Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
Ətraf mühitin korlanması nəticəsində bəşəriyyəti müxtəlif xarakterli çoxsaylı təhlükələr narahat edir. Atmosfer, su hovuzları və torpaqlar neft tullantılan ilə çirklənir, torpaq şoranlaşır, meşə, su və mineral ehtiyatlar tükənir. Atmosferdə müxtəlif ziyanlı maddələrin fasiləsiz surətdə geniş yayılması, azon qatımn tədricən çirklənməsi müşahidə olunur. Dağ-mədən işlərinin düzgün apanl- maması nəticəsində məhsuldar torpaqlarm və meşə ehtiyatlanmn xeyli hissəsi məhv edilir, çoxlu təbii canlılar, o cümlədən nadir heyvanlarm, bitki növlərinin yoxa çıxmasına gətirib çıxarır, əsəbi gərginlik sabit xarakter almış, insan genefondunun korlanması üçün şərait yaradır. Bütün bunlar təbiətdən istifadə edilməsi prosesini rasionallaşdırmağı, təbiətlə cəmiyyət, iqtisadiyyatla ekologiyamn qarşılıqlı əlaqəsinin optimal həllini axtanb tapmağa şərait yaradır. Dünyada təbiət, cəmiyyət və insan arasmda qarşılıqlı münasibətlərin bütün tip və formalanm təbii, iqtisadi-sosial, siyasi, iqtisadi, elmi-texniki, sosial-mədəni amilləri, beynəlxalq hüquqi məsələləri məcmu halda ehtiva edən ekoloji böhran olduqca mürəkkəb, çoxşaxəli, müxtəlif istiqamətli, formalaşmış kompleks hadisədir. Bu hal onun həll yollan və vasitələrinin də rəngarəngliyini şərtləndirir. Beynəlxalq miqyasda insan fəaliyyətinin təbii sərvətləri və məhsuldar qüvvələrin tənzimləyicisi səviyyəsinə yüksəlməsi, insanla təbiətin qarşılıqlı əlaqəsinin yeni ahəngdarlığmın bərqərar olması kimi problemlərin reallaşması prosesində cəmiyyətlə təbiətin harmonik inkişafinm kompleks müasir ekoloji proqramı nəzərdə tutan iqtisadi-sosial siyasətin həyata keçirilməsi mühüm rol oynayacaq. Bu iqtisadi-sosial siyasət, ekoloji tarazlaşdırma strategiyasmın əsas məqsədini insan qabiliyyətinin inkişafi üçün ən əlverişli sağlam həyat şəraitinin bərqərar olmasınm üsul və vasitələrinin müəyyən edilməsini nəzərdə tutmalıdu*. Müasir ekoloji problemlərin təsirli həlli yollanndan biri də müasir elmi-texniki tərəqqinin sürətli inkişafı, ilk növbədə onun nailiyyətlərindən geniş və hərtərəfli istifadə edilməsinin Ön plana çəkilməsi problemlərinə dövlət tərəfindən nəzarət olunmalıdır. 171 Yeri gəlmişkən qeyd etməliyik ki, ekoloji böhranm aradan qaldmlması məsələsində elmi-texniki tərəqqinin roluna münasibət eyni mənalı deyildir. Bəzi Qərb və Şərq sosioloqları ekoloji böhram elmi texniki inqilabm bilavasitə nəticəsi hesab edirlər və dünya problemlərinin aradan qaldmimasında onun müsbət, hətta əsas rol oynayacağına inam bəsləyirlər. Bəşəriyyət elmi biliklərdən və texniki vasitələrdən istifadə edərək, təbiətin ehtiyatlanm intensiv şəkildə mənimsəmək yolu ilə öz inkişaf şəraitini ölçüyəgəlməz dərəcədə yaxşılaşdıraraq, iqtisadi və elmi-texniki tərəqqinin yüksək mərhələsinə çatmaqdadır. Cəmiyyətlə təbiət arasmda indi mövcud olan ahəngsizliyin təhlükəli tərəflərinin müasir elmi-texniki inqilab və onun tətbiqi texnologiyası ilə bağlı olduğu danılmazdır. Cəmiyyətin çoxcəhətli fəaliyyəti təbii şəraitə ancaq neqativ deyil, eyni zamanda ciddi müsbət təsir göstərir, iqtisadi mənafe naminə həyata keçirilən təsərrüfat tədbirləri planetin bioloji ehtiyatlanm artınr, ekoloji sistemi yaxşılaşdınr, təbiəti nəcibləşdirir, əsilləşdirir. Eyni