Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
Ətraf mühitin korlanması nəticəsində bəşəriyyəti müxtəlif xarakterli çoxsaylı təhlükələr narahat edir. Atmosfer, su hovuzlan və torpaqlar neft tullantılan ilə çirklənir, torpaq şorlaşır, meşələr, su və mineral ehtiyatlar tükənir. Atmosferdə müxtəiif ziyanlı maddələrin fasiləsiz surətdə geniş yayılması, ozon qatımn tədricən çirklənməsi müşahidə olunur. Dağ-mədən işlərinin düzgün apanimaması nəticəsində məhsuldar torpaqlarm və meşə ehtiyatlanmn xeyli hissəsi məhv edilir. Nadir heyvanlann, bitki növlərinin yoxa çıxmasma gətirib çıxarır, insan gen nofondunun korlanması üçün zəmin yaradır. Bütün bunlar təbiətdən istifadə edilməsi prosesini rasionallaşdırmağı, təbiətlə cəmiyyət, iqtisadiyyatla ekologiyanın qarşılıqlı əlaqəsinin optimal həllini axtanb tapmağı zəruri edir. Dünyada cəmiyyət, təbiət va insan arasmda qarşılıqlı münasibətlərin bütün tip və formalam—təbii, iqtisadi-sosial, siyasi iqtisadi, elmi-texniki, sosial-mədəni amilləri, beynəlxalq hüquqi məsələləri məcmu halda ehtiva edən ekoloji böhran olduqca mürəkkəb, çoxşaxəli, müxtəlif, istiqamətli, kompleks hadisədir. Bu hal, onun həlli yollan və vasitələrinində çoxşaxə- liliyini şərtləndirir. Beynəlxalq miqyasda insan fəaliyyətinin təbii sərvətlərin və məhsuldar qüvvələrin tənzimləyicisi səviyyəsinə yüksəlməsi, insanla təbiətin qarşılıqlı əlaqəsinin yeni ahəngdarlığmın bərqərar olması, təbiət vasitəsilə insamn, insan vasitəsi ilə isə təbiətin inkişafı, insamn təbiətə münasibətinin humanistləşməsi xüsusi önəm kəsb edir. Bu problemlərin reallaşması prosesində cəmiyyətlə təbiətin harmonik inkişafınm kompleks müasir ekoloji proqramı nəzərdə tutan iqtisadi-sosial siyasətin həyata keçirilməsi mühüm rol oynayacaqdır. Ekoloji tarazlaşdırma strategiyasımn əsas məqsədini ən əlverişli sağlam həyat şəraitinin bərqərar olmasının üsul və vasitələrinin müəyyən edilməsi təşkil edir. Ekoloji problemlərin təsirli həlli yollanndan biri də müasir elmi-texniki tərəqqinin sürətli inkişafı, ilk növbədə onun nailiyyətlərindən geniş və hərtərəfli istifadə edilməsinin ön plana 189 çəkilməsi, problemlərin həlimə dövlət tərəfindən nəzarətin güclənməsidir. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, ekoloji böhramn aradan qaldıniması məsələsində elmi-texniki tərəqqinin roluna münasibət birmənalı deyildir. Bəzi Qərb və Şərq sosioloqlan ekoloji böhram elmi-texniki inqilabm bilavasitə nəticəsi hesab edərək onun rolunu inkar edir, nikbin mövqedə duran sosioloqlar isə bu problemin aradan qaldırılmasında onun müsbət, hətta əsas rol oynayacağına inam bəsləyirlər. Cəmiyyətin çoxcəhətli fəaliyyəti təbii şəraitə yalnız neqativ deyil, eyni zamanda ciddi müsbət təsir göstərir, iqtisadi mənafe naminə həyata keçirilən təsərrüfat tədbirləri planetin bioloji ehtiyatlanm artınr, ekoloji sistemi yaxşılaşdınr. Insamn təbiətlə münasibətlərinin elmi prinsiplər əsasında qurulması sayəsində güclü istehsal mədəniyyəti formalaşu*, mükəmməl, keyfiyyətcə daha müasir avadanlıqlar istehsal edən qabaqcıl ölkələr