Realizm I idealizm
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
wersja robocza: maj 2007 lecz poznanie niepowątpiewalne miało być narzędziem używanym przez filozofię fenomenologiczną w trakcie badań zmierzających do stworzenia krytyki rozumu. Zarówno dla Kartezjusza jak i dla Husserla znalezienie wiedzy niepowątpiewalnej równało się odparciu sceptycyzmu, jednak w wypadku Husserla odparcie sceptycyzmu nie miało oznaczać automatycznie rozstrzygnięcia problemu transcendencji przedmiotów na rzecz realizmu. Fenomenologiczna teoria poznania powinna zbadać, jak najprostsze naoczne odniesienia do przedmiotów uprawomocniają pochodne od nich sygnitywne konstrukcje myślowe, lecz Husserl doszedł do wniosku, że nie chodzi tu tylko o epistemiczne uprawomocnienie jednych danych przez inne, lecz o coś w rodzaju konstytuowania się świata w umyśle. P o j ę c i e k o n s t y t u c j i nie zostało przez Husserla jednoznacznie określone. Bywa ono interpretowane albo słabo, to znaczy jako nadawanie sensu zastanym już jednostkom przedmiotowym, albo mocno, to znaczy jako tworzenie się jednostek przedmiotowych z wrażeń czy bodźców, pozbawionych jeszcze znaczenia przedmiotowego 54 . W ramach tej drugiej interpretacji ‘konstytucja’ wydawała się równać idealistycznej tezie, że poznanie nie polega na jakimś rodzaju odzwierciedlania świata, lecz raczej na syntezie różnych danych do postaci całości o charakterze przedmiotowym. Ostatecznie więc fenomenologiczna teoria poznania w interpretacji Husserla przybrała formę transcendentalnej teorii konstytucji świata w ś wiadomości. Jej zadaniem miało być pokazanie, jak różne warstwy świata przedmiotowego konstytuują się w oparciu o warstwy niższe. Na przykład, przestrzeń naoczna konstytuuje się według Husserla z dwuwymiarowych pól wrażeniowych. Ta pierwotna przestrzeń naoczna jest jednak jeszcze solipsystyczna, to znaczy jest ona heterogeniczna i zorientowana, gdyż zawiera wyróżnione ‘tu’ dla pojedynczego podmiotu. Dopiero uwzględnienie istnienia innych podmiotów prowadzi do transformacji przestrzeni zorientowanej w intersubiektywną i homogeniczną przestrzeń naoczną dla wielu podmiotów. Z kolei konstytucja przestrzeni intersubiektywnej umożliwia czysto sygnitywne konstrukcje matematyczne przestrzeni wielowymiarowych i, również nienaoczne, hipotezy na temat natury przestrzeni uniwersum fizycznego 55 . Za najgłębszy poziom konstytucji świata w świadomości Husserl uznał konstytucję czasu. W świadomości konstytuują się nie tylko jedności o charakterze przedmiotowym, zaczynając od dwuwymiarowych pól wrażeniowych, poprzez konstytucję ‘fantomów’, czyli przedmiotów, które jeszcze nie są jeszcze ujmowane jako jednostki pozostające we wzajemnych relacjach przyczynowych, aż do ‘pełnych’ przedmiotów fizycznych, lecz w ś wiadomości konstytuuje się również sam czas, jako forma przejawiania się różnego rodzaju danych. Wraz z konstytucją czasu konstytuuje się według 54 Por. R. Sokolowski, The Formation of Husserl’s Concept of Constitution, The Hague 1970. 55 Por. S. Judycki, Intersubiektywność i czas. Przyczynek do dyskusji nad późna fazą poglądów Edmunda Husserla, Lublin 1990. 73
wersja robocza: maj 2007 Husserla także sama świadomość jako przedmiot o określonej strukturze. Analizy dotyczące konstytucji czasu, którym Husserl poświęcił bardzo wiele uwagi, miały umożliwić zrozumienie, jak pierwotne płynięcie i jednocześnie pierwotna stałość ‘rdzenia’ świadomości sprawiają, że zaczynamy być świadomi struktury uporządkowanej według ‘teraz’, ‘przed’ i ‘po’. Czas obiektywny, to znaczy czas, w którym żyjemy jako wspólnota ludzi, i który porządkujemy za pomocą różnego rodzaju miar fizycznych, oraz czas, który jest analizowany przez fizykę, są pochodne od czasu, jaki powstaje w wyniku takiego a nie innego sposobu funkcjonowania naszej ś wiadomości. Jak było widać z powyżej przytoczonego cytatu z tzw. Idei I, stwierdzającego, że sfera immanentna nie potrzebuje żadnej rzeczy do swego istnienia, idealizm transcendentalny Husserla nie był tezą idealizmu epistemologicznego, to znaczy twierdzeniem, że świadomość nie może wejść w kontakt poznawczy z tym, co pozaświadomościowe lub też że poznajemy wyłącznie zawartość własnego strumienia świadomości, lecz i d e a l i z m t r a n s c e n d e n t a l n y H u s s e r l a b y ł t e z ą i d e a l i z m u m e t a f i z y c z n e g o , a więc tezą spirytualistyczną. W późnym okresie filozoficznego rozwoju Husserla efektem tego idealizmu ‘środka życia’ stała się monadologia, różna wprawdzie w punkcie wyjścia od monadologii Leibniza, lecz nie tak odmienna od niej w punkcie dojścia. Mimo że dla Husserla - poza Kartezjuszem - Kant i neokantyzm stanowił najważniejszy punkt orientacji filozoficznej, to jednak jego rozumienie transcendentalności filozofii było istotnie odmienne od dziedzictwa Kanta w tym względzie. Fenomenologia stawała się filozofią ‘transcendentalną’ przez to, że miała być radykalnym namysłem poznającego podmiotu nad jego aktywnościami epistemicznymi. Jako filozofia transcendentalna fenomenologia była poszukiwaniem ‘źródła’ fenomenów poznawczych i pozapoznawczych. ‘Zwrot transcendentalny’ oznaczał przejście od ‘naiwnego’ nastawienia na świat, to znaczy od nastawienia wyłącznie na to, co jest bezpośrednio dane, do refleksji nad tym nastawieniem. Pytanie o źródło (Ursprung) tworów poznawczych było wspólnym elementem formalnym łączącym kantowską i fenomenologiczną ideę transcendentalności. Inne aspekty rozumienia transcendentalności różniły istotnie Husserla od Kanta i od neokantyzmu. Po pierwsze, odmiennie niż u Kanta, Husserlowska fenomenologia transcendentalna nigdy nie podpisywała się pod metafizycznym agnostycyzmem oraz nie była polemiką z możliwością metafizyki, nigdy też nie było w niej emfatycznego dualizmu pomiędzy tym, co zmysłowe a tym, co intelektualne, oraz pomiędzy tym, co intelektualne (rozumowe) i tym, co noumenalne. Nie było w niej też żadnej filozoficznej negacji możliwości wiedzy na temat istnienia Boga, duszy czy wolności. Husserl wprawdzie nie zajmował się tymi zagadnieniami, w sensie rozważań nad możliwością dowodów na istnienie tego, co noumenalne, lecz z drugiej strony to, co transcendentalne, było dla niego czymś ontologicznie dającym się 74
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|