Realizm I idealizm
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
wersja robocza: maj 2007 stanowiskiem, zgodnie z którym rzeczy fizyczne są kompleksami rzeczywistych i możliwych treści spostrzeżeniowych: być dla rzeczy fizycznych to ‘być spostrzeganym’ przez jakiś podmiot (esse = percipi). Zasadniczym przykładem epistemologicznego idealizmu subiektywnego jest stanowisko G. Berkeleya. Idealizm ten określa się jako idealizm immanentny, gdyż świat zewnętrzny traktuje on jako zawartość strumienia ś wiadomości, który należy do pojedynczego podmiotu. Nazwa się go też idealizmem antropologicznym, gdyż świadomość Berkeley interpretował jako własność osób ludzkich oraz jako idealizmem psychologicznym, ponieważ świadomość jest tu związana z konkretną psychicznością człowieka. Epistemologiczny idealizm subiektywny bywa określany również mianem f e n o m e n a l i z m u , szczególnie wtedy, gdy jego uzasadnieniem jest analiza percepcji zmysłowej. Ze swoją wersją idealizmu epistemologicznego Berkeley łączył idealizm metafizyczny (spirytualizm) twierdząc, że autonomicznie istnieją wyłącznie skończone dusze ludzkie i nieskończony duch Boga, podczas gdy materia nie posiada żadnego autonomicznego istnienia. Czy idealizm epistemologiczny uprawniał Berkeleya do tezy spirytualistycznej oraz czy jego idealizm był aż tak subiektywistyczny, jak to zostało przedstawione - kwestie to zostaną bliżej rozważone w dalszych częściach tego rozdziału.
E p i s t e m o l o g i c z n y i d e a l i z m t r a n s c e n d e n t a l n y traktuje świat dany w doświadczeniu jako konstrukt pochodzący od ponadindywidualnej
ś
nazywanej
ś
transcendentalną. Świat zjawiskowy jest przez idealistów transcendentalnych uznawany wprawdzie za świat transcendentny w stosunku do indywidualnej świadomości, lecz transcendencja ta jest wyłącznie transcendencją konstruktu, a nie przedmiotu ujmowanego takim, jakim jest on ‘sam w sobie’. Konstrukt, jakim jest świat zjawiskowy, interpretowany jest jako identyczny przedmiot, który w swoich własnościach jest niezależny od poszczególnych treści należących do poszczególnych podmiotów. Przez świadomość transcendentalną ten rodzaj idealizmu rozumie zespół apriorycznych form zmysłowości (czas i przestrzeń) i apriorycznych prawidłowości, którym muszą podlegać wszystkie poszczególne świadomości indywidualne. Świadomość transcendentalna bywała określana jako ‘świadomość w ogóle’ (Bewusstsein berhaupt), a jej sposób istnienia traktowano jako logiczno- idealny, a nie ontologiczny. Wzorcowym przykładem idealizmu transcendentalnego są poglądy epistemologiczne I. Kanta i przedstawicieli neokantyzmu. R e a l i z m m e t a f i z y c z n y jest tezą, że istnieją przedmioty niezależne od świadomości, że istnieje byt niezależny od świadomości. Przy tak ogólnej formule realizmu metafizycznego nie jest rozstrzygnięte, o jaki byt niezależny od świadomości może chodzić, czy jest to byt o charakterze substancji duchowych (dusze), czy też byt czysto materialny, czy też jedno i drugie. Tak więc realizm metafizyczny może łączyć się zarówno ze 11
wersja robocza: maj 2007 spirytualizmem jak i z materializmem, z monizmem i z pluralizmem. Może się też łączyć się z agnostycyzmem co do ostatecznej natury rzeczywistości, to znaczy realista metafizyczny może twierdzić, że wprawdzie musi istnieć jakiś byt niezależny od świadomości (który jest przyczyną jej istnienia i jej treści), lecz jednocześnie uznawać, że nie jesteśmy w stanie w wyniku racjonalnych dociekań rozstrzygnąć, czy to, co jest niezależne od ś wiadomości, ma charakter duchowy, czy materialny, czy takich bytów jest wiele, czy też raczej istnieje tylko jeden taki byt itp. Widać więc, że podziały na realizm i idealizm epistemologiczny oraz realizm i idealizm metafizyczny mają taką niewygodną konsekwencję, że idealizm metafizyczny staje się odmianą realizmu metafizycznego, gdyż jest tezą na temat natury tego, co jest istnieje niezależnie od umysłu (świadomości). Precyzyjnie patrząc, trzeba zatem przyjąć, że mogą istnieć tylko dwa opozycyjne stanowiska, to znaczy realizm epistemologiczny i idealizm epistemologiczny, stanowiskiem przeciwstawnym do realizmu metafizycznego musiałby być natomiast nihilizm metafizyczny stwierdzający, że doznawane przez nas stany świadome nie mają w ogóle ż adnych przyczyn. W dalszym ciągu będę argumentował, iż właściwą opozycją do realizmu metafizycznego, choć w mniej radykalnym sensie niż nihilizm, jest immanentyzm. Realizm metafizyczny może być reprezentowany albo tylko jako bardzo ogólna hipoteza stwierdzająca, że muszą istnieć jakieś pozaświadomościowe przyczyny posiadanych przez nas treści świadomości, albo na rzecz tego realizmu argumentuje się z punktu widzenia realizmu epistemologicznego, wtedy zaś istnienie bytu niezależnego od świadomości nie jest tylko hipotezą dotyczącą pozaświadomościowych przyczyn treści ś wiadomości, lecz argumentem na rzecz realizmu metafizycznego jest to, że faktycznie w aktach poznania kontaktujemy się z takim bytem, to znaczy z rzeczywistością niezależną od treści świadomości. R e a l i z m e p i s t e m o l o g i c z n y głosi, że byt istniejący niezależnie od świadomości jest, przynajmniej w pewnej mierze, poznawalny. Realista epistemologiczny nie jest zobligowany do poglądu, że cała rzeczywistość jest poznawalna, lecz wyłącznie do poglądu, że niektóre jej fragmenty są dla nas, ludzi poznawczo dostępne. Wydaje się, że pełna dostępność wszystkich ‘regionów’ rzeczywistości dla umysłu ludzkiego wymagałaby argumentu teistycznego: tylko wtedy, gdy przyjmiemy, że ś wiat został stworzony przez Boga i że jako taki jest w całej swej rozciągłości racjonalny i dostępny dla tego rodzaju intelektów jak nasze - tylko w takim wypadku można byłoby przyjąć pełny realizm epistemologiczny. Zazwyczaj jednak rozumie się realizm epistemologiczny w ten sposób, że jest on nie tylko podstawowym przekonaniem życia codziennego, lecz także że jest akceptowany w naukach przyrodniczych: przyrodnicy wiedzą wprawdzie, że bardzo wiele rzeczy z zakresu ludzkiego obrazu świata jest uwarunkowanych konstytucją psychofizyczną człowieka, lecz z drugiej strony są też mocno przekonani, że docierają do świata 12
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|