Redaksiya şurasi misir Mardanov

5 1 4  

Azarbaycan  şifahi  xalq  adabiyyatı  antologiyası 

Teymurlang 

Uğursuz bir döyüşdan  sonra Teymurlang qaçıb bir daşın dalın­

da gizlanir.  dtrafına göz  gazdirir,  görür Kİ,  bir qarışqa buğda dani­

ni  daş  yuxarı  qaldırıb  öz  yuvasına  aparmağa  çalışır.  Dan  69  dafa 

aşağı  düş ür,  70-ci  da fa  qarışqa  da ni  apara  bilir.  Bunu  göran  Tey­

murlang  utanır  Ki,  bir  dafa  mağlub  olmaqla  geri  çaKilib .  O,  gizlan­

diyi yerdan  çıxır,  qoşunu  toplayıb  yenidan  döyüşa  girir,  qalib  galir. 

Bas Kişilar hanı 

Teymurlang  qoşunu  ila  galib  Azarbaycana  çatır.  O,  qarşıdaKı 

Kanda  çapar  göndarir  Ki,  qızlar,  galinlar,  analar  qiymatli  şeylarini 

götürü b  Kanddan  çıxsınlar.  Bizim  işimiz  Kişilarıadir.  Onlarla  vu­

ruşmağa  galmişiK . 

Qoşun çölda  gecalayir.  Sübh  tezdan  asgarlar  Kanda  girirlar. 

Teymurlang  Kandi bomboş görüb  mat qalır.  asgarlar ev-ev ga­

zib  bir  qoca  tapırlar.  Onu  Teymurlangin  hüzuruna  gatirirlar.  Tey­

murlang  qocadan  soruşur: 

- Hanı bu  Kandin  Kişila ri? 

Qoca  deyir: 

- Hörmatli  höKmdar,  siz  xabar  göndardiniz  Ki,  qızlar,  galin­

lar,  analar an  qiymatli  şeylarini  götürü b  Kanddan  aralansınlar.  On­

lar  da  sizin  amriniza  amal  etdilar. 

yir: 

Teymurlang  qocanın  sözünün  canını başa düşmayib  qeyzla de-

- Bas  Kişilar  hanı? 

Qoca  aramla  deyir: 

- Ey  böyüK  höKmdar,  dünyada  qıza qardaşdan,  anaya  övlad­

dan,  qarıya  öz  ömür-gün  yoldaşından  qiymatli  na  ola bilar  Ki? 

Qocanın  bu  cavabından  Teymurlang  darin  fiKra  gedir  va  son­

ra  qoşunun  Kandda n  çıxmasına  amr  verir. 

Xatai 

Ravayata göra,  Şah  İsmayılın  özü  Kimi  çox  cangavar bir qadı­

nı  var imiş .  Adı  Bayim  olan bu  sadaqatli  qadın  ona  ham da  etibar­

lı  arxadaş,  dost  imiş .  O,  Şah  İsmayılın  Keçirdiyi  döyüşlarda  ari  ila 

çiyin-çiyina  vuruşur,  düşmani  vahimaya  salırmış. 

Bir dafa Bayim  xanım Naxçıvanın Şarur düzünda döyüş  zama­

nı  mühasiraya  alınır.  O,  arindan,  yoldaşlarından  aralı  düşür.  TaK­

başına  döyüşda  misilsiz  igidliK  göstarir.  LaKin  na  qadar  çalışırsa, 

---

Ravayatlar 

5 1 5  

m ühasiradan  çıxa bil m ir.  Bir neça yerindan  ağır  yaralanır.  Bundan 

sonra  düşman  onu  asir  alır. 

Bayim  xanımın asir  düşmasi  xabari Şah İs ma yıla gee  çatır.  O, 

vaxtında  yağının  üstünü  Kasdira  bilmadiyina  taassüflanir.  Ömrün­

da  ilK  dafa  düşmana  fürsat  verdiyi  üçün  özünü  günahKar  sayır. 

Qamli-qamli  düşman  gedan  yollara  baxır,  özünü  mazammat  edaraK 

deyir: 

- Na böyüK  xata  eladim,  Bayim  düşman  alina  Keçdi! 

El-oba  böyüK  şahın  Kadarina  şariK  olur.  Ona  tasKinliK  verir. 

Şah  igid xalqına,  mard  döyüşçülarina,  özünün şücaatina  arxalanır. 

Düşmandan  amansız  in tiqam  almaq üçü n  and  içir. 

Ravayata  göra,  o  vaxtdan  Şah İsmayıl  el  arasında  Xatai  adla-

nır. 

San  xanım  olası  gözalsan 

Ravayata  göra,  Ganca  xanının  naxırları,  sürülari,  ilxıları  Zi­

yadlı  Kandinda saxlanırmış.  Bir gün  xan  öz  mal-qoyununa baş  çaK­

maya  gedir.  Har  gerlanda  sarKarla  görüşmamiş  naxırların,  sürüla­

rin  örüşüna  çıxmazmış.  Bu  dafa  da  atını  sarKarın  qapısına  sürür. 

SarKar evda olmur, onun qabağına sarKarın arvadı Qamar çıxır.  Qa­

mar  da  bir  Qamar  imiş.  Ona  tay  gözal  haradaymış?!. 

Ganca  xanı  vurğun  vurmuş  Kimi  donuxur,  öz-özüna  deyir, 

aya,  Allahın sarKarına bax,  onun  arvadına bax.  "Armudun  yaxşısı­

nı ayı yeyar"  misalı düzmüş.  Bu,  onun  xörayi  deyil ,  asl  manim  ma-

lımdır. 

