Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
təkmilləşməyə məruz qalmaqdadır. Bunun əsas məzmunu ilkin, təkrar xammal ehtiyatlannmı istifadə edilməsinə görə haqq ödənişi şəraitində istismar, emal, istifadə proseslərində itkiləri minimuma endirməklə, ətraf təbii mühitə dəyən zərəri məhdudlaşdırmaqdır. Belə tədbir torpaq, su sərvətlərindən istifadə proseslərində daha artıq səmərə verir. Respublika torpaqlanmn istifadəsi və planlaşdınimasında daha çox tətbiq edilən vasitədir. Bir çox Avropa ölkələrdə, məsələn Böyük Britaniyada, Almaniyada torpaqlardan istifadəyə görə lisenziyam yerli təşkilatlar verir ki, bu da regionda iqtisadi inkişafın, ətraf mühitin mühafizəsini təmin edir və müvafiq məhsullar istehsalmm təşkili və planlaşduıiması işlərinin səmərəliliyini artınr. Torpaqlann istifadəyə verilməsi təkcə onla- nn kənd təsərrüfatımn, qeyri istehsal sahələrinin inkişaf etdirilməsi məqsədinə xidmət etmir. Elm və texniki tərəqqiyə əsaslanan elə sənaye sahələri, xüsusilə qeyri-ənənəvi energetika, kimya müəssisələri fəaliyyətdədir ki, onlann tullantılannm açıq havada yığılması ekoloji təhlükə və təxribat mənbəyi kimi yol verilməzdir. Belə müəssisələrdən Sumqayıt şəhərindəki orqsintez, sintetik kauçuk, Supefosfat zavodlanm, Gəncə aliminium oksidi kombinatım göstərmək olar. Sənayə müəssisələrinin tullantılan- nın hardasa yığılmasmm, istifadəsinin, basdınlmasımn iqtisadi, ekoloji proseslərinin təhlili, elmi axtarışın müvafiq hüququ şəxslərə həvalə edilməsini qarşıda qoyur ki, bunu da dövlətin müvafiq təşkilatı, məsələn, ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, Respublika Nazirlər Kabinetinin əlaqədar şöbəsi, Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə komitəsi təmin etməlidir. İndi elə ölkələr var ki, məsələn (Rusiya Federasiyası) ətraf təbii mühit üçün son dərəcə zərərli, təxribatlı olan tullantılann öz ərazisində basdınimasım gəlir mənbəyinə çeviriblər. ABŞ, Fransa zərərli tullantılann, xüsusilə reaktiv elementlərin basdmimasmı “ticarətin” bir növünə çevirmişlər və bunun öz ərazilərində həyata keçirilməsini lisenziya vasitesile yerinə yetirirler. ABŞ belə bu- təklif irəli sürmüşdür ki, hansı ştat radiaktiv tullantılann ərazisində basdınimasma razılıq verərsə dövlətdən öz büdcəsinə 177 bir dəfəlik 10 mln. dollar ala bilər basdınima dövrü başa çatana qədər hər il 1 mln. dollara sahib ola bilər torpaqdan, sudan istifadəyə görə lisenziya verilməsi Almaniyada daha çox yayılıb Bu üsul İsveçrədə heyvanların, meşə, su sərvətlərinin istifadəsi, mühafizəsi məqsədilə daha geniş tətbiq edilir və bu dövlətin, müvafiq təşkilatların nəzarəti altında apanlır. Yuxandakı məlumatlardan aydın olur ki, bu və ya digər təbii sərvətlərdən istifadə edilməsində nizamlayıcı, iqtisadi- ekoloji baxımdan sərfəli vasitədir. Bir sıra ölkələrin, eləcə də Rusiya Federasiyasının təcrübəsi göstərir ki, təbiətdən istifadə qanunvericiliyinə əsasən çoxsaylı lisenziyalar təbii sərvətlərdən və müvafiq obyektlərdən istifadəyə, tullantılann və sair çirklən- diricilərin, əşyalarm kənarlaşdınlmasma, onların yığımımn yerləsdirilməsinə və ilkin, takrar xammallann kompleks emalına görə verilir. Kompleks tədbirlərin keçirilməsini təşkil edilməsinə nail olmaq iqtisadi, təbiəti mühafizə əməliyyatlarmm, eləcə də