Realizm I idealizm
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
wersja robocza: maj 2007 tej krytyki Hussrel nigdy nie zrezygnował z idealizmu, wręcz odwrotnie, utwierdzał się w nim w toku dalszych swoich badań. W stanowisku filozoficznym Husserla splotły się w unikalny sposób dwa istotne wątki filozofii nowożytnej. Wątek kartezjański polegał na dążeniu do odkrycia wiedzy pewnej, a znalezienie tego rodzaju pewności miałoby umożliwić odrzucenie sceptycyzmu. Wątek kantowski oznaczał natomiast uznanie, że głównym zadaniem analizy filozoficznej jest ‘krytyka rozumu’. Uprawomocnienie wiedzy ludzkiej nie miało więc polegać na znalezieniu jakiejś odizolowanej ‘wyspy pewności’ - a tak Husserl interpretował system filozoficzny Kartezjusza - lecz na przeprowadzeniu analiz ukazujących, jak umysł ludzki nabywa przekonań o świecie, jaka jest ich wartość i granice. Zadaniem filozofii fenomenologicznej miała być krytyka rozumu realizowana za pomocą narzędzia, jakim było spostrzeganie immanentne w powyżej zarysowanym sensie. W ten sposób badania fenomenologiczne miałyby być autonomiczne w stosunku do wiedzy naukowej, posiadałyby też walor uniwersalności oraz cechę niepowątpiewalności. Przeprowadzający je filozof badałby, jak z ‘płaskich’, pozbawionych sygnitywnych domniemań danych, powstają ‘pełne’ przedmioty, jak np. ‘pełne’ pióro powstaje w wyniku syntezy danych naocznych i elementów czysto znakowych, albo, jak niższe akty zmysłowe podbudowują wyższe teoretycznie konstrukcje myślowe. W odróżnieniu od Kanta Husserl uważał, że tego rodzaju badań nie można zaczynać od uznania, że istnieje wiedza jako coś już zastanego, to znaczy od wiedzy matematycznej i przyrodniczej. Oznaczałoby to zawężenie zasięgu planowanej ‘krytyki rozumu’, a patrząc bardziej partykularnie, groziłoby popełnieniem błędnego koła w trakcie próby radykalnego rozważenia wartości naszych przekonań na temat świata. Dopiero koncepcja rozpoczynania analiz epistemologicznych od niezaangażowanego w żadną teorię opisu pierwotnych danych (fenomenów), opisu dokonywanego w ramach immanentystycznej klauzuli redukcji transcendentalnej, była specyficznie fenomenologiczna, to znaczy odróżniała fenomenologiczną teorię poznania od innych stanowisk epistemologicznych. Ten ogólny program Husserl uszczegółowiał twierdzeniem, że głównym zdaniem fenomenologicznej filozofii jest zrozumienie, na czym polega zjawisko transcendencji różnego typu przedmiotów prezentujących się świadomości. Dopiero te trzy elementy razem tworzyły programową specyfikę epistemologii i filozofii fenomenologicznej w interpretacji Husserla: wiedza pewna, którą zapewniało narzędzie badawcze w postaci spostrzegania immanentnego, ‘krytyka rozumu’ oraz pytanie o transcendencję przedmiotów. Racjonalizm tego projektu wyrażał się m.in. w przekonaniu, że relacja między podmiotem a przedmiotami nie jest istotnie uwikłana w ż adne uwarunkowania lingwistyczne, społeczne, witalno-psychiczne itp. Stąd też i sama filozofia może być analizą, której celem jest odsłonięcie, na czym polega pierwotny stosunek podmiot - przedmiot. Gdy użyjemy 71
wersja robocza: maj 2007 współczesnej terminologii, to można powiedzieć, że fenomenologia była stanowiskiem fundacjonalistycznym. Oznaczało to, że wszystkie wielkie problemy epistemologiczne, a więc sceptycyzm, realizm i idealizm, natura prawdy, dadzą się rozstrzygnąć poprzez analizy ukazujące, na czym polega pierwotna relacja podmiot - przedmiot. Programowo patrząc, ten aspekt fundacjonalizmu fenomenologicznego był niezależny od kwestii realizmu i idealizmu, to znaczy odsłonięcie charakteru relacji podmiot - przedmiot mogło wypaść bądź na korzyść realizmu bądź idealizmu, lecz faktycznie Husserl rozstrzygnął spór na korzyść idealizmu (metafizycznego). Zadaniem filozofii fenomenologicznej miało być opisanie różnych typów odniesień epistemicznych, charakterystycznych dla różnego typu przedmiotów w celu pokazania, jak w każdej poszczególnej odmianie tych odniesień wygląda relacja: sygnitywne domniemanie - naoczne wypełnienie. Był to ‘gigantyczny’ projekt, gdyż aby go zrealizować, trzeba byłoby uwzględnić nie tylko spostrzeganie zmysłowe, lecz także inne rodzaje prostych aktów poznawczych, np. introspekcję, przypomnienie, ale także akty podbudowane, np. spostrzeżenie cudzej psychiki, akty wydawania sądów, wielorako sygnitywnie złożone akty myślenia, a więc należałoby ukazać naoczne źródła poznania w logice i w matematyce, naoczną podbudowę poznania znakowego w naukach przyrodniczych, humanistycznych, naoczne źródła aksjologii, poznania religijnego, mistycznego itd. Zrealizowanie takiego zadania równałoby się ukazaniu prawomocności - lub jej braku - wszystkich aktów traktowanych jako akty epistemiczne, gdyż, jak twierdził Husserl, sytuacja naocznej samoobecności jakiegokolwiek przedmiotu, jest jedynym i ostatecznym uprawomocnieniem uznania prawdziwości wszystkich wyższych (sygnitywnych) aktów, które odnoszą się do tego przedmiotu. 53 Wykonanie tej pracy równoważne byłoby z zamierzoną przez Kanta, lecz przez niego niewykonaną, krytyką rozumu teoretycznego i praktycznego, czyli równałaby się wykazaniu naocznego uprawnienia tworzonych przez rozum konstrukcji znakowych. W koncepcji Husserla filozofia fenomenologiczna, jako krytyka rozumu w powyższym sensie, miała ponadto posiadać walor niepowątpiewalności, to znaczy chodziło nie tylko o to, aby nie zaczynać analiz od zastanych teorii naukowych, gdyż ich prawomocność miała być przez krytykę dopiero wykazana, lecz przede wszystkim o to, aby budowana w ten sposób filozofia, mogła być uznana za wiedzę niepowątpiewalną. Jednakże, odmiennie niż Kartezjusz, Husserl nie uważał, aby zadaniem filozofii miało być poszukiwanie wiedzy niepowątpiewalnej jako jakiegoś wyróżnionego ‘punktu odbicia’ dla dowodzenia istnienia świata realnego, 53 „Żadna teoria, jaką by można wymyślić, nie może nas zwieść na manowce co do tej zasady wszystkich zasad: że każda źródłowo prezentująca naoczność jest źródłem prawomocności poznania, że wszystko, co się nam w ‘intuicji’ źródłowo (by się tak wrazić: w swej cielesnej rzeczywistości) przedstawia, należy po prostu przyjąć, jako to, jako co się prezentuje, ale także jedynie w tych granicach, w jakich się prezentuje.” (E. Husserl, Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii, Warszawa 1967, s. 73). Por. R. Ingarden, Wstęp do fenomenologii Husserla, Warszawa: PWN 1974. 72
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|