklə hunlardan xilas edildi. Pannoniyaya qayıdıb Şərqi Roma imperiyasına qarşı yürüşə hazırlaşan Attila qəflətən açılan burun qanaxmasından vəfat etdi. Attilanın ölümündən sonra hun tayfa ittifaqı dağıldı.
- Cənubi Azərbaycanda, Maku şəhəri yaxınlığında yerləşir. 451-ci il mayın 26-da hunlarla ittifaqda olan Sasani qoşunları Avarayr çölündə Vardan Mamikonyanın başçılıq etdiyi üsyançıları məğlub etdilər. avarlar - V əsrdə Mərkəzi Asiyada meydana çıxmış iri tayfa ittifaqı. İttifaq tərkibində aparıcı rolu köçəri maldar türkdilli tayfalar oynayırdılar. VI əsrin ortalarında Şərqi Avropaya gələn avarlar Xəzərin qərb sahilləri boyu çöllərə yayıldılar. Avarların ilk elçiləri 558-ci ildə Bizans imperiyasına - imperator Yustinianın yanına gəlmiş, hərbi ittifaq bağlamağı təklif etmiş və məskunlaşmaq üçün onlara yer verilməsini xahiş etmişlər. Bizans avarlardan özünə düşmən olan türkdilli bulqar və sabir tayfalarına, habelə slavyanlara - antlara qarşı mübarizədə istifadə etmişdir. Avarlar 567-ci ildə german lanqobard tayfası ilə birlikdə Pannoniyanı tutdular. Burada bir neçə yürüşdən və yeni tayfaların birləşdirilməsindən sonra məşhur sərkərdə Bayanın başçılığı ilə Avar xaqanlığının əsası qoyuldu. Pannoniyada möhkəmləndirilmiş konsentrik çevrəli "xrinq" – lər qala sistemi yaradılmışdı Avarla Pannoniyadan slavyanlara, franklara, lanqobardlara. gürcülərə və digər tayfalara habelə onlara xərac verməyə başlayan Bvansa qarşı basqınlar edirdilər. Avarlar Frank dövlətinə də basqınlar edirdilər. Lakin daxili çəkismələr və fəth edilmiş tayfaların üsyanları avarların hərbi qüdrətinin tənəzzülünə və xaqanlığın dağılmasına səbəb oldu. VII min ortalarında avarlar Qara dənizin şimal ətrafından sıxışdırılıb çıxarıldı, türkdilli bulqarlar tərəfindən 680-ci ildə yaradılmış Bulqar çarlığı isə onları cənubdan sıxışdırmağa başladı. Avarlar 790-cı ildə Böyük Karlın frank ordusu tərəfindən tamamilə darmadağın edildilər, 796-cı ildə isə əsas "xrinq"lər süqut etdi. Sonralar avarlar Qara dənizin qərb sahilləri və Dunayboyu ərazilərin yerli əhalisi ilə tamamilə qaynayıb-qarışdılar. Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|