iqtisadi inkişafı sürətləndirmək, həm də yeni texnologiyamn satışından faydalanmaq imkanı əldə edirlər. Məhsuldar qüvvələrin təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə prosesi bir tərəfdən insanlann artmaqda olan rasional tələbatlarım ödəməyə imkan verməli, digər tərəfdən isə bu tələbatların ödənilməsinin mənbəyi kimi onu sənaye istehsalı ilə təbii mühitin bioloji sabitlik arasında tarazlığı saxlamağı təmin etməlidir. İndi insamn istehsal fəaliyyətinə ekoloji-iqtisadi mövqedən yanaşılması zəruridir. Qapalı ekoloji sistemlərdən fərqli olaraq təsərrüfat sistemlərində təbiətin yaratdığı məhsullardan çox az istifadə olunur, istehsala cəlb olunmuş təbii materiallarm 1,5 faizi hazır məhsul kimi istifadə olunduğu halda, təxminən 98,5 faizi istehsalın tullantısma çevrilir. Bu hal təbiətə ciddi təsir göstərir, böyük zərbə vurur. Deməli, istehsalm təbiətə ciddi təsiri onun miqya- smın genişlənməsindən daha çox, istehsalm texnologiyasınm xarakterindən asılıdır. Ekoloji cəhətdən təmiz, aztullantılı, azeneıjili və tullantılardan yenidən istifadə edilməsinə imkan 190 verən texnologiyanın geniş tətbiq edilməsi önəmli vəzifəyə çevrilir. Müasir dövrdə alternativ eneıji mənbələrindən geniş istifadə mühüm əhəmiyyət daşıyır. Günəş, külək, dəniz və Yer təkinin qüvvəsindən daimi eneıji mənbəyi kimi istifadə edilməsi energetikanın gələcək inkişaf istiqamətlərini təşkil edəcəkdir. Qloballaşan dünyada müasir ekoloji problemləri xeyli dərəcədə elmi-texniki tərəqqi doğurmuşdur. Lakin onu daha da inkişaf etdirmədən ekoloji böhrandan xilas olmaq da mümkün deyildir, ictimai inkişafın dialektikası elmi-texniki tərəqqini dayandırmağı və ya zəiflətməyi deyil, onu yenidən səmtləşdirmək şərti ilə inkişafım sürətləndirməyi tələb edir. Biosferin gələcəyi, təkamülü getdikcə daha çox cəmiyyətin məqsədəuyğun addımlan ilə müəyyən olunmağa başlayır. Təbiətin mühafizəsinin elmi təşkilinin həyatın və siviliza- siyanm qorunub saxlanmasımn zəruri şərtinə çevrildiyi indiki zamanda insanlann ümumi və xüsusi ekoloji mədəniyyətini, ekoloji şüurunun və ekokoji davramşmm yüksək səviyyəyə çatdınimasım tələb edir. Təbiəti saflaşdırma, onun nemətlərindən səmərəli istifadə etməklə korlanmasmm qarşısım almaq təbii şəraitlə ünsiyyətin forma və metodlanm sağlamlaşdmnaq şüurlu fəaliyyəti qüvvətləndirməyi, ekologiyanın əxlaqietik problemlərini ön plana çəkməyi zərurətə çevirib. Ekoloji böhramn aradan qaldıniması üçün ilk növbədə insanlann ekoloji dünyagörüşünün formalaşmasma nail olmaq vacibdir. Ekologiyanm mühüm problemlərinin ali və orta məktəblərdə tədris edilməsi ekolojietik prinsiplərin intişan işinə xeyli yardım edər, hər bir adamm ətraf mühitin mühafizəsində fəal, səmərəli fəaliyyət göstərməsinə daha yaxşı şərait yaratmış olar. Dünya praktikası sübut edir ki, təbiətlə qarşılıqlı münasibətdə kortəbiilik elementlərini getdikcə məhdudlaşdırmaq, mütəşəkkil, şüurlu, yaxın və uzaq nəticələri nəzərə almaq şəraitində fəaliyyət göstərmək yeganə çıxış yoludur. 191 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|