Realizm I idealizm
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
wersja robocza: maj 2007 n i e z a l e ż n o ś c i ś w i a t a o d u m y s ł u . Kwestia realizmu i stanowisk jemu przeciwnych może dotyczyć bądź charakteru relacji pomiędzy umysłem (świadomością) a światem (bytem) w ogólności, bądź być rozważana w związku z określonymi dziedzinami przedmiotowymi (np. realizm w odniesieniu do zagadnienia uniwersaliów, realizm naukowy, aksjologiczny itd.). Zasadniczo rzecz biorąc, spór pomiędzy realizmem a idealizmem uznaje się za problem epistemologiczny, w rzeczywistości jednak jest to mieszanina zagadnień epistemologicznych, metafizycznych, zagadnień dotyczących roli języka w poznaniu, problemów z zakresu metodologii i filozofii nauki. Idealizm (epistemologiczny) często jest łączony z którąś z postaci spirytualizmu i jako taki przeciwstawiany jest nie tylko realizmowi (epistemologicznemu), lecz także stanowiskom metafizycznym (ontologicznym), a więc materializmowi, fizykalizmowi lub naturalizmowi. Za emblematyczne zagadnienie z zakresu problematyki realizm - idealizm uznawany jest dzisiaj tzw. ‘problem istnienia świata zewnętrznego’ (problem of the external world). Wyrażenie ‘świat zewnętrzny’ nie oznacza jakiegoś świata na odległej od Ziemi planecie, ani też ‘świat zewnętrzny’ nie jest w ścisłym sensie żadnym osobnym światem, lecz jest to ‘świat’ w sensie tego, co jest zewnętrzne w stosunku do podmiotu dokonującego aktów percepcji. Chociaż Kant systematycznie nie używał tego wyrażenia, to jako pierwszy wyraźnie sformułował problem istnienia świata zewnętrznego, gdy pisał: Bez względu na to, jak dalece idealizm może uchodzić za niewinny dla istotnych celów metafizyki (czym w rzeczywistości wcale nie jest), pozostaje zawsze skandalem filozofii i powszechnego rozumu ludzkiego, żebyśmy musieli przyjmować tylko na wiarę istnienie rzeczy poza nami (od których wszak otrzymujemy cały materiał dla naszego poznania, i to nawet dla naszego zmysłu wewnętrznego) i żebyśmy nie mogli przeciwstawić żadnego zadowalającego dowodu, jeżeli komuś przyjdzie na myśl powątpiewać o ich istnieniu. 3
Kant uznał za s k a n d a l f i l o z o f i i i powszechnego rozumu ludzkiego to, że w istnienie świata zewnętrznego musimy tylko wierzyć, ponieważ dotąd nie sformułowano dowodu jego istnienia. Sam podał taki dowód, a mianowicie: istnienie rzeczy w przestrzeni poza mną jest warunkiem możliwości świadomości mojego istnienia w czasie, a z kolei moja świadomość istnienia w czasie jest mi bezpośrednio dana, a więc z niej mogę wywnioskować, iż istnieją rzeczy w przestrzeni poza mną. 4 Ten dowód istnienia świata zewnętrznego - gdy pominiemy problemy z nim związane - równał się odrzuceniu pewnej formy idealizmu, a mianowicie idealizmu subiektywnego Berkeleya, lecz to nie przeszkodziło Kantowi w uznawaniu poprawności własnej interpretacji idealizmu. 3 I. Kant, Krytyka czystego rozumu, B XXXIX. 4 Tamże, B 275-279. 3
wersja robocza: maj 2007 Z kolei M. Heidegger twierdził, że skandalem filozofii nie jest to, że dotąd nie podano dowodu istnienia świata zewnętrznego, lecz to, iż ciągle oczekuje się pojawienia się takiego dowodu i ciągle próbuje się go formułować. Należy raczej zapytać, jakim bytem jest człowiek - ‘Dasein’ w terminologii Heideggera - skoro najpierw dąży on do ‘unicestwienia’ świata w ramach rozważań epistemologicznych, a potem próbuje go odzyskać, dowodząc jego istnienia. Sceptycyzm i idealizm zakładają według Heideggera, że człowiek, jako podmiot poznający, jest pierwotnie czymś ‘bezświatowym’ lub że nie jest pewny swojego istnienia w świecie. 5 Sceptycyzm i idealizm wynikają z niewłaściwego potraktowania samego bytu, to znaczy są rezultatem interpretacji bytu jako czegoś wyłącznie rzeczowego (Vorhandenheit), jako ‘realności’, a to z kolei prowadzi do pominięcia prawdziwej pierwotności ludzkiej sytuacji, która polega na byciu w świecie (In-der-Welt-Sein). Gdy pominie się wiele założeń pochodzących z szerszego kontekstu filozofii autora Sein und Zeit, to wydaje się, że jego diagnoza przyczyn skandalu, jakim mają być próby dowodzenia istnienia świata, jest raczej tylko zabiegiem retorycznym, sprowadzającym się do stwierdzenia, że jeśli z góry przyjmiemy, iż do istoty człowieka należy istnienie w świecie, to świat zewnętrzny istnieje. Próbę formalnie podobną do podejścia Heideggera, to znaczy próbę nie tyle rozwiązania, co raczej zlikwidowania problemu realizmu i idealizmu, znajdujemy w R. Carnapa jego Scheinprobleme in der Philosophie. Jeżeli dwaj geografowie, realista i idealista, zostaną wysłani do Afryki, aby rozstrzygnąć, czy góra, która, jak się przypuszcza, może być tylko legendą, istnieje rzeczywiście, wtedy ostatecznie obaj dojdą do tego samego wniosku, negatywnego lub pozytywnego. Stanie się tak, gdyż dla pojęcia rzeczywistości, o które im chodzi, istnieją w fizyce i w geografii określone kryteria, które, niezależnie od ich filozoficznych przekonań, prowadzą jednoznacznie do określonego rezultatu. To pojęcie rzeczywistości Carnap nazywa ‘empiryczną rzeczywistością’. Nie tylko jednak w odniesieniu do problemu istnienia góry będą oni zgodni, lecz także w odniesieniu do każdego pytania o jej uposażenie, położenie, kształt, wysokość itd. Filozoficzna rozbieżność między nimi nie znajduje się zatem na płaszczyźnie empirycznej, znajduje się ona na poziomie tego, co jest istotnie niedoświadczalne, a stąd według Carnapa oba rozwiązania, realizm i idealizm, nie mają żadnego naukowego sensu. 6
idealizm jest pozorna, gdy bowiem Carnapowska ‘empiryczna rzeczywistość’ ograniczać się będzie do bycia spostrzeganym, wtedy góra w Afryce nie będzie istniała, gdy nie będzie przez kogoś spostrzegana, jeżeli jednak zdanie „Góra istnieje rzeczywiście” będzie znaczyło tyle, że istnieje 5 Por. M. Heidegger, Sein und Zeit, T bingen 1927, § 43 (Bycie czas, tłum. B. Baran, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1994). 6 Por. R. Carnap, Scheinprobleme in der Philosophie. Das Fremdpsychische und der Realismusstreit, Berlin 1928, s. 36-39. 4
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|