Redaktor: Korrektor: Cildin
Yüklə 2,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "Mürdkkdh tam xəbəri söz"ə
- "Allaha, Peyğəmbərə və özünüzdən
- Zehni aləm
- Mücərrədləşdirmə (məfhumyaratma) Mücərrədləşdirmə - zehnin ağıl qüvvəsi sayəsində əşya və onlar arasındakı əsas olmayan cüzi xüsusiyyətləri, əlamətləri
Zehin və Məntiq Tam - Bitmiş fikiri bildirən mürəkkəb sözə deyilir. Məsələn "Həzrət Məhəmməd (s) bəşərin mənəvi xUaskarıdır", "Bütün insanlar eyni ata-anadandır", "Bir addım da geri çəkilməməli!", "Məntiqi öyrənmək üçün nə etməliyəm?". Tam mürəkkəb söz ya xəbəridir (Məsələn, həzrət Məhəmməd (s) sonımcu peyğəmbərdir), ya da qeyri-xəbəridir (Məsələn, sual və əmr cümlələri kimi). "Mürdkkdh tam xəbəri söz"ə məntiqdə hökm deyilir. "Mürəkkəb tam qeyri-xəbəri söz"ün fuksiyası yakuz məna ifadə etməkdən ibarətdir. Belə sözün aşağıdakı qisimləri vardır: 1.
olan ixtiyar (əmr) sahiblərinə itaət edin!"^) 2.
Əmrin inkar forması: (məsələn, şərab içməkdən çəkinin!) 3.
Sual forması: (məsələn, siz məntiq haqqmda nə büirsiniz?) 4.
Nida forması: (məsələn, ey insan, qəflətə son ver!) 5.
Arzu forması: (məsələn, kaş işğal olunmuş torpaqlarımız qaytarılaydı!) 6.
günahlanmm bağışlanmasım istə!") 7.
Təəccüb forması: (məsələn. Mübariz! Sən nə qədər cəsursan?!) Qeyd edək ki, İslam maarifində məntiqçilər və üsul alimləri əmr cümləsinin hər hansı bir xəbərə dəlalət etdiyini deyirlər. Məsələn, əgər Allah Quranda hər hansı bir şeydən çəkinin deyirsə, bu həmin şeyin haram olması deməkdir, yaxud "Həmin şey haramdır, sizə ziyandır" bir hökm olan xəbəri cümləyə dəlalət edir. Yəni bu, artıq üsul elminin mövzusudur. ən-Nisa, 59 137
Məntiq.
( Söz j i" ‘ Manalı [ (~ HİSS9SİZ ] Mənasız
Hissəli X Mənası hissəli Mənası hissəsiz ] [ SHMHDetmir { [ SHMH-aPedir [ D maqsadli | [ D maqsadsiz Natamam
Tam
zn Qevri-xəbəri Xabari (hökm)
Təəccüb
Yuxarıdakı sxemdə (S), (M), (SH) və (MH) uyğun olaraq "sadə", "mürəkkəb", "sözün hissələri", "mənanm hissələri" deməkdir. SUALLAR: 1.
Birmənalı, omonim, daşman, daşınmaz, məcazi mənalı sözlərin və dərsdə verilmiş sözün növlərinin qalanlarının birmənalı, omonim, daşman, daşınmaz və ya məcazi olduğunu aydınlaşdırın. 2.
Birmənalı, omonim və s. sözlər üçün misal gətirin. 3.
Omonim niyə ifadəetmə formasına ehtiyaclıdır? 4.
Daşman söz də ifadəetmə formasına ehtiyaclıdırmı? 5.
Sinonim üçün bir neçə misal gətirin. 6.
Müxalif sözlərə misallar gətirin. 7.
Zidd, əks və nisbi sözlər üçün misallar gətirin. 8.
"Sübh" və "şam", "elm" və "cəhalət" ziddir, yoxsa əks? 9.
Sözün mütləq olaraq növlərinin hər biri üçün misal gətirin. 138
1- CI DƏRS
MƏFHUM VƏ PREDMET Məfhum mövzusu "tərif" bəhsi üçün müqəddimədir. Çünki tərif verilərkən məfhumlardan istifadə edilir. Brma görə də məfhum və onun növləri araşdırılmalıdır. Dörd məkan İnsan xarici aləmdəki əşyaya, obyektə nəzər saldıqda, həmin obyektin surəti onun zehnində canlanır. Bu zehni surətlər öncəki dərslərdə qeyd etdiyimiz hissi və xəyali elmlərdir. Deməli, obyektin özünün yerləşdiyi məkan "xarici", onun haq- qmda hasil olan surətlər məkam isə "zehin" aləmidir. Bundan sonra, insan xarici aləmdəki obyekt haqqmda zehin aləmindəki surəti, yaxud məlumatı başqasma çatdırmaq, nəql etmək üçün, həmin surətlərə "ad" qoyur. Bu "ad"larm (sözlərin) yazılı forması həmin obyektin "yazı" aləmindəki, şifahi olaraq səslənməsi isə "şifahi" aləmdəki formalarıdır, cildləridir. Buna əsasən, deyə bilərik ki, insan, həyatmda dörd aləmlə, dörd məkanla üzbəüzdür: "xarici", "zehni", "yazı" və "şifahi". Bunlardan "yazı" və "şifahi" aləmdəki formalar "söz" adlamr. Beləliklə, hər bir varlıq bu dörd məkanda yerləşmiş olur.
- Zehnimizin olub-olmamasmdan asılı olmayaraq, əşyalarm var olduğu məkandır. Məsələn, təbiətdə mövcud olan "ağac".
141 Məntiq ____________________________________________________________ Zehni aləm - Varlıqların, obyektlərin, mahiyyətlərin zehin- dəki hissi, xəyali və əqli surətlər məkanıdır.
- Xarici və ya zehin aləmində olan varlıqlara işarə etmək üçün şərti qəbul edilmiş sözlər məkanmdan ibarətdir. Xarici aləmdəki varlıqlarm yazı aləmindəki formaları həmin varlıqlarm yazılı cildidir.
- Xarici və ya zehin aləmində olan varlıqlara işarə etmək üçün şərti qəbul edilmiş sözlərin səsləndiyi aləmdir. Xarici aləmdəki varlıqlarm bu aləmdəki formaları həmin varlıqlarm səsli cildidir. Hər bir varlıq bu dörd məkandan birində və ya bir neçəsində ola bilər. Verilən təriflərdən aydm olur ki, bu dörd aləm ara- smda rabitə mövcuddur. Məsələn, "kitab" sözü hamıya məlum olan, ya xarici aləmdə, ya da zehin aləmində "üz", "vərəqlər" və "mətn"in bir yerdə cəmini ifadə edir. Burada "kitab" söz (ya şifahi, ya da yazılı), "üz" və "vərəqlər"in zehin- dəki ümumi şəkli surət, "üz" və "vərəqlər" in xarici aləmdəki varhğı isə predmet adlamr. İndi isə bu dörd aləmdə yer alan varlıqlarm tərifini verək:
(zehin aləmində) - Ağıl qüvvəsinin xarici aləmdəki predmetlər və onlar arasmdakı əlaqədən əsas olmayan cüzi xüsusiyyətləri kənara qoyaraq əxz etdiyi ümumi məna və əlamətləri əks etdirən bilikdir. Mücərrədləşdirmə dörd təfəkkür formasmdan birincisidir. Bu haqda "idrak və büik" dərsində də damşdıq. Hər hansı məfhumu təşkil edən zehindəki məfhumlar məcmuəsi isə həmin məfhumun məzmunu adlamr. 142 Yüklə 2,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|