ətraf mühitə edilən antropogen, texnogen təsirlərin genişləndirilməsi, neqativ hallara qarşı mübarizə tədbirlərinin həyata keçirilməsi məqsədinə xidmət edir. Ətraf mühitə intensiv təsir edən amillərin öyrənilməsində material, əmək, maliyyə, eneıji, tullantı, istilik tutumlu metallurgiya, kimya-metallurgiya, polimetal, mineral-tikinti materiallarının istismarı təmayüllərinin müəyyən edilməsində lisenziya daha əhəmiyyətlidir. Bir sıra hallarda faydalı qazıntılann kompleks istifada məqsədinə xidmət edən lisenziya aynlıqda götürülmüş bu və ya digər sərvət növünün təcrid edilmiş halda istifadesini nəzərə almır. Lakin, müxtəlif təmayüllü sərvətlər sistemində onun istismar və emalmı nizamlayır. Bütün bunlan məhsuldar qüvvələr, istehsal vasitələri üzərində müxtəlif mülkiyyət fomıalan mövcud olan və bazar iqtisadi)o^atı şəraitində inkişaf edən Azərbaycan Respublikasma şamil etmək məqsədyönlüdür. Onu qeyd etmək lazımdır ki, coğrafi mövqeyinə torpaq iqlim şəraitin və eləcədə, müxtəlifliyinə, xüsusilə geoloji, səth quruluşuna görə Azərbaycan Respublikası bir çox ölkələrdən 178 fərqlidir. Bu fərqlər aşağıdakılardan ibarətdir: a) Azərbaycan Respublikasının məhdud ərazisinin 60 faizini dağlar əhatə edir, faydalı qazmtılann əksəriyyət hissəsi də burada, ekoloji təsirə davamsız sahələrdə yerləşir, b) Müasir dövrdə elmi-texniki tərəqqi, sənaye və beynəlxalq əhəmiyyətinə, potensial dəyərinə görə respublikanm mineral xammal ehtiyatmda əsas yeri yanacaq- eneıji ehtiyatlan təşkil edir ki, bunlarm da 90 faizi ekoloji ekstremal təbii şəraitə malik Xəzər dənizində yerləşir, c) Ərazinin təbii-təsərrüfat baxmımdan, əhali məskunlaşmasmdan, təbii sərvətlərin mənimsənilməsindən, relyef quruluşundan asılı olaraq bütün sənaye istehsal tullantılanmn “anbarlaşdıniması”, saxlaml- ması, basdıniması üçün şərait yoxdur. Burada radiaktiv maddələrin həm dəniz akvatoriyasında, həm də quruda basdıniması haqqmda bəhs etməyə dəyməz. Yuxanda deyilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, təbiəti mühafizə tədbirlərinin mexanikləşdirilməsini əsasən iki mərhələdə aparmaq məqsədyönlüdür: a)Təbii sərvətlərin, xüsusilə sənaye xammallanmn ekspertiza əsasmda regional təmayüldə istifadəsinin təşkili. b) Ətraf mühitin mühafizəsi üzrə ekspertiza etmək əsasında təbii sərvətlərdən regional istiqamətdə kompleks istifada etməklə iqtisadi-ekoloji səmərəliliyin həyata keçirilməsi: burada təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə prosesində müəssisəyə, ətraf mühitə dəyən antropogen, texnogen amillər və onlarm qarşısmm alınması tədbirləri də nəzərdə tutulur və istehsal planına daxil edilir. Beləliklə təbii ehtiyat və xammaldan kompleks istifada edilməsinə və fəaliyyətinə nəzarət üzrə müəssisələrlə müqavilə bağlamaq hüququ olmalıdır. Gələcəkdə Sumqayıt aliminium, azərbaycan boru-yayma zavodlanmmn, Gəncə gil-torpaq kombinatının, Daşsalahlı bentonit mədəninin və s. texniki, iqtisadi-ekoloji baxımdan kompleks şəkildə səmərəli istifadəsi əsasında lisenziyalaşdınlmasımn həyata keçirilməsi mühüm məsələlərdəndir. Faydalı qazmtılann istisman, emalı sahəsində işləyən müvafiq müəssisələrin sahiblərinin aldıqlan sənədlərə uyğun müvafiq normativ qaydalar daxilində ilkin, təkrar 179 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|