ilə elmi-texniki inqilabda təbiətin ekoloji tarazlığınm pozulmasına, təbii ehtiyatlann dağılmasma, təbiətlə insan arasında ziddiyyətlərin dərinləşməsinə müsbət təsir etməklə yanaşı, təbii nemətlərin ənənəvi növlərindən səmərəli şəkildə istifadə etməyə imkan verir, istehsal prosesinə yeni, praktik olaraq tükənməyən ehtiyat növlərini və təbiət qüvvəllərini cəlb etməyə şərait yaradır. Ətraf mühitə təsirin yeni səmərəli üsullannı, texniki vasitələrini hazurlayıb tətbiq etməkdə insanlara yaxmdan kömək göstərir. İnsanm təbiətlə münasibətlərinin elmi prinsiplər əsasmda qurulması onun fəaliyyətinin idarəedici tərəfini qüvvətləndirməyə yardım göstərir, onun nəticəsinin isə daha faydalı olmasım təmin edir. Güclü istehsal mədəniyyəti, mükəmməl qənaətçilik üsulu və yenilikçilik psixologiyası şəraitində həmişə kiçik, keyfiyyətcə daha qiymətli müasir avadanlıqlar istehsal edən qabaqcıl ölkələr iqtisadi inkişafı sürətləndirmək, həm də yeni texnologiyamn satışmdan faydalanmaq imkam əldə edirlər. Məhsuldar qüvvələrin təbii sərvət kimi dünyamn təbii ehtiyatlarmdan səmərəli istifadə prosesi bir tərəfdən insanlarm 172 artmaqda olan rasional tələbatlanm ödəməyə imkan verməli, digər tərəfdən isə bu tələbatlann ödənilməsinin mənbəyi kimi, onu qurmalı və yaxşılaşdırmalı, sənaye istehsalı ilə təbii mühitin bioloji sabitliyi arasında tarazlığı saxlamağı təmin etməlidir. İndi təbiətə tarixən qərarlaşmış istehlakçı mövqeyin aradan qaldml- ması, bütün istehsal fəaliyyətlərinə ekoloji iqtisadi mövqedən yanaşılması eyni dərəcədə zəruri və əhəmiyyətlidir. Qapalı ekoloji sistemlərdən fərqli olaraq, təsərrüfat sistemlərində təbiətin yaratdığı məhsullardan çox istifadə olunur. İstehsala cəlb olunmuş təbii materiallann 1,5%-i hazır məhsul kimi istifadə olunduğu halda, təxminən 9$,5%-i istehsalm tullantısına çevrilir. Təbiətin çirklənməsinin qarşısım almaq, neftlə çirklənmiş torpaqlardan sənaye tullantılanmn miqdanm azaltmaq, digər sahələrdə görülən müsbət işlər əhəmiyyətli və səmərəli olsa da, əvvələn onlar çox baha başa gəlməsinə baxmayaraq, şoran torpaqlarm meliorasiyası, meşələrin salınması və su hövzələrindən səmərəli istifadəsi bir problem kimi dövlətin qarşısma qoyulmalıdır. Bundan başqa, başlıca vasitə istehsal proseslərinin yeni üsulla təşkil edilməsinə nail olmaqdan ibarətdir. Bu sahədə artıq xeyli nailiyyət qazamimış, qiymətli materialdan yenidən istifadə edilməsi, o cümlədən suyun qapalı dövriyyəsinin təşkili və s. nəticələr vermişdir. Əhali və hər bir adamın istehlak etdiyi eneıjinin xüsusi çəkisinin artımı proqnozu ənənəvi eneıji mənbələrinin bir çoxunun XXI əsrin axırlannda tükənə biləcəyini göstərir. Buna görə də strateji vəzifə kimi eneıjini, onun praktiki olaraq tükənməyən mənbələrindən almağın yeni üsullarım işləyib hazırlamaq həyatı tələbata çevrildi. Elmi-texniki tərəqqinin müasir inkişaf səviyyəsinə uyğun olaraq, atom eneqisi apancı yer tutur. Atom elektrik stansiyalanmn üstünlüyü ondadır ki, onlar ənənəvi eneqi ehtiyatlarma əsaslı şəkildə qənaət etməyə imkan verir. Burada uranın yaranmasına oksigen sərf olunmur, ətraf mühiti də çirkləndirmir. Lakin onlann kəmiyyət və keyfiyyət artımı obyektiv olaraq qəzayauğrama təhlükəsini və radioaktiv 173 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|