Xana bela galir Ki,  ela bir  zığlı-zımrıqlı çobanla ömür-gün  Ke-

çirmaK  Qamarin  da  ürayindan  olmaz ,  onunla başbirliK  elamaK  ista­

diyini  bildirsa  sevinar.  Ona  göra  da  bir  yüngül  dil  bulayıb  eyham 

atdı: 

- San  xanım  olası  gözalsan, 

Qamar  heç  na  demayib  eva  girir.  Axşam  arina  danışır  Ki,  xan 

mana  bela  dedi,  sanin  başına  pisliK  gatiracaK,  man  da  sansiz  birca 

gün  özümü  sağ  qoymaram,  gal  burdan  KÖÇaK . 

SarKar  Qamari  da  bir  ata  mindirib  İrana,  Şah  İsmayıl  Xatai­

nin  yanına  şİKayata  gedir,  ona  har  şeyi  olduğu  Kimi  arz  elayir. 

Şah 1smayıl  Xatai  sarKara,  Qamara  baxır,  deyir: 

- Ganca  xanı  sahv  elamayib,  Qamar  xanım  olası  galindir,  ari 

da  xanlığa  layiq  Kişidir. 

Bela deyirlar Ki, Şah İsmayıl Xatai Ganca xanını hüzuruna ga-

tirdir,  Qamara  Qamarbanu,  arina  Ziyad  xan  adı  verir,  Ganca  xanı­

nı  isa  onların  sarKarı  qoyur. 

---

5 1 6  

Azarbaycan  şifahi  xalq  adabiyyatı  antologiyası 

Abbashayli 

Bela  deyirlar  Ki,  Şah  oğlu  Şah Abbas  neça  dafa  Ki,  Tiflisa  hü­

cum  edirmiş,  ancaq  mağlub  olub  geri  çaKilirmiş .  Şah Abbas  bu  da­

fa da Tiflisa  hücum edir.  Qoşun şahara dolur va mühasiraya  düşür. 

Şah  Abbas  aradan  çıxır.  Darviş  paltarı  geyinaraK  pay-piyada  İrana 

getmaya  başlayır.  Galhagal  galib bir Kanda çıxır.  Bu  Kanda  "Tağar­

bayli" deyirlarmiş.  Kandin  giracayindaKi daxmada  Sübhanverdi  ad­

lı bir  qarı  yaşayırmış. 

Şah  Abbas  daxmanın  qapısını  döyür.  Sübhanverdi  qarı  eşi ya 

çıxanda  ona  deyir: 

- Allah  qonağı  istamirsanmi,  ay qarı? 

- Niya istamiram,  Allaha da qurban,  onun  qonağına da,  - de-

ya  qarı  onu  içari  davat  edir. 

Şah  Abbas  Keçib  bir  tarafda  aylaşir. 

Bu  qarının  naxırçılıq  edan  bir  oğlu,  bir  inayi,  bir  iti,  bir  da 

qazanı  varmış.  Harnin  qazanda  qabaqca  yal  salıb  ita  verar,  qazanı 

yu yar,  sonra  da  inayi  sağı b  öz larina  horra  bişirardi.  indi  qonağa 

göra  talasdiyi  üçün  itin  yalını yalağa  isti-isti  töKür  Ki,  horra bişir­

sin.  it  ela  bilir  yal  yena  da  qaynardan  düşüb,  soyuyub,  dilini  yala 

çalan  Kimi zingildayib  geri çaKilir,  qarının üzüna  qanlı-qanlı baxır. 

- Bıy,  başına  daş  düşsün,  Şah  oğlu  Şah  Abbas  Kimi  talasiyib 

özünü  niya  mağmun  elayirsan.  Yalağın  qıraqlarını  yalaya-yalaya 

yesan,  içi  da  ağzını  bela  bişirmaz ,  - deya  qarı  ita  acıqlanır. 

Şah  Abbas  öz  hesabını  götürür. 

İr ana  qayıdıb  qoşun  toplayır.  Bu  da fa  qarının  dedi yi  Kımı 

edir:  Tiflisi  mühasiraya  alır,  çarasiz  qalan gürcülar taslim  olurlar. 

Taslim  olmağı  adına  sığışdırmayan  gürcü  höKmdarı  Tamara 

yanına yeddi adam çağırır,  onlara amr edir Ki,  filan yerda qabir qa­

zın,  sonra  da bura galin,  burada bir tabut olacaq,  onu  aparıb  harnin 

qabra  qoyun.  Sonra  yeddi  farraşa  tapşırır  Ki,  geca,  filan  vaxtı  sa­

raya  adam  daxil  olacaq,  onları  öldürün.  Qardaşlarına  da  deyir  Ki, 

bu geca  qaravulda duran  yeddi  nafari  öldürarsiniz .  Tamara  bunları 

deyib  qızıldan  qayrılmış  tabutun  içina  girir  va  özünü  öldürür. 

Onun  bütün  tapşırıqları  yerina  yetirilir.  Sahar  açılanda  Tarnaranı 

na  qardaşları  tapır,  na  da  Şah  Ab basın  adamları,  onun  qeyba  çıx­

ması da o vaxtdan namalum qalır. Şah Abbas Tiflisi alır va Gancaya 

qayıdır.  Oradan  Qazağa  çapar  göndarir  va  ona  tapşırır: 

- Gerlarsan  Qazax  mahalına,  orda  Tağarbayli  Kandi  var.  O 

Kandda Sübhanverdi adlı bir  qarı  yaşayır.  Onu oğlu Abbasla manim 

yanıma  gatirarsan. 

---